İKTİSAT TARİHİ - Deneme Sınavı - 15

Orta Çağ Avrupa’sının ekonomik performansı farklı alt dönemlerde ele alınabilir. İlk olarak 476 ile 1000 yılları arasındaki yaklaşık yarım binyıllık bir süreyi kapsayan ve Karanlık Çağ veya Erken Orta Çağ olarak adlandırılan dönemde Avrupa tam bir siyasi kargaşa ve ekonomik düşüş içindeydi. Bu dönemde Avrupa’da feodal bir siyasi yapı ve malikaneler ekonomisi gelişti. Yaklaşık 1000 yıllarından 14. yüzyılın başlarına kadar devam eden ve İleri Orta Çağ olarak adlandırılan dönemde yaygın ve hızlı bir ekonomik kalkınma görüldü.
Feodalizmin tam olarak kurumsallaştığı bu dönemde nüfus, zirai ve sınai üretim ve ticaret büyüdü; şehirler canlandı; kültürel bir gelişme oldu. Batı feodal ekonomisi, Müslümanlara karşı haçlı seferleri ile Avrupa içinde göç ve kolonizasyon faaliyetleri ve dışarıda ticari üsler kurma şeklinde görülen çarpıcı bir genişleme gösterdi.

Yaklaşık 1000 yıllarından 14. yüzyılın başlarına kadar devam eden ve İleri Orta Çağ olarak adlandırılan dönemde yaygın ve hızlı bir ekonomik kalkınma görüldü. Feodalizmin tam olarak kurumsallaştığı bu dönemde nüfus, zirai ve sınai üretim ve ticaret büyüdü; şehirler canlandı; kültürel bir gelişme oldu. Batı feodal ekonomisi, Müslümanlara karşı haçlı seferleri ile Avrupa içinde göç ve kolonizasyon faaliyetleri ve dışarıda ticari üsler kurma şeklinde görülen çarpıcı bir genişleme
gösterdi.
Daha sonra 14. ve 15. yüzyıllarda (Geç Orta Çağ) ekonomik bir kriz yaşandı. Büyük ölçekli malikane tarımının, sanayinin ve uluslararası ticaretin gerilediği bu dönemde nüfus da salgın hastalıklar nedeniyle önemli ölçüde azaldı. Asiller arası savaşlar ve yaygın köylü isyanları bu krizin siyasi göstergeleriydi.

Bir ekonomik sistemin işleyişini sağlayan iki temel unsurdan birini oluşturan talebi çok çeşitli faktörler belirler. Coğrafi farklılıklar talebi önemli ölçüde etkiler: Sibirya’da ve Arabistan’da yaşayan insanların talepleri farklıdır. Sosyokültürel faktörler de talebin belirlenmesi açısından önemlidir. İslam dini şarap içmeyi yasaklarken, Katolik ayinlerinde şarap bir kutsama aracıdır. Ancak talebi etkileyen en önemli faktör, nüfusun büyüklüğü ile yaş yapısı ve cinsiyet dağılımıdır. İnsanların olmadığı bir yerde ihtiyaçlar da yoktur. İhtiyaçlar yoksa talep de yoktur

Orta Çağda Avrupa nüfusunun iki önemli özelliği vardı. İlk olarak, Avrupa nüfusu genç bir nüfustu. Nüfus yapısı sürekli olarak genç yaş gruplarının lehine bir özellik gösteriyordu. İkinci olarak da 10. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar süren artışlara rağmen Avrupa nüfusu nispeten azdı. Demografik genişlemenin en yüksek düzeyinde bile en büyük ülkeler, 10-18 milyon arasında nüfusa sahipti ve pek az metropol şehir 100.000 nüfusa ulaşıyordu. Avrupa nüfusu yüksek doğum oranı nedeniyle genç ve yüksek ölüm oranı sebebiyle düşük kalmıştı.

Sanayi öncesi Avrupa’da doğum kontrolünün temel aracı evliliğin sınırlanmasıydı. Avrupa’da hem hiç evlenmemiş insanların oranı diğer toplumlara göre daha yüksekti, hem de ortalama evlilik yaşı zamandan zamana, sınıftan sınıfa ve bölgeden bölgeye değişmekle birlikte oldukça ileriydi. Orta Çağ Avrupa’sında kızların eski Roma İmparatorluğu’nda ve Asya toplumlarında olduğu kadar erken yaşlarda evlenmesi örnekleri nadirdi. Kızların ortalama evlilik yaşı 25’ti.

Açlık ve kıtlığa karşı alınan en temel tedbir, imkânların elverdiği ölçüde bolluk yıllarında oluşturulan büyük yiyecek stoklarıydı. Bu yiyecek stoklarından beslenerek çoğalan fare nüfusu, veba ve tifüs salgınlarına yol açarak yüksek bir negatif dışsal ekonomiye neden oluyordu. Açlık ve kıtlık dönemlerinde ölüm oranları çarpıcı şekilde yükseliyordu. Ayrıca yetersiz beslenme insanların bağışıklık sistemini zayıflattığı için salgın hastalıklardan kaynaklanan ölümlerin sayısında da artışlar görülüyordu.

Salgınların sıklığı ile nüfus yoğunluğu ve şehirleşme arasında da sıkı bir bağ bulunuyordu. Şehir ve kasabalarda sağlık tedbirleri yok denecek düzeydeydi. Fareler, pireler ve bitler boldu. Şehir sakinlerinin içme suyunu temin ettiği su kuyuları temiz değildi. Kişisel hijyen şartlarına dikkat edilmiyordu.

Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılışını takip eden yüzyıllarda Avrupa’da şehirler önemini kaybetmişti. 10 ve 12. yüzyıllar arasında Avrupa’da şehirlerin yeniden doğuşu, Batı Avrupa tarihinde bir dönüm noktası oldu. Bu dönemde hem pek çok yeni şehir doğdu hem de mevcut şehirler büyüdü. Dönem içinde Avrupa’da on binden fazla nüfuslu şehirlerde yaşayan nüfusun oranı hemen hemen sıfırdan %6’ya yükseldi.

Ancak 11. yüzyıldan itibaren gezginci tüccarın ve esnafın bu merkezlere yerleşmesiyle şehirler birer değişim ve imalat yeri haline geldi. Böylece şehirler bir yandan malların ve hizmetlerin mahalli değişimi için bir merkez görevi görmeye başlarken, öte yandan da sınai faaliyetler giderek malikanelerden bu yeni merkezlere kaydı.

Kuzeybatı Avrupa bölgesi, Atlantik’ten esen rüzgarlara açıktır; Gulf Stream’in etkisiyle bulunduğu enleme göre nispeten yumuşak bir iklime sahiptir.

İlk olarak 476 ile 1000 yılları arasındaki yaklaşık yarım binyıllık bir süreyi kapsayan ve Karanlık Çağ veya Erken Orta Çağ olarak adlandırılan dönemde Avrupa tam bir siyasi kargaşa ve ekonomik düşüş içindeydi.

14. ve 15. yüzyıllarda (Geç Orta Çağ) ekonomik bir kriz yaşandı. Büyük ölçekli malikane tarımının, sanayinin ve uluslararası ticaretin gerilediği bu dönemde nüfus da salgın hastalıklar nedeniyle önemli ölçüde azaldı.

Milli ölçekte ilk resmi nüfus sayımları ancak 19. yüzyılda başlamıştır. Bu nedenle nüfusun miktarı ve yapısı hakkındaki istatistik bilgilerimiz zaman olarak geriye doğru gidildikçe daha çok uzman tahmini niteliğindedir.

Avrupa’da ölüm oranı da Orta Çağda oldukça yüksekti. Savaş, açlık ve salgın hastalıklar gibi felaketlerden kaynaklanmayan doğal ölümler. Özellikle de genç yaşlarda, yoksulluğun ve tıbbi yetersizliğin bir sonucu olarak ölüm oranı çok yüksekti.  Bu olumsuz faktörlere rağmen yine de doğum oranı, normal olarak ölüm oranından daha yüksekti.

1348 ile 1351 yılları arasında etkisini sürdüren ve Kara Ölüm olarak adlandırılan tehlikeli bir veba salgını, 80 milyon olan Avrupa nüfusunun 25 milyonunun ölümüne neden oldu.

Avrupa’da yaygınlaşmaları uzun bir zaman alan bu yeniliklerin en önemlileri ağır saban, üçlü tarla rotasyonu ve yeni bir at koşum sistemi ile çivili at nalıydı. Bu yenilikler birbirlerine destek olarak 1100 yıllarından sonra Kuzey Avrupa’da görülen zirai büyümenin temelini oluşturdu.

Kule değirmenler 20-30 beygir gücü enerji üretebiliyordu. Rüzgar değirmenleri su değirmenlerinden daha güçlüydü. Ancak onun yayılması coğrafi şartlar ve iklim özellikleri ile sınırlıydı.

13. yüzyılda mekanik saat imalinin problemleri büyük ölçüde çözümlendi ve 14. yüzyılın başlarında muhtemelen İtalya ve İngiltere’de ilk mekanik saatler icat edildi.

Sekizinci yüzyılın son çeyreğinde Şarlman bir para reformu yaparak yeni bir para sistemi getirmişti. Bu para (penny) 1.7 gram ağırlığında ve saf gümüşten olup 12 tanesi eski paranın birine (shilling) eşitti.

Doğu despotluğu, doğu devletlerinde tarım için vazgeçilmez olan sulama sistemlerini kontrol eden yöneticilerin toplumu tam bir baskı altına alarak kişisel teşebbüsün ve temsili kurumların gelişmesine izin vermediği yönetim modelidir.