İKTİSAT TARİHİ

1929 Ekiminde New York Borsasının çöküşü, daha sonra özellikle sanayileşmiş dünyayı etkileyen büyük bir krize dönüştü. Krizin kaynağı konusunda ihtilaf varsa da onun şiddetinin ve uzunluğunun nedenleri üzerinde uyuşma vardır. Bu neden, İngiltere ve ABD’nin politikalarının farklılığı idi. Eğer ABD’nin yönetimleri daha açık politikalar izleseydi, bunalım daha kısa süreli ve daha hafif olabilirdi. Bunalımın uzun dönemdeki en önemli sonucu ise ekonomide devletin rolünün artması ve Üçüncü Dünya ülkelerinde ithal ikamesine dönük sanayilerin geliştirilmesi çabalarıydı. Cevap C şıkkıdır.

Büyük bunalımın nedenleri konusu tartışmalıdır. Bazılarına göre sebep, başta ABD olmak üzere sanayi ekonomilerindeki para arzında görülen büyük düşme idi. Diğerlerine göre tüketim ve yatırım harcamalarındaki otonom bir düşüş ekonomileri bunalıma götürmüştü. Diğer bazılarına göre ise bunalımın nedenleri tarımda daha önce başlayan bir daralma, Üçüncü Dünya ülkelerinin temel malları için istikrarsız bir pazara aşırı şekilde bağımlılığı ve dünya altın stoklarının kıtlığı ya da dengesiz dağılımıydı. Uzlaşmacı bir yaklaşımla parasal ve para dışı faktörlerin bir araya gelmeleriyle bunalımın doğduğu ve olayın sebeplerinin Birinci Dünya Savaşı’na kadar götürülebileceği söylenebilir. Altın standardından vazgeçilmesi, uluslararası ticaretin büyük ölçüde kesintiye uğraması ve 1920 sonlarının milliyetçi ekonomik politikaları da bunalımın göstergeleridir. Cevap C şıkkıdır.

ABD borçları tamamen ticari bir gözle görüyordu. ABD savaştan sonra faiz oranını indirmeyi ve geri ödeme süresini uzatmayı kabul etmekle birlikte tüm borçların ödenmesinde ısrarlıydı.

1929 krizini başlatan ülke ABD oldu. Fakat krizin yayılmasında uluslararası sorumluluk da söz konusuydu. Her ülke krizi derinleştirici politikalar izledi.

Avrupa’ya 1947 sonu ile 1952 başları arasında ABD’den borç ve hibe şeklinde fiilen yapılan yardım 13 milyar dolar oldu. Bu sayede Avrupa ülkeleri dolar bölgesinden ihtiyaç duydukları malları alabildiler. Programın uygulanmaya başladığı ilk yılda bu malların üçte biri yiyecek, yem ve gübreydi. Daha sonra ağırlık Avrupa sanayilerinin yeniden kurulmasını sağlayacak sermaye mallarına, ham maddelere ve yakıta kaydı.

I. Pek çok ülke döviz kontrolü uygulamaya başlamıştı. (Doğru)

II. Hükümetlerin yapıcı tutum ve rolleri azaldı. (Yanlış, Avrupa ekonomisinin bir mucize olarak adlandırılan bu yeniden inşasında rol oynayan bir önemli faktör hükümetlerin yapıcı tutum ve rolleriydi. )

III. Avrupa Ödemeler Birliği (EPU) kuruldu. (Doğru)

Cevap D şıkkıdır.

Birinci Dünya Savaşı ile birlikte dünya ekonomisi dağılma sürecine girdi ve 60 yıl süren çalkantılı bir dönem başladı. Savaş dışında önemli siyasal değişmeler de oldu. Doğu ve Orta Avrupa’daki Avusturya-Macaristan İmparatorluğu sona erdi. Çarlık Rusya’sı yerini Sovyetler Birliği’ne bıraktı. Almanya deniz aşırı sömürgelerini kaybetmekle kalmadı, Avrupa’daki toprak ve nüfusunun bir bölümünü de yitirdi. Savaş öncesinde küçük bir imparatorluk olan Japonya büyüdü ve önemli
bir ekonomik güç haline geldi. İkinci Dünya Savaşı da uluslararası ilişkilerde önemli değişimlere neden oldu. Avrupa’nın büyük güçleri arasındaki rekabet yerini iki yeni süper güç olan ABD
ve Sovyetler Birliği arasındaki Soğuk Savaş olarak adlandırılan ekonomik, siyasi ve askeri rekabete bıraktı. Bu rekabetin sonucunda Avrupa, Doğu ve Batı olarak ikiye bölündü. Doğu Bloku,  Sovyetler’in egemenliği altına girerken demokratik Batı ülkeleri politik ve ekonomik olarak ABD’ye bağlandı. 1949’da Çin’de Komünist Parti iktidara geldi. Böylece komünist blok Orta Avrupa’dan Asya’nın en doğu ucuna kadar yayıldı. 

Cevap E şıkkıdır.

1950’de kurulan EPU, OEEC ülkeleri arasında ticaretin çok taraflı dengelenmesini sağlayarak bu ülkelerin birbirlerine ihracatlarını artırmalarına ve ABD’ye ve diğer ülkelere bağımlıklarını azaltmalarına imkân verdi.

İlk şok 1970’lerde hızla yükselen enflasyondan, uluslararası para düzeninin çöküşünden ve OPEC’in ham petrol fiyatlarını 3-4 katına yükseltmesinden kaynaklanmış ve özellikle de gelişmiş ülke ekonomilerini önemli ölçüde etkilemiştir. İkinci şokun nedeni 1980’lerin başlarında Latin Amerika ekonomilerini sarsan borç kriziydi. Üçüncü şok 1990’larda Japon senetlerinin fiyatlarının düşmesinin dünyanın bu en dinamik ekonomisinde yarattığı deflasyonist etkiden doğmuştu. Sonuncu şoka ise 1991’de Doğu Avrupa ülkeleri üzerindeki Sovyet kontrolünün son bulması, COMECOM ticaret anlaşmalarının geçerliğini yitirmesi, Varşova Paktı’nın dağılması ve yıkılan Sovyetler Birliği’nin yerine 15 ayrı devletin kurulması neden olmuştu.

1961’de OEEC, ABD ve Kanada’yı ve daha sonra da Japonya ve Avustralya’yı içine alarak Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) şekline dönüştü.