İLETİŞİM KURAMLARI

Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımının temelleri ilk defa 1959'da Elihu Katz tarafından yazılan bir makalede açıklanmıştır. Katz, bu makalede medyanın insanlara ne yaptığı değil, insanların medya ile ne yaptığı sorusunun sorulması gerektiğini ileri sürerek bu yaklaşımın temellerini atmıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Maslow, insan güdülerini bir piramit şeklinde değerlendirerek gereksinim aşamaları olduğunu ifade etmiştir. Bu piramidin en alt basamağında fizyolojik gereksinimler, ikinci basamakta güvenlik gereksinimleri, üçüncü basamakta ait olma ve sevgi gereksinimi, dördüncü basamakta değer, aidiyet ve mensubiyet gereksinimi, beşinci basamakta kendini gerçekleştirme gereksinimleri yer alır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Gereksinim, psikolojik bir kavram olup ihtiyaçları ifade eder. Güdülenme ve motivasyon ise güdünün etkisiyle harekete geçmeye denir. doyum, bir ihtiyacın giderilmesi, doyurulması anlamına gelir. Verilen ifade güdü kavramını açıklamaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

A, B, C, D seçenekleri kitle iletişim araçlarının işlevleri arasında yer alırken nefes alma, yeme-içme gibi yaşamın devamlılığı için gereken fizyolojik ihtiyaçların karşılanması işlevine sahip değildir. doğru cevap E seçeneğidir.

Kitle iletişim araçlarından sağlanan doyumlar farklı biçimlerde sınıflandırış ve kategorize edilmiştir. Verilen ifadeler kitle iletişim araçlarından elde edilen bütünleşme ve sosyal etkileşim ihtiyacının giderilmesine yöneliktir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Televizyonun sağladığı yararlar yapısal ve ilişkisel olmak üzere 2'ye ayrılır. B, C, D, ve E seçenekleri ilişkisel; A seçeneği yapısal yararlardandır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Televizyonun sağladığı yararlar yapısal ve ilişkisel olmak üzere 2 başlıkta incelenir. Verilen yararlar işlevsel kategorisinin altında yer alan toplumsal öğrenme işlevine yöneliktir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Kullanımlar ve doyumlar 1990'lardan itibaren yeni teknolojilerin etkisi üzerine odaklanmıştır. İnternetin etkileşime olanak vermesi diğer teknolojilerden ayrışmasına ve teori için bir dönüm noktası haline gelmesine neden olmuştur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Belli tür içeriklerin belli etkiler yaratma eğiliminde olduğunu ve iletişim araçlarının kullanım biçimlerinin de bazı etkiler yarattığını savunan yaklaşım "kullanımlar ve etkiler" yaklaşımıdır.

A, B, C, D seçenekleri ihtiyaçlar hiyerarşisi ile ilgili doğru bilgiler vermektedir. Hiyerarşinin birinci basamağı fizyolojik; ikinci basamağı güvenlik; üçüncü basamağı ait olma ve sevgi; dördüncü basamağı değer, aidiyet ve mensubiyet; beşinci basamağı da kendini gerçekleştirme gereksiniminden oluşur. Kişisel tatmin ve başarı beşinci basamakta yer alır. Doğru cevap E seçeneğidir.

İletişim araçlarının etkisine maruz kalan pasif izleyiciyi odak alan araştırmalar, 1970’li yıllara kadar iletişim alanında egemen olmuştur. Genel olarak bu araştırmalarda kitle iletişiminin hedefi konumundaki izleyicilerin, iletişim süreci içinde aktif olarak herhangi bir role sahip olmadıkları ve iletişim mesajları karşısında savunmasız ve pasif konumda kaldıkları görüşü hâkim olmuştur. Ancak 1970’lerden sonra kitle iletişiminin alıcısı konumundaki kişilerin pasif durumda olmadıklarına ilişkin araştırmalar öne çıkmaya başlamıştır. Bu araştırmalarda dilbilim, göstergebilim, kodlama, kodaçımlama, okuma gibi açılımlarla izleyicinin bir mesajı anlamlandırma yeteneği ön plana çıkarılmıştır. Aslında izleyici odaklı bu araştırmaları tetikleyen şeyin pazar araştırmaları kapsamında ele alınması gereken kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı olduğunu belirtmek gerekir

Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı, toplum bilimlerindeki anaakım araştırma geleneğinden çıkmıştır.İnsanların medyayı neden kullandığıyla ilgilenmektedir. Bu yaklaşım okuyucu, dinleyici ya da izleyicilerin hangi iletişim araçlarını ya da içeriklerini hangi gereksinimlerle kullandıklarını ve ne gibi doyumlar sağladıklarını açıklamaya çalışır. İzleyici odaklı diğer araştırmalarda da izleyicinin bir mesajı nasıl okuduğu ve anlamlandırdığı açıklanır. Burada ortaya konulmak istenen fikir, izleyicilerin her verileni sünger gibi emen pasif alıcılar olmadığı, mesajları kendilerine uygun bir şekilde yorumladıklarıdır.

Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı, iletişim araştırmalarına “aktif izleyici” tezini getirmiştir. Aktif izleyici tezinde, izleyicilerin kendi gereksinimlerine göre iletişim araçlarını ve içeriklerini seçtikleri ve kendi etkilerini kendilerinin aradığı görüşü savunulur. Buna göre insanlar basit bir biçimde davranmak yerine, çevrelerine etkide bulunan aktif özneler olarak kabul edilir. Bu özneler, etkinlikleri seçme yolları arasından amaçlarına uygun tercihler yapma gücüne sahiptirler. İletişim alanında, kişi kendi enformasyonunun yaratıcısıdır. “Enformasyon” burada kişinin zaman ve mekânda hareket ederken yaşamdan çıkardığı anlam olarak nitelenir. Kitle iletişim araçları da dünyanın seyredildiği mercekler olarak görülür. Bu merceklerle kişiler, dünyanın kendilerine özgü anlamlarını oluştururlar.

Fiske, kullanımlar ve doyumlar araştırmalarının temellendiği varsayımları şöyle belirtir:

İzleyici aktiftir. Medyanın yayımladığı her şeyin pasif bir alıcısı değildir. Program içeriğini seçer ve kullanır.

İzleyiciler kendi gereksinimlerine en iyi doyumu sağlayacak medyayı ve programları özgürce seçerler. Medya yapımcısı programın kullanım biçimlerinin farkında olmayabilir ve farklı izleyiciler aynı programı farklı gereksinimleri gidermek amacıyla kullanabilirler.

Medya doyumun tek kaynağı değildir. Tatile gitmek, spor yapmak, dans etmek de medyanın kullanıldığı gibi kullanılır.

İnsanlar belirli durumlarda kendi çıkarlarının ve güdülerinin farkındadırlar ya da farkında olmaları sağlanabilir.

5. Medyanın kültürel önemi konusundaki değer yargıları göz ardı edilmek zorundadır. Örneğin belli bir dizinin saçma sapan bir dizi olduğunu söylemek gereksizdir. Eğer bu dizi çok sayıda kişi tarafından izleniyor ve çok sayıda kişinin gereksinimlerine yanıt veriyorsa yararlıdır.

Güdü, insanların davranışını bir hedefin gerçekleşmesine ya da bir nesneyi elde etmeye doğru yönelten ya da uyaran içsel bir güçtür. Bireyin bu gücün etkesiyle harekete geçmesine de güdülenme (motivasyon) denir.

Farklı araştırmacılar, kitle iletişim araçlarından sağlanan doyumları farklı biçimlerde sınıflandırmakta ve farklı doyum kategorileri oluşturmaktadırlar. Bu bilim insanları arasında McQuail, kitle iletişim araçlarının kullanımının genel nedenlerini enformasyon, kişisel kimlik, eğlence, bütünleşme ve sosyal etkileşim başlıkları altında toplamaktadır. Bu başlıklar ise şöyle açıklanabilir:

Enformasyon

Yakın çevredeki, toplumdaki ve dünyadaki olaylarla ve koşullarla ilgili enformasyon bulmak

Pratik konularda tavsiye ya da fikir ve karar seçenekleri araştırmak

Merak ve genel ilgiyi tatmin etmek

Öğrenme, kendi kendine eğitim

Bilgi sayesinde bir güvenlik duygusu kazanmak

Kişisel kimlik

Kişisel değerlere destek bulmak

Davranış modelleri bulmak

(Kitle iletişim araçlarındaki) değerli öteki ile özdeşleşmek

Kendine ilişkin içgörü kazanmak

Bütünleşme ve sosyal etkileşim

Başkalarının koşullarına ilişkin içgörü kazanmak; sosyal empati

Başkalarıyla özdeşleşmek ve bir aidiyet duygusu kazanmak

Sohbet ve sosyal etkileşim için bir temel bulmak

Gerçek yaşamdaki arkadaşlığın yerini tutacak bir şey bulmak

Sosyal rollerin yürütülmesine yardımcı olmak

Kişinin aileye, arkadaşlara ya da toplumla bağlantı kurmasını sağlamak

Eğlence

Sorunlardan kaçmak ya da uzaklaşmak

Rahatlamak, gevşemek

İçsel kültürel ya da estetik zevk almak

Zaman geçirmek, zaman öldürmek

Duygusal rahatlama/boşalma

Cinsel uyarılma

İnsanların televizyonu kullanma amaçları ve biçimleri kültürden kültüre önemli farklılıklar göstermektedir. Lull, Tablo 1’de açıklandığı gibi televizyonun sosyal kullanımının sağladığı yararlarını yapısal ve ilişkisel olarak ikiye ayırmaktadır.

Beklenti-değer yaklaşımları, insan davranışını önceden kestirmeyi amaçlayan ve insanların davranışsal tercihler yapmalarına yol açan bilişsel süreçleri tanımlayan çeşitli kuramsal yaklaşımlardır. Bu yaklaşımların ortak önermesi; bir kişinin davranışının, o kişinin olası davranışlarının sonuçları ve bunların kişi için taşıdığı değere ilişkin algısıyla belirlendiğidir.

Bağımlılık modeli, kitle iletişim araçlarına bağımlılık kuramı olarak da adlandırılan bir yaklaşımdır. DeFleur ve Ball-Rokeach tarafından geliştirilen bu model, sınırlı etkiler ile güçlü etkiler modellerini uzlaştırmaya çalışır. Bağımlılık modeli, kitle iletişim kuramlarının mikro düzeyde çözümlemelerle kısıtlı kalması ve insanların kitle iletişim araçlarına makro düzeydeki bağlılıkları üzerinde durmamasına seçenek olarak geliştirilmiştir. Bu model, kitle iletişiminin niçin kimi zaman çok güçlü ve dolaysız, kimi zaman da dolaylı ve oldukça zayıf etkide bulunduğu sorusunu yanıtlamaya çalışır.

İnternetle ilgili kullanımlar ve doyumlar araştırmalarında ortaya çıkan kullanım ve doyumlar genel olarak şöyle özetlenebilir:

Bilgilenme (enformasyon arama, araştırma, sosyal gözetim, yenilikleri takip etme)

Eğlenme (Boş zamanları değerlendirme, vakit geçirme, sosyal kaçış, günlük gerilimden kaçma,rahatlama, fantezi arama, cinsellik, oyun, müzik, video)

Toplumsal etkileşim (sohbet etme, arkadaşlık, kişisel iletişim, ilişki sürdürme, yalnızlıktan kaçış, statü kazanma, rehberlik)

Ekonomik yarar (mesleki iş arama, tüketici bilgi işlemi, alışveriş seyahat)

Online işlemler

Yükleme (download)

İnsanların neden ve nasıl televizyon izlediklerine ilişkin araştırmaların seçtikleri türlerden biri de soap operalar; yani pembe diziler olmuştur. Richard Kilborn kullanımlar ve doyumlar bakış açısını kullanarak, bu dizileri seyretmenin genel nedenlerini şöyle özetlemektedir:

Ev içi rutinin gündelik bir parçası ve ev işi için eğlenceli bir ödül

Toplumsal ve kişisel etkileşim için başlama noktası

Bireysel gereksinimleri karşılamak: yalnız kalmayı seçmenin ya da dayatılmış yalnızlığı sürdürmenin bir yolu

Karakterlerle özdeşleşme ve ilişkide olma

Gerçek yaşamdan kaçmaya izin veren fantezi dünyası

Güncel konularla ilgili tartışma konusu

Türün kurallarının ve geleneklerinin bilgisini içeren bir çeşit eleştirel oyun.