İLETİŞİM ORTAMLARI TASARIMI

Belgeseller

Çocuk programlarında çocuklara, diğer programlarda büyüklere davranıldığı gibi davranılmalıdır. Bunun anlamı, çocukların asla küçümsenmemesi gerektiğidir. Program hazırlanırken metinler dikkatle, mantığa uygun ve birbiriyle bağlantılı olarak yazılmalı; düşünce ve akıl yürütmeye önem verilmeli; televizyon sahte, gerçek dışı, abartılmış derecede komik fikirlerin aracı olarak kullanılmamalıdır. Çocukların yapılanı taklit etmeleri değil, bizzat yapmaları sağlanacak şekilde programlar hazırlanabilir.

Çizgi film varolduğundan beri izleyicisine farklı bir dünya sunan bir sanat dalı olmuştur. Tasarlanan karakterler, hayal gücü ve yoğun bir çalışmayla oluşan bu kendine özgü dünya, izleyicisini başka alemlere götürür. Gözlemler televizyonda izlenen çizgi filmlerin nitelikleri, içerikleri ve algılanması yaş gruplarına göre değiştiğini göstermesine karşın genelde çizgi filmler her yaşta izlenmektedir. Okul öncesi dönemde çocuk, yalın anlatımlı kısa metrajlı çizgi filmlere ilgi gösterirken, ilköğretimde diziler şeklindeki konulu ve televizyon için uzun metrajlı filmlere yönelmektedir.

Televizyon yayınlarında çocukların izlediği programların başında çizgi filmler gelmektedir. İster serüven isterse eğitsel yapıda olsun, çizgi filmlerde hep bir varolma savaşı vardır. Çizgi filmlerde otorite ilişkileri; iyi-kötü ve kuvvetli-zayıf biçiminde düzenlenir. Olaylar çoğunlukla gerçekçi bir şekilde sunulmaz. Eylemde, karakterlerde, zaman ve mekanda simgesel bir anlatım söz konusudur. Çizgi filmlerin türü ne olursa olsun (eğlendirici ya da eğitsel), evren hep düşseldir.

Tartışma-söyleşi programları

Açık oturum

Eğitim

Televizyon haberleri, süreleri 5 ila 10 dakika arasında değişen ara haber bülteni ve 30 ila 45 dakika arasında değişen ana haber bültenlerinde yer alır. Başka bir ifadeyle, zaman açısından belirli bir sınırlılık vardır. Ara haber bültenlerinde 5 ila 10, ana haber bültenlerinde ise 22 ila 35 arasında haber yer alır. Üstelik, izler kitle oluşturulan bültenleri şu anda kullanılan teknolojik imkanlara göre, hazırlanan sıraya göre izlemek zorundadır.

Sesli haberlerde, habere ilişkin seslendirme işlemi yayına girmeden önce yapılır. Haber metni seslendirilir ve habere ilişkin görüntülerle eşlenir. Bu eşleme işlemi sırasında hangi görüntüye hangi sesin ya da cümlenin geleceği önceden bilinir. Böylece metin ile görüntüler arasında her hangi bir uyumsuzluk sorunu ortaya çıkmaz. Ayrıca haber kaynağının sesinden bir bölüm de haber metni içinde verilebilir. Daha önce DSF olarak verilen bir haber, sonradan sesli habere dönüştürülebilir.

Haber bültenleri dışında, belirli konularda daha derinlemesine bilgi vermeye çalışan, toplumu çok yakından ilgilendiren kimi gerçekleri çeşitli yönleriyle ortaya koymaya çalışan değişik haber-tartışma programları da vardır. Türkiye’de özel televizyon kanallarının yayın hayatına başlamasından sonra bu tür programların sayısında büyük artış görülmektedir. Bu tür programlar hazırlanırken genel ya- yıncılık ve gazetecilik kurallarının belirleyici ve yönlendirici olması gerekir. Hak- kında çok söz edilir (sansasyonel) olmak ve izlenme oranını yükseltmek uğruna bu kurallar feda edilmemelidir.Türkiye gibi toplumsal çalkantıları fazla olan, hızlı bir değişim süreci yaşayan toplumlarda bu türden programların faydası yadsınamaz. Ancak, sağlam araştırmalara dayanmadan, kişilik hak ve özgürlüklerine ve adalet ilkelerine saygı göstermeden, toplumdaki olumlu değişim ve gelişimi yansıtan yönleri de sergilemeden yapılan bu türden yayınların doğuracağı sakıncaları da düşünmek gerekir.

Televizyon, eğitilecek kitleye ulaşırken şu anki teknolojiyle etkileşime pek olanak vermemesi ya da verdiği durumlarda ise oldukça pahalı olması onun eğitimde daha etkili kullanılmasını güçleştirmektedir.

Geliştirim’de (treatment) dramatik yapı belirlenir. Olgular sıralanır. İşlenen öykünün özetteki gibi yalnızca ana hatları değil ikincil derecedeki gelişmeleri de belli olur. İkincil olayların yardımıyla olayların bağlantıları sağlanır, konunun gelişme ve çatışma noktaları belli olur. Olayları oluşturan kişiler özellikleriyle tanıtılır, kişiler ve onların ortaya koyduğu olaylar irdelenir. Konuşma örgüsünün (diyalog) en önemlileri yazılır.

Durum komedisi formülünün değişmemesi gereken bir kuralı, her bölümün sonunda baştaki duruma (yani normale) dönülmesidir. Bu zorunluluk, hem onarılmayacak ölçüde büyük hataların, hem de doğal ya da toplumsal etkilerin aksiyon nedeni olarak kullanılamamasına yol açar. Büyük hataların normal duruma, hiçbir değişikliğe yol açmaksızın dönülebilmesini sağlayacak biçimde çözüme kavuşturulabilmesi oldukça zordur. Doğal ya da toplumsal etkiler ise tek başına durum komedisi dünyasının karakterleri tarafından çözüme bağlanamaması, dışarıdan da yardım gerektirmesi dolayısıyla aksiyonu harekete geçirici olaylar olarak kullanılamazlar. Durum komedilerinde normal durumu bozan ilk kargaşa, çeşitli kargaşalara neden olur. Karakterler parantez içindeki parantezler gibi daha derin kargaşaların içine yuvarlanırlar. Derinleşen kargaşaların nedeni ise genellikle başta ortaya çıkan kargaşadan kurtulma çabalarıdır. Her zor durumdan kurtulma çabası, bir başka zor duruma neden olur. Dolayısıyla gelişen bir olaylar dizisi söz konusu değildir durum komedilerinde

Soap opera deyimi Türkçe’de “sabun köpüğü”deyimiyle karşılanıyor. Çeşitli sabun ve temizlik maddesi üreticilerinin reklamlarını yayınladıkları ya da sponsorluğunu yaptıkları özellikle gündüz saatlerinde yayınlanan bu diziler bu nedenle “soap” yani “sabun” opera olarak adlandırılmıştır. Bu programların gündüz saatlerinde yayınlanması ve sponsorluğunun kadınlara yönelik tüketim malları üreten firmalarca yapılması, hedef izleyici kitlenin kadınlar, özellikle de ev kadınları olduğunu ortaya koyuyor. Çünkü ev kadınları bir yandan ev işlerini yaparken, bir yandan da bu dizileri takip edebilirler. Ayrıca ailede temizlik gereçleri, kozmetik ve yiyecek ürünlerinde hangi markaların satın alınacağına da onlar karar verir

Televizyon kanallarının çocuklara yönelik programları incelendiğinde, 4-15 yaş arası çocukların televizyon kuruluşları tarafından daha öncelikli olarak tanımlandıkları, buna karşılık genç izler kitlenin ise çoğu kez yetişkinler grubuna dahil edildiği görülmektedir. Çocuk izleyicilerin değişen izleme alışkanlıkları nedeniyle, geleneksel zaman diliminin dışına çıkarak yetişkin izleyici kuşağına doğru kayması, televizyon ile çocuklar arasındaki ilişkiyi daha da problematik hale getirmektedir.

Çocuk programları gerçekten eğlendirici nitelikte olmalı, çocuğun ilgisini sürekli sağlayabilmek amacıyla program içinde çeşitliliğe ve bunların zamanlamasına özen gösterilmelidir. Programın sonunda çocuk, izlediği programdan öğrendiklerinin farkına bile varamamalı, ilgi çekici ortamın etkisinde olmalıdır. Böylece çocuk, ilacın şekerle kaplanması gibi, bilgiyi bilinç altına yerleşmiş bulacak ve alırken de hiçbir zorlukla karşılaşmayacaktır. Öğretici yönden çok değerli bilgilerle yüklü programlar eğlendirici olmadıkları sürece, istenilen bilginin yerleşmesi bir yana, çocuğu televizyon başına bile getiremezler.

Çizgi filmin eğitim alanında kullanılması ve başarılı sonuçlar alınması, onun yapısında varolan görsel düzenlemeler ile hareket ilişkisinden kaynaklanır. Görsel-işitsel bir yapıya sahip olan çizgi film, karmaşıklığı açıklığa kavuşturabilir, görünmez olanı görselleştirebilir ve gerçek hayatta mümkün olmayan olayları başarıyla gerçekleştirebilir.

Televizyon haberleri, süreleri 5 ila 10 dakika arasında değişen ara haber bülteni ve 30 ila 45 dakika arasında değişen ana haber bültenlerinde yer alır. Başka bir ifadeyle, zaman açısından belirli bir sınırlılık vardır. Ara haber bültenlerinde 5 ila 10, ana haber bültenlerinde ise 22 ila 35 arasında haber yer alır. Üstelik, izler kitle oluşturulan bültenleri şu anda kullanılan teknolojik imkanlara göre, hazırlanan sıraya göre izlemek zorundadır.

Doğal sesin fonda (DSF) olduğu haberlerde en büyük risk haber metninde yazılanla görüntüde yer alanların birbirini tutmaması durumunda ortaya çıkar. Haber sunucusunun okuma hızıyla görüntülerin süresi uyumlu olmayabilir. Görüntü, haber metninde belirtilenden daha kısa ise olayla ilgisiz görüntüye geçilir. Görüntü, haber metninde belirtilen bölümden daha uzunsa o zamanda metin başka bölüme geçmesine rağmen görüntü değişmez. Her iki durum da izleyicinin mesajı farklı algılamasına neden olur. İdeal olanı görüntüyle haber metninin süre olarak uyumlu olmasıdır.

İzleyicide davranış değişikliğine yol açması için yapıldığı daha somut biçimde göze çarpan ve çoğunluğu “metne dayanan anlatımlar” olarak bilinen televizyon eğitim programlarının amacı; estetik kaygı ve eğlendirmekten çok, hedef kitlesini bilgilendirmek, onların davranış, tutum ve düşüncelerinde değişiklik yapmaktır. Televizyon eğitim programlarının öğretici olması için; bütünlük taşıması, içinde merak, aksiyon, bilgi, kişisellik, gerçeklik ve yenilik ögeleri taşıması gerekir

Bu tür programlar biçim ve içerik yönünden çok fazla değişkenlik gösterir. Bu nedenle müzik-eğlence programları konusunda katı kurallar vermeye çalışmak oldukça zordur. Belirli bir program için uygun olabilecek tasarım çalışması başka bir program için teknik olarak başarılı fakat biçim yönünden tümüyle yanlış olabilir.