İŞ VE YAŞAMDA MOTİVASYON - Deneme Sınavı - 3

Süreç Kuramları:
• Motivasyon sürecinin nasıl çalıştığını inceler.
• Bu süreci oluşturan değişkenleri tanımlar ve bu değişkenler arasındaki ilişkileri inceler.
• Davranışın nasıl başladığını, nasıl yönlendiğini, nasıl sürdürüldüğünü ve nasıl durdurulduğunu
açıklamayı amaçlar.
Süreç kuramlarına göre, ihtiyaçlar bireyi davranışa iten faktörlerden yalnızca biridir. Bu iç faktörlere
ek olarak birçok dış faktör de bireyi motive edici rol oynamaktadır.
Süreç Kuramları;
• Davranış şartlandırma (sonuçsal şartlandırma- edimsel şartlandırma) kuramı
• Bekleyiş (beklenti) kuramları
• Eşitlik kuramı
• Amaç kuramı olmak üzere dört tanedir. D seçeneğinde  verilen iç faktörlerin dış faktörlerden daha fazla motive edici olduğu yanlış bir bilgi olduğundan cevap D seçeneğidir.

Başarma İhtiyacı Kuramı David McClelland tarafından geliştirilmiştir. Maslow ihtiyaçlar hiyerarşisi yaklaşımını, Clayton Alderfer ise ERG Yaklaşımını ortaya atmıştır. Pavlov’dan esinlenen Skinner, Davranış Şartlandırma kuramını ortaya atmıştır. Bu nedenle doğru cevap B seçeneğidir.

Kişilik kavramının tanımı ve açıklaması dikkate alındığında üç özellik öne çıkmaktadır.

Karen Horney

Çevresel ve toplumsal etkenlerin kişiliğin oluşmasında belirleyici olduğunu savunmuştur. Bu etkenlerin başında, çocukluk yıllarında yaşanan insan ilişkileri gelmektedir. Ona göre Freud cinsellik güdüsüne gereğinden fazla ağırlık vererek insan ilişkilerini çarpıtmıştır. Kişiliğin gelişiminde cinsellik önemli bir yer tutmakla birlikte, temel güven ihtiyacı, gerçek ya da algısal tehditler gibi cinsel olmayan etkenler çok daha önemli rol oynamaktadır.

Erikson kişilik gelişiminde sekiz basamak belirlemiş ve her basamaktaki başarının önceki

basamaklardaki uyuma bağlı olduğunu belirtmiştir.

Temel güvene karşı güvensizlik

Özerkliğe karşı utanç ve kuşku

Girişimciliğe karşı suçluluk

Çalışma ve başarılı olmaya karşı aşağılık duygusu

Kimliğe karşı kimlik karmaşası

Yakınlaşmaya karşı yalıtılmışlık

Üretkenliğe karşı durgunluk

Benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluk

Makyavelizm. İtalyan düşünür ve politikacı Niccolo Machiavelli'nin düşünceleri üzerine kurulu bir yaklaşımın adıdır.

 Carl Jung

Freud’un temel düşüncelerine farklı yorumlar getirmiştir. Örneğin Freud idi (bilinçdışını), “doyum ve heyecan arayan dürtülerin kaynayan kazanı” olarak nitelerken; Jung bilinçdışını egonun güç ve yaşam kaynağı olarak görmektedir. Ayrıca bilinç dışını  “kişisel bilinçdışı” ve  “ortak bilinçdışı” olarak ikiye ayırmaktadır.

Erik Erikson

Kişilikte cinsel gelişim ve içgüdüsel gereksinimlerin etkisi konusunda Freud’la benzer görüşleri paylaşmaktadır. Ancak ana-baba ve çocuk ilişkisinin niteliği de çok önemlidir. Özellikle uygulanan disipline bağlı olarak çocuklar, anne babaları tarafından sevildiklerini ya da nefret edildiklerini düşünebilirler. Kendilerini yeterli ve değerli hissederlerse, güvenli bir kimlik duygusu geliştireceklerdir. Dolayısıyla Freud’un kişilik kuramının odak noktası, Erikson’da ego gelişimine kaydırılmıştır.

Makyavelist özelliği yüksek olan insanlar çıkarları için başkalarını kullanırlar, ikna olması zor insanlardır, ama başkalarını kolayca ikna edebilmektedirler.

Sigmund Freud

Freud’a göre davranışın kaynağı bilinçdışı güdü ya da dürtülerdir. Dürtülerin bir kısmı saldırgan ve yok edicidir. Açlık, susuzluk, kendini koruma ve cinsellik dürtüleri ise insanoğlunun ve türlerin devamı içindir. Freud’un bu konudaki görüşleri Psikanalizin temelini oluşturmaktadır. Psikanaliz terimi hem Freud’un kişilik kuramının, hem de onun geliştirdiği tedavi yönteminin adıdır.

Adler’e göre kişilik, insanın fiziksel zayıflıklarının üstesinden gelmeye çabalamasıyla

gelişmektedir.

Güdülenmeyle ilgili üç nokta önemlidir. Birincisi, güdülenme kişi farkında olsa da olmasa da gerçekleşmektedir. Örneğin kişi buzdolabına yöneldiğinde açlık gereksinimiyle ilgilenmez ya da hırlayan bir köpekten kaçtığında korkusunu bilinçli olarak farketmesi gerekmemektedir. İkinci olarak aynı güdü veya duygu, farklı kişilerde farklı davranışlara yol açabilir. Üzüntü hisseden bir insan ağlarken diğeri arkadaşlarıyla dertleşebilir. Son olarak aynı davranış farklı güdüler ve duygular tarafından kaynaklanabilmektedir. Örneğin yemek yiyen bir kişi açlıktan yerken diğeri stresten dolayı yiyor olabilir.

Güdülenmenin güçlü olması, bireyin kendi yaşamını zihninde değerlendirdiğinde, yapmak istedikleri ve yaptıkları arasındaki farkın az olması ve yaşam doyumu sağlaması açısından önemlidir.

Bireylerin davranışlarını yönlendiren motivasyonla ilgili değişik kuramlar ve modeller vardır. Kişinin kendini tanıması, yaşamı süresince kendini gerçekleştireceği hedefleri belirlemesi ve bu hedefleri gerçekleştirmek için davranışlarını nasıl güdüleyeceğini bilmesi yaşam doyumuna ulaşması açısından önemlidir.

Temel Fizyolojik İhtiyaçlar: Açlık, susuzluk, seks, uyku gibi fizyolojik ve sonradan öğrenilmeyen ihtiyaçlardır. Bu tür ihtiyaçlar giderildikleri takdirde ortadan kalkarlar ve artık güdülenmezler.
Güvenlik ihtiyaçları: Tehlike, korku gibi etmenler karşısında korunma ihtiyaçlarıdır. Örneğin,ihtiyarlık, işsizlik, ani ölüm, işe karşı güvensizlik, işte emekli olmadan sakatlanmak gibi durumlar kişide güvenlik ihtiyacı yaratırlar. Bu ihtiyaçların fizyolojik ihtiyaçlardan farkı, sürekli olmamaları ve tatmin edilince sona ermeleridir (Kantar, 2008).
Sosyal ihtiyaçlar: İnsan ilişkilerinin sosyal yönünü yansıtan ihtiyaçlardır. Ait olma, birlikte olma, sevgi ve kabul görme ihtiyaçlarıdır.
Kendini gösterme ihtiyacı: Maslow, bireylerin bu gereksinimlerine iki yönden yaklaşmıştır. İlki, bireyin kendisine olan saygısıdır ki, kendine güven, başarılı olma, yeterli olma, bağımsız olma gibi ihtiyaçlardır. İkincisi ise, bireyin başkalarından saygı görmesi ihtiyacıdır. Başkaları tarafından takdir edilmesi, tanınması gibi ihtiyaçlardır.
Kendini tamamlama (Gerçekleştirme) ihtiyacı: Sahip olunan potansiyeli geliştirme, ahlaki üstünlük, yaratıcılık ve problem çözme gibi unsurları kapsayan ihtiyaçlar şeklinde sıralanmaktadır. Bu basamaktabireyin tatmin olabilmesi için tüm potansiyelini ortaya koyması gerekecektir. Tiyatro buna örnek olarak
verilebilir. Sanatçı tiyatro ile uğraşarak ortaya gerçek birşeyler koyduğu zaman kendini gerçekleştirme ihtiyacını gidermiş olacaktır.

Kendini tamamlama (Gerçekleştirme) ihtiyacı: Sahip olunan potansiyeli geliştirme, ahlaki üstünlük, yaratıcılık ve problem çözme gibi unsurları kapsayan ihtiyaçlar şeklinde sıralanmaktadır. Bu basamakta bireyin tatmin olabilmesi için tüm potansiyelini ortaya koyması gerekecektir. Tiyatro buna örnek olarak verilebilir. Sanatçı tiyatro ile uğraşarak ortaya gerçek bir şeyler koyduğu zaman kendini gerçekleştirme ihtiyacını gidermiş olacaktır.

Maslow’a göre kişiler, aşağıda sıralanan kişilik özelliklerini geliştirdikleri için kendini geliştirme hedeflerine ulaşmaktadırlar:
• Gerçekliği doğru bir şekilde algılama
• Bağımsız ve özerk olma
• Çok az sayıda insanla derin ve sevgi dolu ilişki kurmayı tercih etme
• Hedeflerini gerçekleştirmeye odaklanma
• Büyük neşe ve tatmin anları olan büyük deneyimler yaşama

Pavlov’dan esinlenen Skinner, Davranış Şartlandırma kuramını ortaya atmıştır.

Motive edici faktörler: Çalışanların, motivasyon ve tatminin başlıca nedeni olarak belirttikleri unsurlardır. Başarı, tanınma, takdir edilme, statü, ilerleme, sorumluluk sahibi olma gibi motivasyonel faktörleri kapsamaktadır. Bu faktörler varsa kişinin çalışma isteği ve arzusu artar. Bu faktörlerin yokluğu ise bireylerin motive olmaması ile sonuçlanacaktır. Çalışanların bu faktörleri açıkça görmesi ve hissetmesi tatmin ve motive olmalarına neden olmaktadır.

Süreç Kuramları;
• Davranış şartlandırma (sonuçsal şartlandırma- edimsel şartlandırma) kuramı
• Bekleyiş (beklenti) kuramları
• Eşitlik kuramı
• Amaç kuramı olmak üzere dört tanedir.