İŞ VE YAŞAMDA MOTİVASYON - Deneme Sınavı - 12

Yöneticilik “başkalarına iş gördürme”, “başkaları aracılığıyla iş başarma ve amaçlara ulaşma”dır. Liderlik ise “bir grup insanı belirli amaçlar etrafında toplayabilme ve bu amaçları gerçekleştirmek için onları harekete geçirme bilgi ve yeteneklerinin toplamı”dır.  Lider, kullandığı yetkiyi doğuştan, yani geleneksel olarak kazanabileceği gibi, üyelerin yanında son derece değerli bir takım kişisel özelliklerden kaynaklanan karizmatik yönüyle de sahip olabilir. Lider, yönettiği insanları en kısa yoldan sağlıklı ve emniyetli bir şekilde hedefe ulaştıran kişi şeklinde tanımlanabilir. Liderlik, kişilik bağlamında da ele alınabilir. Bu bağlamda, lider bir takım nitelikler dizisiyle nitelendirilir ve herhangi bir güce dayalı olmaksızın diğerlerinin davranışlarını etkileyebilen ve diğerlerinin lider olarak kabul ettiği insandır.

Bir insanın niçin olumsuz davranışlar sergilediğini öğrenmek istediğimiz zaman, onu motive eden faktörleri belirleyerek sorumuzun cevabını bulabiliriz. Diğer insanların motivasyonu kendine özgüdür ve bizimkinden farklılık gösterebilir. İki çeşit güdü bizi motive eder. Bunlardan birisi ihtiyaçlardan kaynaklanan motivasyon, diğeri de değerlere bağlı motivasyondur. İhtiyaçlardan kaynaklanan motivasyon güvenlik, sevgi ve gelişme gibi konuları içerirken; değerlere bağlı motivasyon ise yaşam boyu öğrendiğimiz ve geliştirdiğimiz prensip ve inançlardır. Değerler yaşamın “gerçekleşse iyi olur” ve “olmak zorunda” şeklindeki yaklaşımlarıdır (S. Michael Kravitz, 1995). Doğru Cevap D'dir.

Bir yöneticinin sahip olabileceği en kapasiteli güç kaynağı emrindeki kişilerdir. Kendilerini seçer, onlara işlemleri öğretir ve onları her bakımdan gelişmelerini teşvik ederek onlarla gönülden işbirliği yapar. İyi bir yönetici de bunları gerçekleştirirken yetki ve sorumluluklarının ne olduğunu açık ve kesin olarak ifade etmeyi de ihmal etmez. Ama yöneticilerin çalışanlarını gerektiği biçimde harekete geçirebilmeleri için yöneticilerin iletişimci biçimlerinin önemi ön plana çıkmaktadır.

Yöneticinin entelektüel özelliği  düşüncelerini açık ve seçik ifade edebilme yeteneğinin olmasıdır. Tertiplilik ve düzenlilik, azim ve sebatkârlık karakter özelliklerindendir. Gruba hitap edecek nitelikte olması ve dış görünüşü, giyim kuşamının kabul görmesi ise sosyal özelliklerindendir.

Eğitim: Özellikle gelişim ve başarı ihtiyacı yüksek kişilere, kendilerini geliştirmeleri için imkan tanımak ve eğitimlere katılımını sağlamak önemli bir ödüldür.

Adams’ın Eşitlik Teorisinde olduğu üzere teorinin çıkış noktası; işgörenlerin iş ilişkilerinde, eşit muamele görme arzusunda oldukları ve bu arzunun motivasyonu etkilediği konusudur. Teori hatırlanacağı üzere dört temel kavrama dayanmaktadır:

• Birey: Eşitliği ya da eşitsizliği algılayan insan

• Karşılaştırma: Yapılan işlere karşılık verilen ödüller anlamında bireyin karşılaştırma yaptığı diğer bireyler veya gruplar.

• Girdiler: İnsanın işine taşıdığı bireysel özellikler. Yaş, cinsiyet, mesai, tecrübe...

• Çıktılar: Kişinin işten elde ettiği; ücret ve tanınma gibi ödüller.

Doğru Cevap A'dır.

Yöneticinin karakter özelliği akıl ile duygu arası dengeye sahip olmasıdır (objektif ve sübjektiflik arası uyum). Mahkeme gücü, sezgi gücü Yöneticinin entelektüel özelliklerindendir. Grup yapılarının ortak amaç, değer ve duygularını anlayabilmesi ve kendisi ile beraber çalışacak her insandan yararlanmayı bilmesi ve onlarla işbirliği edebilmesi sosyal özelliklerindendir.

Yöneticinin sosyal özelliği her kişi ve olayda özelliğine göre ölçülü ve dengeli hareket etmeyi bilmelidir. Genel kültür, tek konuda uzmanlaşmak yerine birçok konuda ve işletme fonksiyonu hakkında bilgi sahibi olması, sentez ruhunun olması (bir olayın değişkenlerini çözüm veya plan yapmak için bir araya getirmek) yöneticinin entelektüel özelliklerindendir. Ciddi olması ve dinamik olması karakter özelliklerindendir.

Yöneticinin en önemli görevi, etkin bir örgüt yaratmaktır. Örgütsel performansı yükseltmektir. Astların etkin bir şekilde çalışması için onları motive etmelidir. İşgörenler, kendilerine verilen görevi etkin bir biçimde yerine getirmeye istekli olmalıdırlar. Verilen emirler ne kadar iyi düşünülmüş ve ifade edilmiş olursa olsun, bunların kesinlikle uygulanamayacağı sonucuna hemen varmak hatalıdır. İşgörenlerin belli bir ‘kabul alanı’ bulunur ve bu kabul alanı içindeki emirler yerine getirilir; dışında kalanlar ise pek yerine getirilmezler. Motivasyondan yararlanılarak ‘kabul alanı’ genişletilebilir. Doğru Cevap E'dir.

Yöneticilere durum ve koşullara göre yararlanabilecekleri psiko-sosyal içerikli araçlardan tek tek söz edilebilir. Bu araçların ne zaman, hangi ölçüde ve nasıl bir bileşim içinde kullanılması gerektiği konusunda ortaya atılmış bir teori henüz yoktur. Beklenen odur ki, her yönetici kendi düşünce ve yönetim anlayışına, işletmenin koşullarına ve çalışanların psiko-sosyal yapılarına göre, üstelik sürekli değişen kompozisyonda bu araçlardan yeri geldiğince yararlanmasıdır. Bu araçlar arasında şunlar sayılabilir;

Kurumlarda çalışan motivasyonunda kullanılan başlıca ödüller de şunlardır (www. enoktaakademi.com):

• Ücret Artışı: Ücret, çalışanın ekonomik gücünü, toplum içindeki saygınlığını, otoritesini ve geleceğe olan güvenini arttırır. Özellikle, çalışmalarının tek nedeni para kazanmak olan çalışanlar için ücret artışı en iyi ödüldür. Zaten bu tür kişilerin farklı bir ödül isteği ve beklentisi yoktur.

• Prim: Prim, yüksek performansa verilen en bilinen ödüldür. Prim, çalışanların çoğu için en değerli motivasyon aracıdır. Primin miktarı ve bunu elde etmek için ne seviyede bir performans gerektiği açık bir biçimde çalışana aktarılmalıdır.

• Terfi: Performansını sürekli geliştirme çabası içerisinde olan, hırslı çalışanlara terfi fırsatı verilmesi onların motivasyonlarını yükseltir. Terfiler, genellikle ücret artışını da beraberinde getirdiği için ücret ihtiyacı, gelişim ihtiyacı ile birlikte karşılanır.

• Eğitim: Özellikle gelişim ve başarı ihtiyacı yüksek kişilere, kendilerini geliştirmeleri için imkan tanımak ve eğitimlere katılımını sağlamak önemli bir ödüldür.

• İzin: İznin çalışanlar üzerinde oldukça yüksek bir motivasyonel etkisi olduğu saptanmıştır. Çalışanlara günlük, haftalık veya aylık kotalar vererek, bu kotalara ulaştığında veya belli bir görevi başarıyla tamamladığında çalışana ücretli izin verilir.

• Esnek Çalışma Saatleri: Esnek çalışma saatleri, çalışanlara günün istedikleri saatlerinde çalışma özgürlüğünü vermektir. Özellikle günün belirli saatlerinde daha verimli ve yaratıcı kişiler için oldukça motive edici bir yöntemdir.

Doğru Cevap B'dir.

İş yerinde çalışanlar için teşvik ve ödül mekanizmalarını kullanarak verimi artırmak ve işyeri dinamiklerini aktif tutmak isteyen işverenlerin/ yöneticilerin aklına ilk gelen başarının maaş artışı ve terfi şeklinde ödüllendirilmesi gelmektedir. Ancak bu tür bir uygulamayı sürekli hale getirmek ve aynı etkiyi her zaman beklemek fazla iyimser olmak anlamına gelir. İşyerlerinde bunun dışında sürekli uygulanabilir başka ödül ve teşvik adımları da vardır. Doğru Cevap C'dir.

Fiziksel Koşulların İyileştirilmesi: Evinden sonra en geniş zamanını işletmede geçiren iş gören çalıştığı yerin iç açıcı nitelikte olmasını ister. Işıklandırma, ısınma, havalandırma, gürültü iş görenin çalışma isteği ve temposunu önemli ölçüde etkilemektedir. İşyerlerinde gerekli ergonomik standartlar sağlanmalıdır.

Öneri Sistemi: En etkili araçlardan biridir. Öneri sistemi ayrıca işletmede demokratik yönetime geçişin en belirgin göstergesidir. İşletmede çalışan kesim düşünce ve önerilerini özgürce ortaya koyabiliyorsa ve bu öneriler ciddiye alınarak yararlı görülenler uygulamaya konuluyorsa iş görenlerde tatmin seviyesi ve örgüte bağlılık artacaktır. Doğru Cevap D'dir.126

Amaç Birliği: İşletme yönetiminin en önemli işlevi, örgüt olarak işletme amaçları ile işgörenlerin amaçları arasında denge sağlamaktır. Örgütsel başarı insanı sömürmekle değil insanı kazanmakla olmalıdır. İşgörenleri fiziksel, düşünsel ve duygusal yapılarıyla bir bütün olarak değerlendiren yöneticiler önce işverenlerin çalışma amaçlarını yakından tanımakla ve sonra davranış biçimlerini değerlendirmekle işletmeye yararlı elemanlar kazanma şansını elde ederler. Amaç birliği örgütsel birliğe yol açar. Amaç birliği kendinden oluşmaz, yaratılır. Bu birliğin yaratıcısı ise yöneticiler olmalıdır. Doğru Cevap C'dir.

Rotasyon, bir birimde çalışan görevlilerin düzenli bir biçimde yer değiştirmeleridir. Rotasyon, çalışanlara belirli süreler için farklı departmanlarda görev vermektir. Her bir görevde kalma süresi sabit veya değişken olabilir. Rotasyon ilk bakışta olumsuz bir düzenleme gibi algılansa da rotasyonun çalışana faydaları vardır. Rotasyonun çalışana faydalarını şu biçimde sıralayabiliriz:

• Yeni görevler çalışanı tekdüzelikten kurtarır ve onların üretkenliğini arttırır.

• Sürekli aynı işle uğraşmak, çalışanın hata yapmasına sebep olabilir. Değişik görevler, çalışanın dikkatini toplamasını sağlar ve hataları önler.

• Rotasyon sayesinde değişik beceriler elde eden çalışanlar, kendilerini daha fazla geliştirir, bu da onların terfi etme şansını artırır.

İşi yeniden tasarlamanın 3 yolu vardır. Bunlar (www.enoktaakademi.com):

• Rotasyon

• İş genişletme

• İş zenginleştirme

Doğru Cevap C'dir.

İşi zenginleştirmek için yapılması gerekenleri ise şu biçimde sıralayabiliriz: 

• Çalışanların yaptıkları işleri, kurumun hedefleri ile ilişkilendirin. Çalışanlar, yaptıkları işin kurumun hedeflerine ulaşmasına katkısı olmasından motive olurlar.

• Karar alma sürecine çalışanlarınızı da katın. Kariyerinde gelişmek ve ilerlemek isteyen çalışanlar, bu yönde katkı sağlamak için çok çalışacaklardır.

• Çalışanlarınıza yaptıkları işlerin nedenlerini ve sonuçlarını anlatın. Böylelikle, çalışanlarınızı işlerin farklı ve daha iyi yöntemlerle yapmaları için motive etmiş olursunuz. Unutmayın ki, başarma hırsı olan insanlar, işin bütününü görmekten hoşlanırlar.

• Çalışanlarınıza vereceğiniz karmaşık işler, onların kendilerini göstermeleri için fırsat tanıyacaktır. Bununla başa çıkabilen bir çalışanın motivasyonu yükselecek ve üretkenliği artacaktır.

• Çalışanlarınıza serbestlik tanıyın. Böylelikle, çalışanlar işlerini daha verimli yapmak için kendilerini bağımsız hissedecek, bu da onların motivasyonunu arttıracaktır. Esnek çalışma saatleri, bu konuda oldukça etkili bir yöntemdir.

İşletmenin kuruluş nedeniyle işgörenlerin çalışma nedeni özde ekonomik temele dayanır. Bu nedenle motivasyonda ekonomik özendirme araçları diğer araçlardan etkilidir. Motivasyonda ekonomik özendirme araçlarını; ücret artışı, pirimli ücret, karara katılma, para ödülü verme olarak dört kategoride inceleyebiliriz.

İç motivasyon, elde edilen başarıdan kaynaklanan kendine güven duygusunun bir ödül olarak algılanmasıdır.