İSLAM İBADET ESASLARI - Deneme Sınavı - 9

"Yerine getirilmesi kesin olarak kararlaştırılmış yemin" anlamına gelen yemin türü "vaad yemin"dir. Doğru cevap E'dir.

"İşlenen bir kusur veya günahtan dolayı hem ceza özelliği bulunan hem de Allah’tan bağışlanma dilemek maksadıyla yapılan bir tür malî ve bedenî ibadet"e "keffaret" denir. Doğru cevap B'dir.

Verilenlerden sadece I ve II numaralı olanlar keffaretlerin "ibadet olma" özelliği ile ilgilidir. Doğru cevap C'dir.

A seçeneği dışında kalan seçenekler doğrudur. Üç aşamalı değil iki aşamalıdır. Doğru cevap A'dır.

Bir takım ihlallerin sonucu olduğu için keffâretler, kendilerini doğuran sebeplere göre çeşitli isimlerle anılmaktadır. Yemin keffâreti, zıhar keffâreti, hata ile adam öldürme keffâreti, haccın kurallarını ve ihram yasaklarını ihlâl keffâreti, oruç keffâreti, hayızlı kadınla cinsel ilişkide bulunma keffâreti gibi. Doğru ifadeler I, II ve IV'tür.  Doğru cevap D'dir.

“…Kurbanlarınız yerlerine ulaşıncaya kadar hacda başlarınızı tıraş etmeyin. Fakat sizden kim hastalanır ya da başından bir sıkıntısı olursa bunun fidyesi (keffâreti) oruç tutmak, sadaka vermek veya kurban kesmektir…” (el-Bakara 2/196) ayeti, bunu açıklayan hadislerle (Buhârî, “Muhsar ve Cezâü’s-Sayd”, 5-8) birlikte şu hükmü koymaktadır: Hac için ihrama giren kimse geçerli bir mazeret sebebiyle tıraş olmak zorunda kalsa keffâret olarak ya üç gün oruç tutacak, ya altı fakiri doyuracak ya da bir küçükbaş hayvan kurban edecektir. Buradaki oruçların ardı ardına tutulma şartı yoktur. Doğru cevap E'dir.

Bilindiği üzere kasden ve tasarlayarak adam öldürmenin dünyadaki cezası Kur’ân’a göre kısastır (el-Bakara 2/178-179). Aynı suçun hata veya kazâ ile işlenmesi durumunda hangi yaptırımların söz konusu olacağını şu ayet açıklamıştır: “Yanlışlıkla olması dışında bir müminin herhangi bir mümini öldürmesi asla mümkün değildir. O halde kim bir mümini yanlışlıkla  öldürürse mümin bir köle azat etmesi ve ölenin ailesine teslim edilecek bir diyet vermesi gerekir. Ancak onlar bunu bağışlarlarsa o başka. Eğer öldürülen mümin size düşman olan bir topluluğa mensup ise sadece bir mümin köle azat etmesi gerekir. Eğer öldürülen mümin sizinle anlaşması olan bir topluluktan ise, öldürülenin ailesine teslim edilmek üzere bir diyet vermesi ve bir köle azat etmesi gerekir. Bunu (köle azadını) yapamayan ardı ardına iki ay oruç tutar. Bu, tevbesinin Allah tarafından kabulü içindir. Allah her şeyi bilendir, hikmet sahibidir.” (en-Nisâ 4/92) Doğru cevap B'dir.

Sözlükte “sırt” anlamına gelen “zahr” kelimesinden türeyen ve Arapça’da “zâhera” fiilinin masdarı olan “zıhâr”,eski bir Cahiliye âdetini simgeler. Eşinden ayrılmak isteyen koca “Sen bana annemin sırtı gibisin” diyerek onu annesinin yerine koyup onunla cinsel ilişkiye kesin bir şekilde son verdiğini ilan eder ve bu kinayeli cümleyle onu boşamış olurdu. Buna Zıhar denir. Doğru cevap C'dir.

“...Allah bilinçli olarak yaptığınız yeminlerden sizi sorumlu tutar. Bunun keffâreti, kendi aile fertlerine yedirdiğinizin ortalamasından, on fakiri doyurmanız veya onları giydirmeniz yahut bir köleyi hürriyetine kavuşturmanızdır. Bunları bulamayan kimse üç gün oruç tutar. İşte yeminlerinizin keffâreti budur. Yemin ettiğiniz zaman yeminlerinizi tutun!..” (el-Mâide 5/89) şeklindeki buyrukları bunu ortaya koymaktadır. Bu nedenle doğru cevap B'dir.

Yemin esasen Allah adına yapıldığı için onun hakları çerçevesinde ibadet alanına dâhil olmuştur. Her ne kadar ceza boyutu varsa da keffâretler de son tahlilde Allah haklarıyla ilgili konularda söz konusu olduğundan ibadet alanında değerlendirilmiştir. Doğru cevap E'dir.

Bir söylemin yemin niteliği taşıdığı gösteren unsur; Allah’ın adını ya da onun bir sıfatını öne sürerek kuvvetlendirmesiyle dile getirilmesidir. Bu nedenle doğru cevap E'dir.

Toplumsal ilişkilerde karşılıklı güven, hep aranan ve beklenen bir olgu olmuştur. İnsanlar bazen sözlerine ya da eylemlerine ayrı bir inandırıcılık kuvveti kazandırmak isterler. Bu isteğin gerçekleştirilebilmesinin günlük hayattaki en kolay ve en çok başvurulan aracı, yeminlerdir. Bu nedenle doğru cevap C'dir.

Yüce Allah’ın güzel isimlerinden birisinin başına v, b ile t (yani Arapça vav, bâ veya tâ) harflerinden birisinin ilavesiyle “vallahi...”, “billahi...”,  “tallahi...” denerek yemin cümlesi kurulur. “Vallahi görmedim”, “Billahi yarın geleceğim” cümlelerinde olduğu gibi.  “Allah şahit, Allah’a yemin olsun ki, Allah adına and içerim ki, Aziz olan Allah hakkı için” gibi kalıplar da kasem suretine dâhildir.  “İzzet-i ilahiyye hakkı için”, “Allah’ın kibriyası ve celâli hakkı için” gibi Yüce Allah’ın zâtî sıfatlarına dayanarak and içilir.  Hiç Allah’ın adı anılmasa da “Üzerime yemin olsun”, “Üzerime andolsun”, “Kasem ederim”, “Yemin ederim”, “Şehadet ederim” gibi ifade şekilleri bu kapsamdadır. “Şu yemeği yemek bana haram olsun” cümlesinde olduğu gibi helali haram kılmak da bu türde bir yemindir. Bu nedenle doğru cevap D'dir.

Yanlışlıkla yapılan yemin (Yemin-i lağv): Doğru olduğu zannıyla veya hiç farkında olmadan yanlışlıkla yapılan yemindir. Mesela borcunu ödemediği halde ödemiş olduğunu zannederek “Vallahi borcumu ödedim”; bir kişiyi gördüğünü unutarak “Billahi görmedim” diye yapılan yeminler böyledir. Dil alışkanlığıyla konuşma arasında öylesine söyleniveren “vallahi-billahi”li ifadeler de bu kapsamdadır. Boş ve hatalı olup kandırma kasdı bulunmadığı için böyle yeminlere lağv yemini denmiştir.Yapanın kötü niyeti olmadığından ve yukarıda tanımlandığı içeriğiyle gerçek anlamda bir yemin sayılmadığından lağv yemininin keffareti yoktur. Nitekim “Kasıtsız olarak ağzınızdan çıkıveren (lağv) yeminlerinizden dolayı Allah sizi sorumlu tutmaz...” (el-Mâide 5/89) ayeti bu hükmü bildirmektedir. Bu noktada ağzın yemine alıştırılmamasına gayret ederek lağv yemininden uzak durmak gerektiğine işaret etmek yerinde olacaktır. Bu nedenle doğru cevap D'dir.

Geçmişte veya şimdiki zamanda meydana gelen bir olay hakkında bile bile ve kasten yapılan yalan yemine yalan yemin (yemin-i ğamus) denir. Hanefîlere göre böyle bir yeminde keffâret yoktur çünkü onu herhangi bir dünyevi bedel ya da ceza karşılayamaz. Sahibi işlediği günahtan ötürü samimiyetle tevbe-istiğfar etmeli ve eğer yemini ile bir kul hakkının ihlâline sebep olmuşsa onu da telafi etmeli ve ardından muhatabıyla helalleşmelidir. Şafiî mezhebi ise, yalanı cezalandırmak amacıyla, ğamûs yemininde de keffaretin söz konusu olacağına hükmetmiştir. Bu nedenle doğru cevap A'dır.

Muvakkat yemin: Bir vakitle kayıtlı olan yemindir. Mesela “Vallahi borcumu bugün ödeyeceğim; bu evi ay sonuna kadar senden başkasına satmayacağım; bu yıl içinde seninle evleneceğim” gibi yeminler belli bir vakte bağlandığı için muvakkat sayılırlar. Bu tür yeminlerin bağlayıcılığı, söz konusu vakitle sınırlıdır.

Sözlükte “örten, gizleyen, inkâr eden” gibi anlamlara gelen keffâret (çoğulu: keffârât) dinî bir terim olarak şöyle tanımlanmaktadır: İşlenen bir kusur veya günahtan dolayı hem ceza özelliği bulunan hem de Allah’tan bağışlanma dilemek maksadıyla yapılan bir tür malî ve bedenî ibadettir.  Tanımdan da anlaşılacağı üzere keffâretin sebebi bir ihlâldir. Bu ihlâl, ya dinen yapılması gereken bir eylemin terk edilmesi, ya da yapılmaması gereken bir şeyin yapılması şeklinde olur. Her iki durumda da bir kusur ve günah işlenmiş olacağından dinimiz, bunların ibadet türünden fiillerle giderilmesini ve kusurlu olanların bu yolla affedilebilmelerini öngörmüştür. Keffâret diye isimlendirilen bu fiiller aynı zamanda günahın bir cezası mahiyetini de taşımaktadırlar. Yani suçunun karşılığında keffâret sorumluluğunu yerine getiren kimse böylelikle hem cezalandırılmakta hem de affedilebilme imkânını yakalamaktadır. Bu nedenle doğru cevap C'dir.

Bilindiği üzere kasden ve tasarlayarak adam öldürmenin dünyadaki cezası Kur’ân’a göre kısastır (el-Bakara 2/178-179). Bu nedenle doğru cevap D'dir.

“.Allah bilinçli olarak yaptığınız yeminlerden sizi sorumlu tutar. Bunun keffâreti, kendi aile fertlerine yedirdiğinizin ortalamasından, on fakiri doyurmanız veya onları giydirmeniz yahut bir köleyi hürriyetine kavuşturmanızdır. Bunları bulamayan kimse üç gün oruç tutar. İşte yeminlerinizin keffâreti budur. Yemin ettiğiniz zaman yeminlerinizi tutun!..” (el-Mâide 5/89) şeklindeki buyrukları bunu ortaya koymaktadır.

Kimi ifade kalıpları niyete ve maksada göre yemin sayılır. Örneğin “Şöyleyaparsam kâfir olayım, yahudi olayım”; “Şuraya gidersem Allah'a kul, Peygamberine ümmet olmayayım”; “Şunu yersem imansız olarak öleyim, kıblem Kâbe olmasın” ve benzeri cümleler, eğer yemin niyetiyle söylenmişse yemin hükümlerine tabi olur. Fakat gerçekten kâfir olmak niyetiyle veya başka kötü niyetlerle söylenmiş ise o zaman yemin değil  büyük günah sayılır. Bu son durumda sözün sahibi, tevbe ve istiğfar ile imanını yenilemek yanında, eğer evli ise nikâhını da yenilemek durumundadır.