İSLAM KURUMLARI VE MEDENİYETİ - Deneme Sınavı - 11

“Yazı yazmanın öğretildiği yer” anlamındaki mekteb kelimesinden daha çok, İslâm’ın ilk dönemlerinde küttâb tabiri kullanılırdı.

Selçukluların İslâm medeniyetine kazandırdığı en önemli kurum medreselerdir.

Askeri Alandaki Kurumlar
1. Askerî Rüşdiyeler: Yüksek seviyedeki askeri okullara öğrenci hazırlamak maksadıyla 1875’de açılan orta seviyedeki okullardır.
2. Askerî İdadiler: 1845’te açılmış bu okullara Rüşdiye mezunları imtihanla alınırlardı. 1869 nizamnamesiyle bu okullar orta öğretimin ikinci kademesi olarak belirlenmiştir.
3. Hendesehane Mektebi (Humbarahane): Islahat döneminin açılan ilk askerî mektebidir. Ahmed Paşa, 1734’te Üsküdar’da açılan bu mektebin kurucusu ve ilk öğretmenidir. Humbarahane de denilen bu mektepte ordunun ihtiyacını karşılamak amacıyla çağa uygun teknik ve uzmanlık eğitimi yapılmıştır.
4. Mühendishane-i Bahrî-i Hümâyun: Bahriye zabitlerini yetiştirmek için açılmış bir
yüksek okuldur. Hendesehane Mektebi’nin bir devamı olan bu mektep daha sonraları “Mühendishane-i Bahri-i Hümayun” adını almıştır.
5. Mühendishane-i Berrî-i Hümâyun: Kara Mühendishanesi de denilen bu yüksekokulda Topçu zabiti ve kurmayı yetiştirilmiştir. 1796’da Mühendishane-i Bahrî-i
Hümayun’un genişletilmesiyle tesis olunmuştur.

Alp Arslan devrinde 1067’de, vezir Nizamülmülk’ün maddî ve manevî gayretleri ile Bağdat’ta yapımı tamamlanan ve adına izafeten “Nizâ miye” ismini alan bu ilk medrese, eğ itim-ö ğ retim hayatında önemli bir çığır açmıştı.

Enderun Osmanlılarda yaygın eğitim kurumlarından değildir

Araplar, İslâm’ın ilk yıllarında denizcilik hakkında herhangi bir tecrübeye sahip değillerdi. İlk deniz seferi Bahreyn valisi Alâ b. Hadrâmî tarafından geçekleştirdi. Alâ, Halife Hz. Ömer’den izin almaksızın bir askerî birliği gemilerle İran sahillerine geçirdi. Burada bazı sıkıntılarla karşılaştı ve güçlükle Basra’ya döndü. Doğru cevap C'dir.

İlk dönemlerde Emevi ordusunda sadece Arap asıllı askerler vardı. Daha sonra mevâlî, yani Arap olmayan Müslümanlar da askere alındı. Bunlar arasında İranlılar, Türkler ve Berberîler de vardı. Komutanlar ise yine Araplar arasından seçilirdi.

Osmanlı ordusunun önemli askeri kuruluşlarından biri de Akıncı Ocağı’dır. Keşif, yağma veya tahrip maksadıyla düşman topraklarında yapılan askerî faaliyete akın, bunu yapan askere akıncı denilmiştir. Akıncı beyleri ve askerleri, özellikle Rumeli’deki fetihler sırasında büyük hizmetlerde bulunmuşlardır. Yardımcı kuvvetler arasında azablar, deliler, yörükler, leventler, sekban ve sarıcalar, gönüllü ve beşliler de yer alırdı.

Hz. Ömer devrinde fetih faaliyetleri iyice arttı. İslâm orduları değişik istikametlerde hareket ederek yeni şehirler, bölgeler ele geçirdiler. Mısır, Filistin, Suriye, Irak ve İran’ın büyük bir bölümü Müslümanların eline geçti.

Halife Mu’tasım, Fergana ve Türkistan’ın diğer bölgelerinden getirilmiş Türklerden yeni bir askerî birlik, bir Muhafız kıtası meydana getirmişti.

Karahanlı ordusu saray muhafızları, hassa ordusu, melik ve diğer hanedan mensupları ile valilerin emrindeki askerler ve devlete tâbi Çiğil, Karluk, Uğrak gibi Türk boylarına mensup kuvvetlerden meydana geliyordu.

Henüz Allah tarafından savaşa izin verilmediği için Müslümanlar silâhlı hareketlere girişemiyorlardı. İşte bu şartlar altında iken Müslümanlara savaş yapma izni verildi. Bu son
gelişme İslâm toplumunda askerî kurumların ortaya çıkması bakımından son derece önemli bir başlangıç oldu.

Çözüm : Herhangi bir karışıklığa meydan vermemek ve kimlerin orduya katıldığını bilmek için bir sicil defteri açılır ve gönüllülerin isimleri buraya yazılırdı. Gönüllülerin, silâhlarını, erzak
ve binek hayvanlarını kendilerinin hazırlaması gerekiyordu. Kendi imkânlarıyla bu hazırlığı yapamayan fakir Müslüman askerlerin silâh, yiyecek ve gerekirse binekleri devlet tarafından sağlanırdı.

Halife Ömer, ilk askerî divanı kurdu. Askerliği devamlı hâle getirdi.

İlk düzenli ordu Hz. Ömer tarafından kurulmuştur.

Okuma-yazma bilmemenin büyük bir eksiklik kabul edilmediği, ahlâkî ve sosyal yapıya paralel olarak eğitim-öğretim konusunda da tam anlamıyla bir cehaletin yaşandığı Arap yarımadasında İslâm’ın geldiği sıralarda, okuma-yazma oranı düşük, okur-yazar sayısı son derece azdı. Doğru cevap d'dir.

“Yazı yazmanın öğretildiği yer” anlamındaki mekteb kelimesinden daha çok, İslâm’ın ilk dönemlerinde küttâb tabiri kullanılırdı.Doğru cevap E'dir.

İlk dönemlerde küttâblarda ders veren öğretmenleri, genellikle Yahudi ve Hıristiyan olan gayrimüslimler teşkil ediyordu. Bu uygulama askerî fetihler sona erinceye ve Müslümanlar eğitim-öğretim işini kendileri yapabilecek duruma gelinceye kadar devam etmiştir. Bu nedenle, ilk devirlerde küttâblarda dinî bilgilerin verildiği şüphelidir. Doğru cevap B'dir.

Hz. Ömer, içte devletin kurumlaşmasını ve toplumun teşkilâtlanmasını sağlamış, dışta da giderek genişleyen büyük bir fütûhata imzasını atmıştır. Vefatıyla Hz. Osman iş başına geçmiş, ancak hilâfette kaldığı sürece ortaya çıkan siyâsî istikrarsızlıktan o da nasibini almış . Benzer bir durumun yaşandığı Hz. Ali döneminde, hızla tırmanan siyâsî tansiyon, nihayet onun bu hilâfet görevini istemeyerek de olsa alma noktasına getirmişti.geçmiş, ancak hilâfette kaldığı sürece ortaya çıkan siyâsî istikrarsızlıktan o da nasibini almış ve bir dizi sosyal hadiselerden sonra oldukça dramatik bir şekilde ruhunu teslim etmiştir. Benzer bir durumun yaşandığı Hz. Ali döneminde, hızla tırmanan siyâsî tansiyon, nihayet onun bu hilâfet görevini istemeyerek de olsa alma noktasına getirmişti. doğru cevap C'dir.

Asr-ı saadetten Osmanlılara varan çizgide son halkayı, bir Türk-İslâm devleti olan Büyük Selçuklular ve Anadolu Selçukluları oluşturmaktadır. Selçukluların İslâm medeniyetine kazandırdığı en önemli kurum medreselerdir. Alp Arslan devrinde 1067’de, vezir Nizamülmülk’ün maddî ve manevî gayretleri ile Bağdat’ta yapımı tamamlanan ve adına izafeten “Nizâmiye” ismini alan bu ilk medrese, eğitim-öğretim hayatında önemli bir çığır açmıştı. Doğru cevap D'dir.