İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 4

Bâbîlik-Bahâîliğin inanç ve ibadet esaslarının temelinde, kendisini “beklenen imama açılan bir kapı” yani bâb olarak niteleyen Mirza Ali Muhammed’in görüşleri yatmaktadır. Bahâullah Mirza Hüseyin döneminde bile onun görüşleri, herhangi bir eksiltmeye maruz kalmadan varlığını korudu. Mirza Ali’nin görüşleri üç evrede şekillendi: O öncelikle beklenen imama açılan kapı olduğunu iddia etti. İkinci aşamada beklenen mehdilik iddiasında bulundu; son olarak da mehdinin yeni bir peygamber olması gerektiğini ileri sürerek peygamberlik iddiasında bulundu.

Hariciyye, Mu’tezile ve Mürcie gibi oluşumlar İslam inancında bir ıslah ve ihya oluşturmak amacıyla ortaya çıkmışlardır.

Neseplerinin Hz. Muhammed’e ulaştığı yönündeki iddialardan dolayı Seyyid ünvanı taşıyan Ahmed Han 19. Yüzyılda Hindistan’da yaşamıştır. Ahmed Han, din ile dünya işlerinin birbirinden ayrılması gerektiğini ve dinin her işe karıştırılmaması gerektiğini savunmuştur. Bu fikirlerinden dolayı laik İslam düşüncesinin bir öncüsü olarak kabul edilmektedir.

Cemaleddin Efgani önceliğini siyasi çalışmalara vermiştir. Islahat programında İslam birliği fikrinin çok önemli bir yeri vardır. Mısır’da İhvan-ı Müslimin ve Pakistan’da Cemaat-i İslami gibi örgütlerin ondan ilham aldığı ve onun düşüncelerini tekrarladıkları söylenebilir.

B ve C seçeneklerindeki düşünceler Cemaleddin Efgani’ye aittir. D ve E seçeneklerindeki düşünceler ve eylemler de Seyyid Ahmed Han’a aittir. Ancak Muhammed Abduh, siyasal olmaktan çok kültürel karakterli, tabandan tavana doğru bir toplumsal inşaayı öngören ıslah hareketinin model aldığı bir öncü olmuştur.

Sipahi ayaklanmasından sonra Müslümanların eğitilmesini düşünen ve Hanefi fıkhına göre öğretimi esas alan bir cemaattir. Delhi’nin kuzeyindeki Diyobend kasabasında başlatıldığı için ismini buradan almıştır.

Taliban, öğrenci anlamındaki talib sözcüğünün çoğuludur ve Pakistan ile Afganistan'daki geleneksel Diyobend medreselerinde dini eğitim gören öğrencilere verilen isimdir. 1979 yılında Sovyet işgaline karşı başlatılan sıcak mücadelede yer alan ve büyük yararlılıklar gösteren medrese öğrencileri, Sovyet ordusunun 1988’de çekilesinden sonra medreselerine dönmüşlerdi. Fakat işgalden sonra Müslüman gruplar arasında baş gösteren iç savaş Afganistan'ı istikrarsızlaştırınca, Taliban medreseden çıktı ve örgütlenip silahlanarak 1995 yılından itibaren ülkenin büyük bölümünü ele geçirdi.

Osmanlı döneminde hürriyet ve anayasa fikirleri olduğu için padişahla arası açılan, cumhuriyet dönemine gelindiğinde ise siyasetten uzaklaşıp kendisini ilmi ve kültürel çalışmalara veren bir kişidir Said Nursi. Nur Risaleleri isimli kitapların yazarıdır.

Ibn Abdulvehhab tarafından kurulan Vehhabilikte Müslümanların canlarını ve mallarını kendilerine helal saydığı için aynı zamanda Harici mezhep olarak da görülmektedir. Osmanlı devletinden Mekke ve Medine gibi yerleri almaya çalıştığı için onlara karşı bir mücadele de yürütmüşlerdir.

Hasan el Benna tarafından kurulan ve siyasal islamcı bir düşünceye sahip olan, aynı zamanda günümüzde Müslüman Kardeşler olarak da bilinen örgütlenme İhvan-ı Müslimin, İhvan hareketi gibi isimlerle anılmaktadır.

Tecdid terimi yenileme anlamına gelmektedir.

İhyacı hareketler bazı modern araştırmalarda “ana kaynaklara dönüşçü” özelliği nedeniyle “yeni
selefîlik” veya “ıslahatçı selefîlik” olarak tanımlanmıştır.

İttihad-ı İslam kavramının diğer adı panİslamizmdir.

Kur’ân ve sünnetin belli bir yönetim şekli ortaya koymadığını, genel esaslar belirlemekle yetindiğini savunan İslâmcılar, hilafet kurumunu, onu “peygamber vekâleti” kabul eden geleneksel anlayıştan farklı olarak “millete vekalet” şeklinde takdim ettiler.

Hemen hemen her İslâmcı isim, İslâm dininin gelişmeye engel olmadığı, Batı medeniyetine üstünlük sağlayan unsurların esasen Müslümanlardan alındığı, Müslümanın sürekli çalışma halinde olması ve güçlenmesi gerektiği, birlik ve beraberliğin elzem olduğu gibi tezleri savunmada söz birliği etmiştir.

Hemen hemen her İslamcı isim Müslümanları tevhid prensibi temelinde saf ve sağlam bir inanç sahibi kılmak, eğitim ve öğretimi ıslah edip taklitçiliğe savaş açmak, toplumu donuklaştıran mevcut ahlak anlayışını değiştirerek aktif bir Müslüman tipi ortaya çıkarmak, yeni ve kapsamlı bir cihat fikri geliştirmek gibi ortak hedefleri benimsemiştir.

"Tehzibü'l-Ahlâk" adıyla aylık bir gazete çıkararak Müslümanları Batı kültürüne ve İngiliz hükümetine ısındırmak için çaba gösteren İslâmcı Seyyid Ahmed Han'dır.

Bazen kısa bazen uzun süreler kaldığı her ülkede milli ve dini şuur uyandırmak, İslâm ülkeleri arasında sağlam bağlar kurmak, mezhebi çatışmaları önlemek, güç birliği oluşturarak sömürgeciliğe karşı mücadele etmek üzere siyasi, ilmi ve kültürel faaliyetlerde bulunan İslâmcı, Cemâleddin Efgânî'dir.

Urâbî Paşa’nın İngiliz sömürgeciliğine karşı başlattığı direniş hareketini desteklediğinden dolayı sürgün cezasına çarptırılarak Beyrut’a gönderilen İslâmcı, Muhammed Abduh'dur.

Damad Ferid hükümetinde şeyhülislâmlık görevine getirilen, Sevr Antlaşması’nı savunan ve Anadolu’daki Milli Mücadele hareketine karşı tedbirler alınmasını öneren İslâmcı, Mustafa Sabri Efendi'dir.