İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ

Hâricîlğin doğuşu, hemen hemen bütün tarihçiler tarafından Sıffîn Savaşı'nda hakem olayının ortaya çıkışına bağlanmıştır.

Hz. Ali’nin öldürülmesiyle görevlendirilen kişi Abdurrahman b. Mülcem idi. Sabah namazına gitmekte olan halîfeye saldırarak onu yaraladı. Bu yara neticesinde Ali, 21 Ramazan 40 (28 Ocak 661) tarihinde şehid oldu.

Basra Hâricîliği, Nehrevan'dan kurtulan Mis'ar b. Fedekî et-Temîmî tarafından kuruldu.

Halife Yezîd devrinde başlayan iç huzursuzluk, Hz. Hüseyin'in Kerbela'da şehid edilmesinin ardından Abdullah b. Zübeyr'in hilâfet davası ve bu uğurdaki silâhlı mücâdelesi, 63 (682) yılında Medineliler’in isyan teşebbüsü, Yezîd'in kumandanı Müslim b. Ukbe'nin Medine'ye saldırması (63/683) ve arkasından Kâbe'nin yakılması (64/683) toplumdaki huzursuzluğu arttırdı.

Adını kurucusu olduğu kabul edilen Abdullah b. İbâd'dan almıştır. Fırkanın adı Kuzey Afrika ve Uman'da Ebâzıyye şeklinde söylenirken çağdaş yazarlar İbâdiyye'yi tercih etmişlerdir. Uman İbâdîleri'ne Beyâsi, Bîyâsi veya Beyâzi de denmiştir. İbâdîler, kendilerine bundan başka ilk tahkimcilerle ilgilerinden dolayı Şurât adını verdikleri gibi, ehlü'l-îmân ve'l-istikâme, ehlü'l-adl ve'listikâme, cemâatü'l-müslimîn, ehlü'd-da'vet isimlerini de vermektedirler.

Mürcie kelimesi, "tehir etmek, "ümit vermek" anlamlarına gelen "ircâ’" kökünden türetilmiş çoğul bir isimdir. Kur'an-ı Kerim'de ircâ’ kelimesi bu manalarda çeşitli şekillerde geçmektedir (A'râf, 8/111; ayrıca bk. Tevbe, 9/16; Şuara, 26/36). Mürtekib-i kebîre (büyük günah sahibi müslüman) hakkındaki son kararı Allah'a ve âhiret gününe bırakan bu gruba, "tehir edenler, erteleyenler" anlamında "Mürcie" denmiştir.

Basra okulunun ilk temsilcisi, aynı zamanda mezhebin kurucusu kabul edilen Vâsıl b. Atâ'dır. Vâsıl mezhebin tevhid, el-menzile beyne'lmenzileteyn ve emir bi'l-ma'rûf nehiy ani’l-münker; halefi Amr b. Ubeyd ise adalet, va'd ve vaîd esaslarını geliştirmiş olmakla beraber Mu‘tezile'nin usûl-i hamseden oluşan inanç sisteminin teşekkülü, Ebü'l-Hüzeyl el-Allâf’ın (v. 235/850) el-Usûlü'l-hamse adlı kitabıyla tamamlanmıştır.

Şer'i hükümlerde icma ve kıyası delil olarak kabul etmeyen Mu‘tezile, usul-ü hamse (beş esas) diye özetlenen görüşlerini geliştirirken, nasların izahında ve anlaşılmasında aklı yanılmaz bir hâkim olarak kabul etmiştir.

Mu‘tezile mensupları, kaderi tartışmaya açıp inkâr ettikleri veya kulun kendi fiillerini yaratmaya kadir olduğunu söyledikleri için Kaderiyye, Cehm b. Safvân'dan etkilendikleri için Cehmiyye, "Allah şerri yaratmaz" dedikleri için Seneviyye ve Mecûsiyye, tövbe etmeden ölenlerin bağışlanmayacağını söyledikleri için Vaîdiyye, Allah'a bazı kadîm sıfatları nispet etmekten kaçındıkları için Muattıla olarak da adlandırılmıştır. Mu‘tezile âlimleri bu isimlendirmeleri reddetmektedirler. Kendilerine Mu‘tezile”nin dışında, ashâbü'l-adl ve't-tevhîd, adliyye, ehl-i adl, ehlu’l-hak, el-fırkatü'n-nâciye gibi adlar vermektedirler.

Mu‘tezile, usul-ü hamse (beş esas) şunlardır; Tevhid, Adl, Va'd ve Vaîd, El-Menzile beyne'l-Menzileteyn, Emir bi'l-Ma'rûf Nehiy ani'l-Münker. Mu‘tezilîler, kader meselesi hakkında kendilerine muhalefet eden herkese ‘Mürciî’ derlerdi. Bu durum Haricîler ve Ehl-i Hadis için de geçerlidir. Onlar da, ameli imanın parçası görmeyen, büyük günahın imanı gidereceğini kabul etmeyen kesimlere “Mürciî” ithamını uygun görürlerdi.

Haricilik,"çıkmak,itaatten ayrılıp isyan etmek"anlamında bir mezhebe ad olarak kullanılmıştır?

Marika dinden çıkmışlar manasına gelmektedir.

Mürcie,Hariciye için kullanılan isimlerden biri değildir

Abdullah b. Kevva el-Yeşkuri; Hz. Ali döneminde, Müslümanlardan ayrılarak Harura'da toplanan 12.000 dolayında harici kitle tarafından namaz kıldırmak için imam olarak seçilmişti.

Mu'tezile, "uzaklaşan, ayrılıp bir köşeye çekilen" anlamında bir mezhebe ad olarak kullanılmıştır.

İbadiyye, İslam coğrafyasında ortaya çıkan ilk büyük mezheplerden birisi değildir.

Ehlü'l-Kader muhalifleri tarafından kötüleme amacıyla Kaderiyye zümresine verilen bir isimdir.

Mürtekib-i kebireyi kafir saymayıp günahkar mü'min olarak telakki eden mezhep Mürcie'dir.

Ebu Hanife, amelin imanın zorunlu bir parçası olmadığı noktasında mezheplerden Mürcie ile aynı görüştedir.

Günümüzde İbadiyye Ummanda varlığını sürdürmektedir.