İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ

1240 yılında meydana gelmiştir.

1527 yılında meydana gelmiştir.

Alevîlik ve Bektaşîlik inançlar, ibadet anlayışları ve âdâb-erkân bakımından
üç tarihsel dönemin izlerini taşımaktadır.

“Musahiplik Erkânı”na gelince, bu, Bektaşîlik’teki “ikrar cemi”ne tekabül eder.

“Görgü Erkânı” ise yola giren canların, yılda bir kez pîrin önderliğinde toplum huzurunda sorgulamadan geçip aklanması amacıyla yapılan erkândır. Alevîlik’te musahiplik erkânından sonra en önemli erkânın bu olduğu söylenebilir.

Başka bir erkân “Koldan Kopan Erkânı”dır. Bu erkân bir âyinden ziyade gençleri toplantıya alıştırma, onlara âdâb ve erkân hususunda duygu verme, tarikat mefkûresini aşılama amaçlı bir muhabbet meclisidir.

“Dardan İndirme Erkânı”dır. Alevîlik’te ve Bektaşîlik’te vefat eden bir kimse için “Hak’ka yürüdü” deyimi kullanılır. Gerçekte, insan Tanrı’dan gelmiş ve O’na dönmektedir. Ölüm bu dönüşün adıdır. Hak’ka yürüyen bir kimse için “helallık alma” temelli yapılan
toplantıya “dârdân indirme”, yapılan erkâna da “dârdan indirme erkânı” denir.

680 yılında şehit olmuştur.

“Düşkünlük Erkânı”dır. Yol mensubu bir canın ikrarına bağlı kalmayarak büyük suç işlemesi üzerine pirin talimatıyla toplum dışına itilmesine “düşkünlük”, suçlunun cezasını çekip pişmanlık duyması ve pîre teslimiyet arzusu üzerine yeniden topluma
döndürülmesi için düzenlenen merasime de “düşkünlük erkânı” denir

Kapılar şeriat, tarikat, marifet ve hakikat şeklinde sıralanmıştır

Söz gelimi, içinde geliştiği ilk mistik yapı olması dolayısıyla ilk dönemlerde Yesevîlik, 13. yüzyılda Baba İlyas’ın önderliği dolayısıyla Babaîlik, Hacı Bektaş Veli’yle irtibatı dolayısıyla 15. yüzyılın ardından belli bölgelerde Bektaşîlik, Safevî tarikatı sonrasında 15. yüzyılın son çeyreğinden itibaren bazı ocaklar açısından Kızılbaşlık, bazı bölgelerdeki mensuplarının meşguliyetlerine bağlı olarak Tahtacılar bu adlandırmalardan bazılarıdır.

Geniş bir coğrafi mekanda, farklı hükümranlıklar halinde varlığını sürdüren Türkler 10. yüzyıldan itibaren kitleler halinde Müslüman olmaya başlamışlardır. İlk olarak 922 yılında İdil Bulgar Hanlığı (770-1237), ardından Karahanlılar (840-1212), daha sonra Gazneliler (963-1186) İslamiyet’i benimsemişlerdir.

Vefâîlik, 13. yüzyıl Anadolu’sunda Baba İshak ve Baba İlyas Horasanî tarafından temsil edilmiştir.

Haydarîlik Anadolu’da 15. yüzyıldan sonra Şemsîler, Câmîler, Edhemîler ve Rum Abdalları gibi kendilerine benzeyen diğer tasavvufi zümrelerle birlikte sosyal hayattan silinmiş, bazı anlayış ve gelenekleri Bektaşîlik içinde devam etmiştir.

Haydar, söz gelimi, müritlerine On İki İmamı temsil etmek üzere on iki dilimli kırmızı börk (başlık) giydirerek onların Kızılbaş diye anılmasını sağlamıştır.

1527 yılındaki Kalender Çelebî ayaklanmasından sonra Kalender’ in öldürülmesi, onun taraftarlarının da Hudâdâd’ı öldürmesinin ardından Pir Evi (Hacıbektaş Dergahı) otuz dört veya otuz altı yıl postnişînsiz kalmış, nihayet 1551 yılında Balım Sultan’ın halifelerinden Sersem Ali Paşa, Hacıbektaş’a gelerek posta oturmuştur.

Kuruluşundan 16. asrın ortalarına kadar eğitimi, becerisi ve disiplini ile devrin en iyi askeri birliği haline gelen ve askeri başarılarda önemli katkısı olan Yeniçeriliğin disiplinini kaybetmesi üzerine, II. Mahmut tarafından 1826 yılında kurumun varlığına son verilmiştir. Yeniçerilik’le ilişkisi dolayısıyla peşinden Bektaşîlik üzerine gidilmiştir. Birkaç Bektaşî babası idam edilmiş, direnenler sürgüne gönderilmiş, Anadolu ve Balkanlar’daki tekkeler yer yer yıkılmış, kalanlar diğer tarikatların hizmetine verilmiştir.

Kızılbaş erkân kitabı olan Buyruk’ta abdest ve namazla ilgili olarak ilginç kayıtlara rastlanılmaktadır. Eserde abdestten söz edilirken şöyle denilmektedir: Şeriat abdesti, su ile bilinen şekliyle alınır; tarikat abdesti, ikrar vermektir; marifet abdesti, nefsini bilip Hak’kı tanımak, hakikat abdesti ise kendi kusurlarını görüp başkalarının kusurlarını örtmektir.

Hac vazifesini ifadan sonra Medine’ye dönen Kaygusuz burada Hz. Peygamber’in kabrini ziyaret etmiş, yedi gün kalarak “Gevhernâme”yi yazmış, ardından seyahatini tamamlayıp dönmüştür.

Başka bir erkân “Koldan Kopan Erkânı”dır. Bu erkân bir âyinden ziyade gençleri toplantıya alıştırma, onlara âdâb ve erkân hususunda duygu verme, tarikat mefkûresini aşılama amaçlı bir muhabbet meclisidir.