İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ

Gulam Ahmed’in ölümü sonrasında hareketin başına Hakim Nureddin getirildi. Bu sırada hareket içinde görüş ayrılıkları kendisini göstermeye başladı. Gulam Ahmed’in nebi olduğunu kabul etmeyen Müslümanların tekfir edilip edilemeyeceği konusu, görüş ayrılıklarının özünü oluşturmaktaydı. Ancak Hakim kendi liderliği sırasında hareket içerisinde herhangi bir bölünmeye imkan tanımadı. Ahmedîlik, Hakim Nureddin’in 1914 yılındaki ölümüyle birlikte Lahor ve Kadiyan şeklinde iki kola ayrıldı. Kadiyan kolu, Gulam Ahmed’in oğlu Mirza Beşirüddin Mahmud Ahmed’i mesihin ikinci halifesi olarak lider seçti. Mirza Beşirüddin, babasının kamil bir nebi olduğunu, ancak onun nebiliğinin Hz. Muhammed’in nebilerin sonuncusu olma vasfına halel getirmediğini savundu.

Bâbîlik-Bahâîlik, tıpkı Ahmedîlik gibi, 19. Yüzyılda, beklenen kurtarıcı söyleminin yüksek sesle dile getirildiği bir kaos ortamı üzerinde şekillenmiş dini bir harekettir. Ahmedîlik, Hint alt kıtasında ve Sünni İslâm anlayışı ekseninde oluşmuş bir hareket iken, Bâbîlik-Bahâîlik İran’da daha çok Şiî İslâm anlayışı merkezinde gelişmiştir.

Mirza Ali Muhammed’in, bâblığını temellendirirken ortaya koyduğu yaklaşımın arkasında, Hıristiyanlık’taki bin yıl (milenyum) inancının yattığı gözlenmektedir. Mirza Ali, bin yıl hesabını Hz. Muhammed’in hicretiyle değil, on ikinci imamın Küçük Gaybet’e girdiği hicri 260 yılıyla başlatır. Daha sonra son sefîrin hicri 328’deki ölümü ve Büyük Gaybet’in başlamasıyla, gâib imama açılan kapı kapanmıştır. Bu kapının yeniden açılması, onun Küçük Gaybet’e girdiği tarihten tam bin yıl sonra gerçekleşecektir. Bu tarih, Mirza Ali’nin bâblığını ilan ettiği hicri 1260 (miladi 1844) yılına denk düşmektedir.

Mirza Hüseyin’in ölümü sonrasında yerine Abdülbahâ ünvanıyla halef tayin ettiği büyük oğlu Abbas Efendi hareketin başına geçti. 1908 yılında Abbas Efendi, meşruiyetin ilanıyla birlikte Osmanlı idaresinin baskısından kurtulan Bahâîliğin kurumsal yapılanması ve farklı bölgelere yayılması noktasında önemli çabalar gösterdi. Bu kapsamda Mısır, Avrupa ve Amerika’da kapsamlı faaliyetler yürütüldü. İsrâil’in Hayfa kenti, Bahâîliğin merkezi olarak seçildi ve I. Dünya Savaşı sırasında oluşan siyasî konjonktürün de etkisiyle Bahâîlik faaliyet alanını iyice genişletti.

İmâmiyye Şîası içerisinde 18. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan ve tarikat niteliği taşıyan Şeyhîlik hareketi, temelde beklenen gaib imam anlayışı üzerinde şekillenmiştir. Gaybet-i kübrâ (büyük gizlilik) döneminde on ikinci beklenen imamın manevi nurunu yansıtacak ve ona açılacak kapı anlamında “kamil bir Şiî”nin mutlaka var olması gerektiği fikri, tarikatın temelini oluşturmaktadır. Tarikatın kurucusu, çocukluğundan itibaren zühd eğilimleriyle ön plana çıkan Şeyh Ahmed el-Ahsaî’dir. Doğru cevap A'dır.

Bâbîlik-Bahâîliğin inanç ve ibadet esaslarının temelinde, kendisini “beklenen imama açılan bir kapı” yani bâb olarak niteleyen Mirza Ali Muhammed’in görüşleri yatmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Mirza Ali Muhammed, hareketin İran’ın büyük şehirlerinde taban bulmasından aldığı cesaretle iddialarını daha ileri bir boyuta taşıdı ve kendisinin Allah tarafından insanlara gönderilen bir peygamber olduğunu ileri sürdü. El-Beyan adı altında kaleme aldığı eserini, bu yeni peygamberliğin kutsal kitabı olarak niteledi ve Kur’ân’dan üstün oluşunu temellendirmeye çalıştı. Doğru cevap E'dir.

Namaz, zekât, oruç gibi İslâm dininin öngördüğü ibadetler, Bahâîlikte de bulunmakta, ancak farklı bir formatta eda edilmektedir. Buna göre namaz, kişinin ferdi olarak sabah, öğle ve akşam olmak üzere günde üç defa Allah’ı anmasıdır. Abdest İslâm’dakinden farklı değildir. İbadet için kıbleleri, Bahâullah’ın kabrinin olduğu Akka şehridir. Doğru cevap C'dir.

Bâb Mirza Ali’ye göre her bir harfin ve sayının ayrı bir özelliği ve değeri vardır. Bu noktada 19 sayısı Bâbîlik ve Bahâîlikte kutsal kabul edilir. Buna göre bir yıl 19 ay, bir ay da 19 gündür. Mezhep mensupları her 19 gün sonunda 19 yoldaşına ikramda bulunmak zorundadır. Bir Bâbînin sahip olabileceği kitap sayısı 19’la sınırlıdır. doğru cevap E'dir.

Gulam Ahmed’ın biat için öngördüğü şartlar, hareketin daha sonraki gelişimine ilişkin bazı ipuçları sunmaktaydı. O bu şartları on madde halinde düzenlerken, muhtemelen Tevrat’ın on emriyle bir çağrışım kurmaya çalışmaktaydı. Bu şartlar, şirkten ve her türlü büyük günahtan sakınılmasını, namazların aksatılmadan kılınmasını, bütün insanlara iyi davranılmasını, her hususta Allah'a bağlı kalınmasını, Kur'ân'ın gösterdiği yolda yürünmesini, İslâm'a bağlılığa her şeyden çok değer verilmesini, dinin dünya hayatından ve nimetlerinden üstün tutulmasını ve son olarak her konuda Gulam Ahmed’e kayıtsız şartsız itaat edilmesini içeriyordu. Doğru cevap B'dir.

Muhammed b. Abdullah

Mirza Gulam Ahmed Kadiyânî

1885

Namazın günde üç defa Allah’ın anılarak yapılması

Hakim Nureddin’in ölümüyle

Cihad

İran

Şeyh Ahmed el-Ahsaî

Mirza Ali Muhammed

İbadet esasları sünni mezheplerdekine paralellik taşımamaktadır.