KAMU EKONOMİSİ II - Deneme Sınavı - 15

Kamu Tercihi Teorisi; piyasa dışı karar alma sürecinin ekonomik analizini yapan ve ekonomi teorisindeki araç ve metotları politik sürece, kamu sektörüne, politikaya ve kamu ekonomisine uygulayan bir teoridir.

Kolektif tercih teoremi; toplumda yer alan bireylerin siyasal süreçteki tercihlerinin nasıl toplanacağı ve böylece tutarlı toplumsal tercihlere nasıl ulaşılacağını inceleyen teoriye verilen addır.

20. yüzyıla gelindiğinde ise sırasıyla Harold Hotelling (1929), James M. Buchanan(1949), Kenneth Arrow (1951), Anthony Downs (1957), Duncan Black (1958), William Riker (1961), James M. Buchanan ve Gordon Tulluck (1962), Mancur Olson (1965) ve William Niskanen (1971)’in çalışmaları Kamu Tercihi yaklaşımının temellerinin atılmasında ve gelişmesinde öncü rol oynamıştır. Bununla birlikte, Kamu Tercihi iktisadına ilişkin literatürde ön plana çıkan beş temel eser bulunmaktadır. Bunlar; Duncan Black’in “Grupta Karar Almanın Rasyoneli Üzerine” (1948), Kenneth Arrow’un “Sosyal Tercih ve Bireysel Değerler” (1951), Anthony Downs’un “Demokrasinin Ekonomik Teorisi” (1957), James M. Buchanan ve Gordon Tullock’un “Oybirliğinin Hesabı: Anayasal Demokrasinin Mantıksal Temelleri” (1962) ve Mancur Olson’un “Kolektif Faaliyetin Mantığı” (1965) başlıklı çalışmalardır.

KAMU TERCİHİ İKTİSADININ TEMEL VARSAYIMLARI
Kamu Tercihi iktisadı, özünde iktisat biliminin bazı varsayımlarını benimsemekte
ve bu varsayımlara dayalı olarak ekonominin araçlarını politika bilimine uyarlamaktadır.
Bu bağlamda Kamu Tercihi yaklaşımı üç temel varsayımın kabulü üzerine
kuruludur. Metodolojik bireycilik, politik mübadele ve rasyonalite.
Metodolojik Bireycilik
Metodolojik bireycilik varsayımın kabulü ile birlikte Kamu Tercihi iktisatçıları,
politika bilimine ve özellikle de devlet kavramına farklı bir bakış açısı getirmişlerdir.
Bu döneme kadar, devlet bir karar alma birimi olarak görülmüş ve bireyden
bağımsız bir unsur olarak düşünülmüştür.

Pozitif Kamu Tercihi
Pozitif Kamu Tercihi, gerçek yaşamdaki politik kuralların yapısını ve politik karar
almada rol alan kişilerin (seçmen, politikacı, bürokrat ve özel çıkar grupları) davranış motivasyonlarının ekonomik analizini yapmaktadır. Bu çerçevede oylama kuralları ve mekanizması (basit çoğunluk, oy birliği, oy ticareti vb.), bürokrasinin yapısı ve işleyişi, çıkar grupları vb. konular pozitif Kamu Tercihi’nin kapsamı dahilindedir.

Oylama Kuralları Teorisi
Bireysel tercihlerden tutarlı toplumsal tercihlere ulaşmada oylama kurallarından
yararlanılır. Bu kuralların başında oy birliği kuralı gelir. Bu kuralın geçerli
olabilmesi için, oylama katılan seçmenlerin tüm tercihlerinin aynı olması yani
görüş birliği içinde bulunmaları gerekir.

Politik Rekabet ve Ortanca Seçmen Teorisi
Pozitif Kamu Tercihinin ele aldığı konulardan biri de siyasal partiler arasında ortaya çıkan politik rekabet (seçim rekabeti) ve bu rekabetin bir sonucu olan ortanca seçmene yönelik kamu politikalarının uygulanmasıdır.

Çıkar Grupları Teorisi
Çıkar grubu terimi, genel anlamıyla yasama organına yönelik lobicilik yapmaya
ilişkin organizasyonal yapının oluşumunu ifade eder.

Bürokrasinin Ekonomik Teorisi
Kamu Tercihi iktisadı alanında bürokrasiye ilişkin değerlendirmelere Gordon
Tullock ve Willam Niskanen’in çalışmalarında rastlamak mümkündür. Özellikle
Niskanen, 1971 yılında yayınlanan “Bürokrasi ve Temsili Hükümet” adlı kitabıyla
“Bürokrasinin Ekonomik Teorisi”ni ortaya koymuştur.

Politik Konjonktür Dalgalanmaları Teorisi
Politik konjonktür dalgalanmaları, iktidardaki politikacıların seçimleri yeniden
kazanabilmek için seçim öncesinde istihdamı artırmaları, seçimden sonra ise enflasyonla mücadele etmeleri şeklinde ekonomiyi yönlendirme hareketidir.

Devletin başarısızlığı teorisi

Kamu tercihi iktisatçılarının geliştirdiği ortanca seçmen, oy ticareti, özel çıkar gruplarının rant kollama faaliyetleri,seçmenin eksik enformasyon
sorunu gibi unsurları bir devlet başarısızlığı olarak nitelendiren ve siyasal
süreçteki etkisizliklerin kaynakları ve sonuçları üzerinde duran bir teoridir.

Anayasal İktisat Teorisi

Siyasal süreçte ortaya çıkan etkinsizliklerin giderilmesinde, seçim sisteminin ve
benimsenen oylama kuralının yetersizliği karşısında, bu etkinsizliklere yönelik
“anayasal yeniden yapılanma”nın gerekli olduğu görüşünün Kamu Tercihi teorisyenleri ve özellikle Buchanan tarafından savunulması, “Anayasal İktisat” adı altında yeni bir disiplinin gelişmesini sağlamıştır.
Anayasal-kurumsal yeniden yapılanma devletin sınırlarının anayasal düzeyde
belirlenmesini ifade eder ve Anayasal İktisat teorisinin temelini oluşturur.

Deneysel Kamu Tercihi, laboratuara dayalı deneylerin, N (N>1) sayıdaki

 bireyden oluşan kolektif bir grubun her bir üyesi için ortak sonuçlara ulaşılmasını
sağlayacak şekilde, grup karar alma mekanizmalarına uygulanmasını içerir. Her
bir grup karar alma mekanizması üç temel unsura sahiptir: a) Çevre, b) Kurum
ve c) Bireylerin davranışı. Bir deneysel uygulamada, ilk iki unsur kontrol edilerek
üçüncü unsur gözlemlenir.

Ampirik Kamu Tercihi alanında da günümüzde önemli çalışmalar yapılmaktadır.
Bunların başında Rochester Okulu’ndan William Riker’in çalışmaları gelmektedir.
Gerçekte politik bilimci olan Riker, özellikle uygulamalı oyun teorisi ve rasyonel

 tercih yaklaşımının uygulanabilirliği alanındaki çalışmalarıyla tanınmaktadır.

Büro; ödeneklerle veya devlet tarafından yapılan yardımlarla finanse edilen kâr amacı gütmeyen kamu birimleridir. Bu nedenle doğru cevap A seçeneğidir

Büroların başlıca özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

- Bürolar kâr amacı gütmeyen birimlerdir ve faaliyetlerinin finansmanı farklılık arzeder.

- Bürolar tarafından üretilen mal ve hizmetler, diğer mal ve hizmetlerden farklılık gösterir

- Bürolar tarafından arz edilen hizmetlerin diğer bir özelliği de bu hizmetlerin çoğunun yüksek sabit maliyetlerle üretilmesidir

- Kamusal mal ve hizmeti sunan bürolar geniştir ve bu bürolarda çok sayıda kişi çalışır.

bu nedenle doğru cevap B seçeneğidir.

Geleneksel bürokrasi teorisinin diğer öncü isimlerinden birisi de Max Weber’dir. Alman sosyolog Max Weber’in bu alandaki en önemli katkısı “ideal tip bürokrasisi” kavramını geliştirmesi ve bu tip bürokrasinin özelliklerini ortaya koymasıdır.

Weber’in rasyonel-hukuki otoritenin en saf (ideal) şekli olarak nitelendirdiği

bürokrasinin temel özelliklerini şu şekilde özetlemek mümkündür:

- İleri düzeyde iş bölümü mevcuttur:

- Otoritenin merkezileşmesi söz konusudur

- Rasyonel bir personel yönetimi programı vardır:

- Bürokratik kurallar geçerlidir

- Yazılı kayıtlar ve ayrıntılı dosyalama sistemi geçerlidir. bu nedenle doğru cevap D seçeneğidir.

İdari fonksiyonlar; planlama, organize etme, yönetme, koordine etme ve denetleme faaliyetlerini içermektedir. Bu nedenle doğru cevap E seçeneğidir.

Geleneksel bürokrasi teorisi, bürokrasiyi daha ziyade sosyolojik açıdan ele almakta ve bürokratların söz konusu kurum içerisindeki davranış motivasyonlarını ve bürokratik işleyişin ekonomik etkilerini analize dahil etmemektedir. bu nedenle doğru cevap A seçeneğidir.

Mal ve hizmet üretiminde bürolararası rekabetin faydaları;

Bürokratlar ile sponsoru konumundaki siyasal iktidar arasında üretim miktarı ve bütçe konusunda bir pazarlığın söz konusu olabileceğinden daha önce bahsetmiştik. Bu süreçte bürokratın pazarlık yeteneğini artıran ve siyasal iktidar karşısında onu daha avantajlı hâle getiren temel faktör, siyasal iktidara nazaran sahip olduğu yüksek enformasyon düzeyidir. Bu nedenle doğru cevap D seçeneğidir.

Mises (1962), bürokrasideki yöneticileri değiştirmek suretiyle yapılacak bir idari reformun başarılı olmayacağını savunmaktadır. Bu nedenle doğru cevap D seçeneğidir.

Parkinson Kanunu; Kamu tercihi literatüründe kamusal mal ve hizmetlerin üreticisi konumundaki bürokraside, iş hacmi ne kadar olursa olsun istihdam edilen memur sayısının sürekli olarak arttığı ve bunun da aşırı istihdam ve etkinsizlikle sonuçlandığıdır. Bu nedenle doğru cevap E seçeneğidir.