KAMU ÖZEL KESİM YAPISI VE İLİŞKİLERİ

İdarî merkezden yönetim, karar alma, politika oluşturma ve uygulama yetkilerinin doğrudan merkezi idare ve onun taşra örgütü tarafından yerine getirilmesin ifade eder.

Merkezden yönetimin diğer bir türü olan siyasî merkezden yönetim ise bir ülkede yasama ve yürütme organlarının tek olmasını, o ülkede hukuk birliğinin bulunmasını ifade eder ki buna literatürde üniter devlet adı verilir.

İdarî yerinden yönetim, bazı kamu hizmetlerinin merkezî idare hiyerarşisinin dışındaki kamu tüzel kişilerine aktarılmasıdır. Bu açıdan idarî yerinden yönetimin temelinde “özerklik” kavramı bulunur.

Yerel yönetimlerin karar organları, kanunda gösterilen usullerde, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulur. Buna göre, yerel yönetimlerin karar organları dışındaki yürütme ve danışma organlarının seçimle gelme zorunluluğu yoktur. Nitekim il özel idaresinin yürütme organı ve başı olan vali, atamayla göreve gelen bir kamu yöneticisidir.

Türkiye’de coğrafî yerinden yönetim kuruluşları veya diğer adıyla yerel yönetimlere ilişkin temel ilkeler Anayasanın “Mahalli İdareler” başlıklı 127. maddesinde düzenlenmiştir.

İlin genel işleri, devletin ildeki temsilcisi olan vali ve il idare kurulunun denetim ve gözetiminde yapılırken ilin özel işleri üç organ aracılığıyla yürütülecekti. Yürütme organı olan vali, karar organı olan vilâyet umumî meclisi ve icrai ve danışma niteliğinde görevleri bulunan vilâyet encümeni yetkili organlar hâline gelmiştir.

İl özel idaresi; Gençlik ve spor, sağlık, tarım, sanayi ve ticaret; belediye sınırları il sınırı olan büyükşehir belediyeleri hariç ilin çevre düzeni plânı, bayındırlık ve iskân, toprağın korunması, erozyonun önlenmesi, kültür, sanat, turizm, sosyal hizmet ve yardımlar, yoksullara mikro kredi verilmesi, çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtları; ilk ve orta öğretim kurumlarının arsa temini, binalarının yapım, bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına ilişkin hizmetleri il sınırları içinde yürütür.
İmar, yol, su, kanalizasyon, katı atık, çevre, acil yardım ve kurtarma; orman köylerinin desteklenmesi, ağaçlandırma, park ve bahçe tesisine ilişkin hizmetleri ise belediye sınırları dışında yapmakla görevli ve yetkilidir.

İl genel meclisinin bütçe görüşmesine rastlayan toplantı süresi en çok yirmi gün, diğer toplantıların süresi en çok beş gündür.

Genel olarak dünyada belediyelerin görev ve sorumluluklarının belirlenmesinde üç temel ilke bulunmaktadır:
• Genellik İlkesi: Belediyeler kanunların yasaklamadığı ya da başka yönetimlere bırakılmamış olan bütün hizmetleri görmeye yetkili kılınmıştır.
• Yetki İlkesi: Belediyeler yürütmek istedikleri her yeni hizmet için merkezî yönetimden yetki almak zorundadırlar. İngiliz yerel yönetim sisteminde bu ilke uygulanmaktadır.
• Liste İlkesi: Bu ilkeyi benimseyen ülkelerde, belediye hizmetleri kanunlarda sıralanmıştır.

Kent konseyinin, “Genel Kurul”, Yürütme Kurulu”, "Meclisler ve Çalışma Grupları” ve “Kent Konseyi Başkanı”ndan oluşan dört organı vardır.

Belediye meclisinin, belediye idaresiyle ilgili beş tür bilgi edinme ve denetleme yolu vardır:

Soru: Meclis üyeleri, meclis başkanlığına önerge vererek belediye işleriyle ilgili konularda sözlü veya yazılı soru sorabilir.

Genel Görüşme: Belediye meclisi üyelerinin en az üçte biri, meclis başkanlığına istekte bulunarak belediye işleriyle ilgili bir konuda mecliste genel görüşme açılmasını isteyebilir. Soru ve genel görüşme sonucunda herhangi bir oylama yapılmadığından denetim gücü nispeten zayıftır.

Gensoru: Meclis üye tam sayısının en az üçte biri oranındaki üyenin imzasıyla belediye başkanı hakkında gensoru önergesi verilebilir. Gensoru önergesi, meclis üye tam sayısının salt çoğunluğunun oyu ile gündeme alınır. Belediye başkanı hakkında verilen gensoru önergesinin mecliste kabul edilmesi durumunda, söz konusu dosya valinin gerekçeli görüşüyle birlikte Danıştaya gönderilir. Danıştay tarafından uygun görüldüğü takdirde belediye başkanı, başkanlıktan düşer.

Faaliyet Raporunun Değerlendirilmesi: Belediye başkanınca meclise sunulan bir önceki yıla ait faaliyet raporundaki açıklamalar, meclis üye tam sayısının dörtte üç çoğunluğuyla yeterli görülmezse yetersizlik kararıyla görüşmeleri kapsayan tutanak, meclis başkan vekili tarafından mahallin mülkî idare amirine gönderilir. Vali, faaliyet raporuna ilişkin yetersizlik kararıyla ilgili dosyayı gerekçeli görüşüyle birlikte Danıştaya gönderir. Yetersizlik kararı, Danıştayca uygun görüldüğü takdirde belediye başkanı, başkanlıktan düşer.

Denetim Komisyonu: İl ve ilçe belediyeleri ile nüfusu 10.000’in üzerindeki bele- diyelerde, belediye meclisi, her ocak ayı toplantısında belediyenin bir önceki yıl gelir ve giderleri ile bunlara ilişkin hesap kayıt ve işlemlerinin denetimi için kendi üyeleri arasından bir denetim komisyonu oluşturur. Komisyon raporlarında konusu suç teşkil eden hususlara yer verilirse meclis başkanlığı tarafından ilgililer hakkında yetkili mercilere suç duyurusunda bulunulur.

Siyasî yerinden yönetim, bir ülkede yasama ve yürütme organlarının birden çok olmasını, hukuk birliğinin bulunmamasını ifade eder ve federal devlet sistemini ortaya çıkarır. Federal devletlerde yerel yönetimler ile merkezî hükümet arasında egemenliğin bir kısmını kullanma yetkisi bulunan federe devletler bulunur. Federe birimlerden her birinin anayasa ya da temel yasada belirtilen yasama, yürütme ve yargı organları vardır. Söz konusu birimler, merkezin siyasal ve yönetsel denetimi dışında kalan otoriteye sahiptirler.

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununa göre, nüfusu 750.000 ve üzerinde olan illerin il belediyeleri, kanunla büyükşehir belediyesine dönüştürülebilir.

Mahalle, yerinden yönetim kuruluşu değildir.

Köylerin tüzel kişiliği vardır.

5355 sayılı Kanun, ülke düzeyinde birlik kurmaya izin vermiştir. Buna göre, yerel yönetimlerin menfaatlerinin korunması, gelişmelerine yardımcı olunması, personelinin eğitilmesi ve yerel yönetimlerle ilgili kanun hazırlıklarında görüş bildirilmesi amacıyla il özel idarelerini ve belediyeleri temsil etmek üzere ülke düzeyinde sadece birer birlik kurulabilir. Ülke düzeyinde kurulan birliklerde isteğe bağlı üyelik, yerini doğal üyelik sistemine bırakmaktadır. Yani il özel idareleri ve belediyeler ülke düzeyinde kurulan birliklerden kendilerine ait olanın doğal üyesidirler. Ülke düzeyinde faaliyette bulunan iki yerel yönetim birliği Türkiye Belediyeler Birliği ve Vilâyetler Hizmet Birliğidir.

Yerel yönetimlerle ilgili temel anayasal ilkelerden biri de Anayasanın 160. maddesinde düzenlenen Sayıştay denetimidir. Buna göre yerel yönetimlerin hesap ve işlemlerinin denetimi ve kesin hükme bağlanması Sayıştay tarafından yapılır. Sayıştay hem malî denetim ve performans denetimi yoluyla yerel yönetimlerin hesap ve işlemlerini denetlemekte hem de kamu zararına yol açan sorumluların yargılanmasını sağlamaktadır. İleriki sayfalarda Türkiye’deki yerel yönetim kuruluşlarının görevleri, organları, teşkilâtlanması, işleyişi, malî yapısı, insan kaynakları ve denetimi konuları ele alınmaktadır.

İller Bankası Anonim Şirketinin dört organı bulunmaktadır. Bunlar Genel Kurul, Yönetim Kurulu, Denetim Kurulu ve Genel Müdür’den oluşmaktadır.

İl ve ilçe merkezlerinde belediye kurulması zorunludur. Ayrıca nüfusu 5.000 ve üzerinde olan yerleşim birimlerinde belediye kurulabilir. İçme ve kullanma suyu havzaları, sit ve diğer koruma alanları ile meskûn sahası kurulu bir belediyenin sınırlarına 5.000 metreden daha yakın olan yerleşim yerlerinde belediye kurulması yasaktır.

Siyasî yerinden yönetim, bir ülkede yasama ve yürütme organlarının birden çok olmasını, hukuk birliğinin bulunmamasını ifade eder ve federal devlet sistemini ortaya çıkarır. Doğru cevap C seçeneğidir.