KARAR DESTEK SİSTEMLERİ

İşletmelerin yönetiminde, bir dizi bağımsız, bağımlı ve ardışık kararın verilmesi halinde arzu edilen sonuçlara ne düzeyde erişileceğinin değerlendirilebilmesi önemlidir.

Bir sistemin mevcut durumunu ve koşullarını temsil eden varsayımlar ile karar vericinin beklentilerine uygun tercihlerin bütünü senaryo olarak tanımlanır.

Karar problemlerinin matematiksel modelinin kurulamayacak kadar karmaşık, dinamik ve/veya stokastik olarak modellenmesinin vazgeçilemez olduğu durumlarda, karar vericilerin yargılarına ve beklentilerine uygun senaryoların etkili bir şekilde değerlendirilmesi ancak benzetim–tabanlı bir karar destek sistemi ile gerçekleştirilebilir.

Benzetim, sistem davranışlarını daha iyi anlamak, problem ve sistem ortamını ger- çek haliyle taklit etmek için kullanılan modelleme aracıdır.

Benzetimde, “Olsa–Ne Olur” analizini kullana- bilen birçok senaryo altında sistemin performansını değerlendirmek için sistemin davranışı canlandırılmaktadır.

Veri tabloları, bir problemin bazı girdi ve çıktıları için fonksiyon veya formül içeren hücrelere atıfta bulunmak için işlem tablolarını kullanmaktadır.

İki tip veri tablosu vardır: tek–yönlü veri tablosu ve iki–yönlü veri tablosu. Tek–yön- lü veri tablosu, girdideki bir değişimin çıktılardaki değerleri nasıl değiştirdiğini belirle- mektedir.

İki–yön- lü veri tablosu, iki girdi değişiminin tek çıktı değerini nasıl değiştirdiğini belirlemenize olanak vermektedir. Örneğin ücret ve işletmenin konum bilgileri girdi olarak değişirse, kârdaki değişimi gözlemleyebilirsiniz.

Veri tablolarının kullanılabilmesi için ilk olarak işlemtablosunun hazırlanması gere- kir.

Senaryo Yöneticisi, 32 girdi hücresine kadar, çeşitli değer veya senaryo ve birçok çıktı hücresinin sonucundaki değişiklikleri gözlemlemeye imkân vermektedir

Benzetim, sistem davranışlarını daha iyi anlamak, problem ve sistem ortamını gerçek haliyle taklit etmek için kullanılan modelleme aracıdır.

Veri tablolarının kullanılabilmesi için ilk olarak işlemtablosunun hazırlanması gerekir. Bu amaçla, girdilerin ve çıktı değerlerin yer alacağı hücreler belirlenir. Bu hücreler, değerleri veya formülleri içerebilir. Bu hücreleri, kolay kullanılabilecek referans bir ad ile tanımlayabilirsiniz. Daha sonra analiz etmek istediğiniz farklı girdi değerlerinin listesini hazırlayarak, denemeler yapabilirsiniz. Eğer tek–yönlü tablo oluşturmak istiyorsanız, ilgili değerleri tek bir sütuna ilave edebilirsiniz. Eğer iki–yönlü veri tablosu hazırlıyorsanız, ilgili iki girdi için bir satır ve bir sütun girdi değeri oluşturmanız gerekir. Daha sonra gözlem için hesaplamak istediğiniz Veri Tablosuna çıktı formüllerini giriniz. Tek–yönlü veri tablosu için bu çıktı hücreleri, (tek–yönlü veri tablosu kullanarak birden fazla çıktı gözlemlenebilir) girdi sütununa komşu sütunda olmalıdır. İki–yönlü veri tabloları için bu çıktı hücreleri (yalnızca bir çıktı değeri, iki–yönlü veri tablosu ile gözlenebilir) veri tablosunun üst köşesinde yer almalıdır (girdi değerinin yer aldığını sütunun üzerindeki hücre ve girdi değerinin yer aldığı satırdan sonra).

İşlemtablosu menüsünden Veri → Veri Araçları → Durum Çözümleyici açılır penceresinden Veri Tablosu’nu seçiniz.

İşlem tablolarının hazırlığı için kullanılan Senaryo Yöneticisi, Veri Tabloları’ndan daha basittir. Bütün gerekli olan, girdilerin veya çıktıların yer alacağı başlangıç listesinin hazırlanmasıdır. İlgili hücrelere, uygun veri değeri ve formül bilgisi girilmelidir. Şekil 7.9’da gösterilmekte olan Senaryo Yöneticisi diyalog penceresini görmek için işlemtabloları menüsünden Veri → Veri Araçları → Durum Çözümleyici açılır penceresinden Senaryo Yöneticisi seçilir.

S_SAYI_ÜRET ve RASTGELEARALIK fonksiyonları, rassal sayıları üretmek için kullanılmaktadır. S_SAYI_ÜRET fonksiyonu, herhangi bir parametreye sahip değildir. S_SAYI_ÜRET fonksiyonu, 0 ve 1 arasında rassal olarak seçilen kesirli sayıları geri döndürür. S_SAYI_ÜRET formülü =S_SAYI_ÜRET() biçimindedir.

TAMSAYI fonksiyonu, her zaman aşağıya doğru en yakın tamsayıya yuvarladığından, tamsayı 5 değeri yukarıdaki formül kullanılarak hiçbir zaman elde edilemez. Rassal sayı olarak 1,6 değeri, tamsayı olarak 1 değerine dönüştürülecektir. Aynı zamanda NSAT fonksiyonunu sayıyı yuvarlamaksızın, ondalık kısmının atılmasıyla bir tamsayı elde etmek için kullanılabilir. NSAT fonksiyonu TAMSAYI fonksiyonu ile benzer şekilde kullanılır.

Rassal tamsayı üretmek için TAMSAYI fonksiyonunu, S_SAYI_ÜRET fonksiyonu ile aşağıdaki gibi kullanabilirsiniz.
= TAMSAYI (S_SAYI_ÜRET ())
= TAMSAYI (S_SAYI_ÜRET ()*(n–1)+1)
Örneğin, aşağıdaki formül 1, 2, 3 ve 4 sayılarını üretmektedir (1 ve 5 arasındaki rassal tamsayılar).
= TAMSAYI (S_SAYI_ÜRET ()*4+1)

Zaman zaman hazırladığınız veri tablolarında değerler, çalışma içerisinde sabit olabilir. Bu bir şeyleri yanlış yaptığınız anlamına gelir. Buna karşın büyük bir olasılıkla problem hesaplama ayarlarından kaynaklanmaktadır. Bunun kontrol etmek amacıyla, Formüller sekmesinde, Hesaplama Seçenekleri aşağıya açılır oku tıklayınız. Eğer varsayılan ayarlama, Otomatik değilse, Hesaplama bölümünde yer alan Şimdi Hesapla butonunu veya veri tablosu hesaplamasını doğru bir şekilde yapmak için F9 tuşunu tıklayınız (Şimdi Hesapla ve F9 tuşu çalışma sayfasındaki her şeyi yeniden hesaplayacaktır. Hesaplama Tablosu seçeneği yalnızca aktif sayfada yeniden hesaplama yapar). Veri Tabloları Dışında Otomatik seçeneğinin var olmasının bir gerekçesi vardır. Karmaşık benzetim modeli içeren veri tabloları için yeniden hesaplama süresi çok fazla zaman alabilir. Varsayılan ayarlama seçeneğinin aktif olduğu durumda, çalışma sayfasında herhangi bir şey değiştirildiğinde hesaplamalar yeniden yapılır. Bu yüzden Formüller → Hesaplama Seçenekleri yana açılır penceresinde Veri Tabloları Dışında Otomatik seçeneğinin seçili olması durumunda veya Hesapla butonlarından biri veya F9 tuşu tıklanmadığında, veri tablolarında yeniden hesaplama yapılmayacaktır. Buna karşın, boş bir hücre seçiliyken Sil (Delete) tuşu tıklanarak model yeniden çalıştırılabilir.

Zaman zaman hazırladığınız veri tablolarında değerler, çalışma içerisinde sabit olabilir. Bu bir şeyleri yanlış yaptığınız anlamına gelir. Buna karşın büyük bir olasılıkla problem hesaplama ayarlarından kaynaklanmaktadır. Bunun kontrol etmek amacıyla, Formüller sekmesinde, Hesaplama Seçenekleri aşağıya açılır oku tıklayınız. Eğer varsayılan ayarlama, Otomatik değilse, Hesaplama bölümünde yer alan Şimdi Hesapla butonunu veya veri tablosu hesaplamasını doğru bir şekilde yapmak için F9 tuşunu tıklayınız (Şimdi Hesapla ve F9 tuşu çalışma sayfasındaki her şeyi yeniden hesaplayacaktır. Hesaplama Tablosu seçeneği yalnızca aktif sayfada yeniden hesaplama yapar). Veri Tabloları Dışında Otomatik seçeneğinin var olmasının bir gerekçesi vardır. Karmaşık benzetim modeli içeren veri tabloları için yeniden hesaplama süresi çok fazla zaman alabilir. Varsayılan ayarlama seçeneğinin aktif olduğu durumda, çalışma sayfasında herhangi bir şey değiştirildiğinde hesaplamalar yeniden yapılır. Bu yüzden Formüller → Hesaplama Seçenekleri yana açılır penceresinde Veri Tabloları Dışında Otomatik seçeneğinin seçili olması durumunda veya Hesapla butonlarından biri veya F9 tuşu tıklanmadığında, veri tablolarında yeniden hesaplama yapılmayacaktır. Buna karşın, boş bir hücre seçiliyken Sil (Delete) tuşu tıklanarak model yeniden çalıştırılabilir.

Karar vericiler, küreselleşmeye bağlı olarak örneğin aynı ürünü üreten bir ürün bazında tüm ülkeler ile rekabet içerisindedir. Karar verici, geleceğe dönük planlama ve planların uygulamaya geçmesi sürecinde elindeki verileri kullanarak, vereceği sipariş ve buna bağlı yatırımları farklı senaryolar ile detaylı bir şekilde analiz etmek için işlemtablolarının sahip olduğu benzetim araçlarını kullanabilir. Karar verici, yapılan öngörüler ve farklı senaryoların analizi ile gelecek için doğru kararlar vererek, işletmenin işlevlerini sürdürebilmesini sağlayabilir.