KARAR MODELLERİ

Karar verme, karara ulaşabilmek için gereken tüm aşamaları içeren süreçtir. Karar vericinin yaptığı iş tercihte bulunma veya seçim yapmaktır. Böylesi bir durumda tercih yapabilmek için en az iki farklı seçeneğin varlığı söz konusu olmalıdır. Tek bir seçeneğin olduğu diğer durumda karar verme söz konusu olmayacaktır.

Yapılarına göre kararlar programlanmış ve programlanmamış olmak üzere iki sınıfta toplanır. Programlanmış kararlar; rutin, tekrarlanan nitelikteki kararlardır.

Karar vericinin, doğal durumların hangi değerle (durumla) ortaya çıkacağını kesin olarak bildiği karar ortamı belirlilik ortamı olarak ifade edilir. Belirlilik ortamında bir karar verme söz konusu ise karar probleminde yer alan parametrelerin değerleri kesin olarak bilinmektedir ve karar probleminde yer alan parametrelerinin çözümünde doğrusal programlama, hedef programlama gibi matematiksel tekniklerden yararlanılır.

Tecrübeye dayanarak karar verme yaklaşımında geçmişte yaşananların gelecekte de yaşanacağı düşüncesi ile hareket edilir. Buna göre bu yaklaşımda doğal durumların mevcut problemde de geçmişteki ile aynı olduğu varsayılmaktadır.

Taktik kararlar orta vadede yapılması gereken faaliyetlere ilişkin kararlardır. Bu tür kararlara örnek olarak; hangi tedarikçiden hangi ürünün veya ürünlerin satın alınması gerektiği kararı, ürünlerin depolara taşınma biçimi kararı verilebilir.

Yönetim kademesine göre kararlar; stratejik, taktik ve operasyonel olmak üzere üç sınıfta incelenir.

İşletmeler söz konusu olduğunda karar probleminde amaçlar sıklıkla, performans amaçları (kalite, kapasite kullanımı, verimlilik, pazar payı vb.), finansal amaçlar ( kâr, yatırımın getirisi, likidite vb.) ve sosyal amaçlar (çalışan memnuniyeti, kurumsal sorumluluk vb.) olarak karşımıza çıkmaktadır.

Problemin çözümü için gerekli bilgilerin eksiksiz toplanabilmesi için problemin boyutunun ortaya çıkarılması gerekir.

Kararın verildiği anda sonucun ne olacağı kesin olarak bilinemeyeceğinden kararın doğru bir karar mı yanlış bir karar mı olduğu ancak uygulamaya alındıktan sonra görülebilecektir.

Kararın iyi olması, amaca ulaşılıp ulaşılmadığıyla veya bir problem söz konusu ise problemi hangi ölçüde çözümlediği ile ilişkilidir.

Verilen karar bir sonucu ifade ederken karar verme ise bu sonuca ulaşabilmek için gereken tüm aşamaları içeren süreci ifade eder. Türk Dil Kurumu tarafından karar, bir iş ya da problem hakkında düşünülerek verilen kesin yargı olarak tanımlanmıştır. Karar vericinin yaptığı iş tercihte bulunma veya seçim yapmadır. Böylesi bir durumda tercih yapabilmek için en az iki farklı seçeneğin varlığı söz konusu olmalıdır.

Karar verici, amaç, hedefler ve kriterler, seçenekler, doğal durumlar, olasılıklar ve sonuçlar karar probleminin elemanlarını oluşturur.

Karar seçeneklerinin hangi açılardan değerlendirileceği ya da kararı veren kişinin amaca ulaşma konusunda kabul edebileceği değere ilişkin tutumu karar kriteri olarak ifade edilir. Ev satın alma kararını vermek durumunda olan bir kişi işyerine, sağlık merkezine ve okullara yakınlığı, oda sayısı, ulaşım olanakları ve fiyatını göz önünde bulundurarak farklı ev seçeneklerini değerlendirir. Kişinin değerlendirmesinde kullandığı sayısal büyüklükler karar üzerinde etkili olan faktörler karar kriterine karşılık gelmektedir.

Karar vericinin, doğal durumların hangi değerle (durumla) ortaya çıkacağını kesin olarak bildiği karar ortamı belirlilik ortamı olarak ifade edilir. Karar vericinin doğal durumları tanımlayabildiği ancak doğal durumların ortaya çıkma olasılıklarını belirleyebilmek için yeterli bilgiye sahip olmadığı karar ortamı belirsizlik ortamı olarak ifade edilir. Risk ortamında ise doğal durumların ortaya çıkma olasılıkları geçmiş verilerden ve deneylerden hareketle objektif biçimde veya kişisel yargılardan hareketle sübjektif biçimde tahmin edilir.

Yönetim kademesine göre kararlar stratejik, taktik ve operasyonel olmak üzere üç sınıfta incelenir. Çok karmaşık yapıda, belirsizlik ortamında verilen, sonucuna ilişkin etkilerin uzun zaman diliminde ortaya çıktığı, işletmelerde üst düzey yöneticilerin yetki alanında yer alan, işletmenin varlığı ve devamlılığı üzerinde etkili kararlar stratejik kararlardır. Genel olarak risk ortamında orta düzey yöneticilerin yetki alanında yer alan kararlar taktik kararlardır. Alt düzey yöneticilerin yetki alanında yer alan, günlük konuları içeren kısa süreli kararlar ise operasyonel kararlardır.

Bir problem olduğu fark edilip ifade edildikten sonra problemi ortaya koyacak tüm bilgiler toplanarak problem ayrıntılı ve anlaşılır biçimde tanımlanmalıdır. Problem ifade edildikten sonra amaç ve hedeflerin de net biçimde belirlenmesi gerekir.

Karar verme süreci sonucunda verilen karar bir amaca ulaşmak amacıyla alınmaktadır. Kararın iyi olması, amaca ulaşılıp ulaşılmadığıyla veya bir problem söz konusu ise problemi hangi ölçüde çözümlediği ile ilişkilidir. İyi karar etkili, verimli, uygulanabilir, gerçekçi ve zamanında verilmiş olan karardır.

Dinamik kararlar, aynı anda veya farklı zamanda verilen birbirleriyle ilişkili, aynı konuda birbirinin devamı olarak ele alınabilecek kararlardır. Bu kararlar, bir kararın sonucunun kendisinden sonra alınan karar üzerinde etkili olduğu bir kararlar dizisidir.

Verilen karar bir sonucu ifade ederken karar verme ise bu sonuca ulaşabilmek için gereken tüm aşamaları içeren süreci ifade eder.

Doğal durumlar gelecekte ortaya çıkması beklenen gerçek olaylar olmakla birlikte nasıl gerçekleşeceği kesin olarak bilinmeyen olaylardır. Örneğin İşletmenin ihracat yapacağı ülkenin ekonomik durumu, aynı sektörde faaliyet gösteren işletmelerin stratejileri, siyasi riskler, doğal afetler vb. doğal durumlara örnek olarak gösterilebilir.