KARŞILAŞTIRMALI SİYASAL SİSTEMLER

Britanya'nın meşru siyasal karar alma mercii Avam Kamarası'dır.

Britanya’da 2005’de çıkan bir yasayla Hukuk Lordları Lordlar Kamarası’nın dışında Birleşik
Krallık Yüce Mahkemesi (The Supreme Court of the United Kingdom) adıyla yeni bir en üst
temyiz mahkemesi ve anayasa mahkemesine dönüştürülmüş ve 2010’dan itibaren de Parlamento dışında çalışmaya başlamıştır.

Birleşik Krallık 1975 yılında AET üyesi olmuştur.

Ordu, Britanya siyasal kültürünün ana bileşenlerinden biri değildir.

Hıristiyan Demokratlar, Britanya siyasetinde rol oynayan siyasi partiler arasında yer almaz.

Liberal Parti, Britanya'da yerel olarak güçlü partiler arasında yer almaz.

Brexit referandumu 2016 yılında yapılmıştır.

Bugün dünyanın finans kapital merkezlerinin en başında gelen başkenti Londra’ya sahip olan Britanya aynı zamanda G-7 ve Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) üyesidir. Aynı zamanda Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi’nin beş daimi üyesinden birisi olan Birleşik Krallık eski sömürgesi ABD ile yakın uluslararası siyasal dayanışma içinde Kuzey Atlantik Antlaşması örgütü (NATO) kurucu üyesi olmuştur. Aynı zamanda Avrupa Konseyi’nin de kurucu üyesi olan Birleşik Krallık, Avrupa Ekonomik Topluluğu’na (daha sonraları Avrupa Birliği, AB) Fransa’nın uzun boylu direncini sonunda kırarak 1972’de tam üye olmuştur. Doğru cevap “E” şıkkıdır.

Birleşik Krallık halen bir monarşidir, ancak uzun yıllar süren evrim sonunda mutlak monarşiden meşruti monarşiye geçmiştir. Bu süreç içerisinde Taç’ın (Crown) gücü azalarak bir devlet simgesi (timsali) haline dönüşmüştür. Doğru cevap “B” şıkkıdır.

Britanya’nın meşru siyasal karar alma mercii (yetkesi, authority) fiilen Avam Kamarası’dır. Avam Kamarası’ndaki çoğunluk lideri Taç tarafından başbakan olarak atanır, ama görevini sürdürebilmesi için Parlamento’nun güvenoyuna sahip olmak zorundadır. Doğru cevap “D” şıkkıdır.

Birleşik Krallık’ta kral veya kraliçe tarafından temsil edilen taç’ın temel siyasal işlevi artık sadece Başbakan’ı atamak ve devleti temsil etmek, yani ulusal siyasal dayanışmanın simgesi olmaktan ibarettir. Taç tarafından atanan başbakan, göreve başlamadan önce Parlamento’dan güvenoyu almak zorundadır. Doğru cevap “E” şıkkıdır.

Britanya parlamenter sisteminde daha önceki dönemlerde erklerin birbirlerinden bağımsız olmadığı günler yaşanmış olsa da, günümüzde yasama, yürütme ve yargı birbirlerinden bağımsızdır. Bu sebeple doğru cevap “A” şıkkıdır.

Britanya’da uygulanan seçim sistemi tipik bir çoğunluk sistemi uygulaması olan ipi ilk göğüsleyenin kazandığı (first-past-the-post, FPTP) adeta atletizm yarışı içeriğinde olan bir sistemdir. Bu uygulamada dar bölgede (tek Parlamento sandalyesinden oluşan seçim çevresinde) çok sayıda partili ya da bağımsız adayın girdiği seçim yarışında en fazla oyu alan, yani tek bir oy farkıyla da olsa önde olan aday seçimi kazanır. Doğru cevap “A” şıkkıdır.

1979 yılında genel seçimleri kazanan Muhafazakâr Parti’nin başkanı ve sonrasında Başbakan olan Margaret Thatcher’dır.

Britanya’nın Avrupa siyasetinin AB yanlıları ile AB karşıtları arasında ciddi bir sürtüşmeye ve nihayet çatışmaya dönüşmesi engellenememiştir. 2016 yılı içinde AB ile ilişkilerini yeni bir temele oturtmak için Muhafazakar Parti başkanı ve Başbakan David Cameron’un yürüttüğü müzakereler başarılı olarak Britanya’lı seçmene sunulmasına karşın, 23 Haziran 2016’da yapılan referndumda %51.9’luk bir oyla AB’den ayrılmak isteyenlerin çoğunlukta olduğu görülmüştür. Mart 2017’de Lizbon Antlaşması’nın 50. Maddesini yürürlüğe koyan Britanya hükümeti AB’den ayrılmak için iki yıl sürecek bir müzakere sürecini başlatmış bulunmaktadır. Cevap “C” şıkkıdır.

Bazen siyaset bilimi yazınında Westminster Demokrasisi diye anılan siyasal rejimin temel dayanaklarının dokuz noktada toplanabileceğini A. Lijphart (1984, 4 - 6) önermiştir: 1. Yürütme gücü tek bir parti ve onun oluşturduğu bakanlar kurulunda (kabine) toplanmaktadır. 2. Yürütme ve yasama yakın bir ilişki içinde olup neredeyse kaynaşmıştır. 3.Yasama organı iki meclisten oluşmuş olmakla birlikte halkın seçtiği alt meclis hemen tüm siyasal iktidarı elinde bulundurmaktadır (asimetrik meclis ilişkisi). 4. Bu sistem biri iktidar birisi de ana muhalefet rolü oynayan iki büyük partiden oluşan bir parti sistemi sayesinde çalışır. 5. Bu iki partililik toplumu oluşturan bireyleri birbirinden ayıran tek bir toplumsal fay hattına sahip olduğunda ki, (bu ayrım Britanya’da sosyo-ekonomik bir ayrım olan sınıfsal farklılıklardan ibarettir), işlerlik kazanır. 6. Çoğunluk oyunu kazanan aday veya siyasal partinin seçimi kazandığı anlayışına göre düzenlenen bir seçim sistemi iki partili sistemi güçlü kılmaktadır. 7. Britanya hükümeti üniter ve merkeziyetçi bir yapıya sahiptir. 8. Britanya’nın çok yakın zamana kadar anayasası yoktur. Yerleşik adetler, normlar, geleneklerden oluşan hukuk uygulamaları Bagehot’un 1867’de öne sürdüğü gibi adeta yazısız bir anayasa olarak kabul edilmiştir. Bu durum Parlamento üstünlüğünün uygulanmasının bir sonucudur. Yazılı bir anayasa ve anayasa yargısı yasamanın tabi olacağı sınırlamalar getirir. Oysa Parlamento’nun üstünlüğü ilkesine göre çalışan sistemde yasamanın sınırları yoktur. Yasama kurumu istediği gibi karar alır ve aldığı kararlar yasal olarak bağlayıcı ve halkın yokluğunda onların temsilcileri tarafından alınan kararlar olduğundan halkın kararları ile özdeş ve demokratik olarak da meşrudur. Bu durumda anayasaya gerek yoktur. 9. Yasama organı her durumda gerekli olan kararı alıp yasal düzenlemeyi özgürce yapacak konumda olduğundan yazılı bir metin olarak anayasa üretmek yoluna gidilmemiştir. Mutlak bir temsili demokrasi uygulaması biçiminde olan Westminster demokrasisinde siyasal iktidar Parlamento’da, daha doğrusu Avam Kamarası’nda toplanmış olduğu için doğrudan demokrasi uygulamalarına hiç yer vermez.

1800 yılında kabul edilen Birlik Yasası (Act of Union) ile Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) (UK) adıyla resmen bugünkü devlet yapısını içerecek biçimde oluşturulmuştur (UK 2005, 2004, 1).

Avrupa Konseyi’nin de kurucu üyesi olan Birleşik Krallık, Avrupa Ekonomik Topluluğu’na (daha sonraları Avrupa Birliği, AB) Fransa’nın uzun boylu direncini sonunda kırarak 1972’de tam üye olmuştur.

Taç’ın temel siyasal işlevi artık sadece Başbakan’ı atamak ve devleti temsil etmek, yani ulusal siyasal dayanışmanın simgesi olmaktan ibarettir. Diğer işlevleri, örneğin Anglikan Kilisesi’nin başı olmak, her Parlamento (yasama organı) açılışında hükümetin programını okumak, Başbakan’dan düzenli olarak siyasal gelişmeler hakkında bilgi almak gibi işlevlerinin içeriği siyasal etkiden arındırılmış bulunmaktadır. Hükümet programı iktidar partisinin de lideri olan Başbakan tarafından yazılmakta, Kraliçe tarafından Parlamento’da okunmaktadır. Kraliçe’nin Anglikan Kilisesi’nin başında gördüğü dini bir işlev yoktur. Başpiskopos statüsünde bir dini lider Kilise’nin dini işlevlerini yönetmektedir ve fiiliyatta (de facto) bu dini lider de Başbakan tarafından seçilmektedir.

İngiltere’de Endüstri Devrimi ile ortaya çıkan orta sınıfın da sigortacılık ve bankacılık sermayesine ve onun uzantısı olan sanayi kapitaline hükmetmeye başladığı andan itibaren tarım ekonomisinin egemenleri olan aristokrasinin de (Lordların da) gücü zayıflayarak orta sınıfa (burjuvaziye) boyun eğmesi söz konusu olmuştur. Lordlar Kamarası korunarak, tıpkı Taç gibi siyasal gücü törpülenmek suretiyle daha çok bir simgeye dönüştürülmüş, fiilen Avam Kamarası Britanya’nın meşru siyasal karar alma mercii (yetkesi, authority) haline dönüşmüştür.