KARŞILAŞTIRMALI SİYASAL SİSTEMLER

1870’lerin başında kurulan 3. Cumhuriyet, Fransa’nın modern tarihinde en uzun ömürlü olan rejimdir ve 2. Dünya Savaşı’nın başlangıcında Nazi ordularının önünde Fransız ordusunun yenilgisine kadar sürmüştür. Modern Fransa’yı ortaya çıkaran siyasal düzen de esas itibariyle bu 3. Cumhuriyet rejimidir. Doğru cevap C'dir.

5. Cumhuriyet rejiminin kurucusu General de Gaulle'ün düşüncelerine göre, ulusal düzeyde hakemlik ihtiyacını, siyasal partilerden ve günlük tartışmalardan bağımsız olarak yerine getirecek makam Cumhurbaşkanlığı makamıdır. Devletin bir “baş”ı, bir “şef”i olmalıdır. Bu makam, ulusun geleceğini, yüksek çıkarlarını, anayasal düzenin korunmasını ve devlet yaşamında sürekliliği sağlayan bir makam olmak durumundadır. Partilerin üstünde yer alabilmelidir. Seçmenlerle doğrudan diyalog kurma vasıtalarıyla donatılmalıdır. Yürütmenin asıl sorumluluğu da Cumhurbaşkanı’nın uhdesinde bulunmalıdır. Doğru cevap B'dir.

Fransa'da 5. Cumhuriyet Anayasası'ndaki değişiklikten sonra Cumhurbaşkanlarının beş yıl için seçilmesi öngörülmüştür. Değişiklikten sonra beş yıl için seçilen ilk başkan Sarkozy’dir. Doğru cevap D'dir.

Cumhurbaşkanı’nın yetkileri arasında Millet Meclisi’ni feshetme yetkisi yer almaktadır. Ancak Cumhurbaşkanları, bu yetkilerini Başbakan’a, Millet Meclisi Başkanı’na ve Senato Başkanı’na danışarak kullanabilir. Feshedilen meclis, bir yıl süreyle tekrar feshedilemez. Başka bir ifadeyle, fesih yetkisi oldukça sınırlı bir yetkidir. Doğru cevap E'dir.

Günümüz Fransız Anayasası, Bakanlar Kurulu üyelerinin, hükümet üyeliğinin yanı sıra parlamento üyesi olmasını engellemektedir. Bu anayasal engelin arkasındaki mantık, kuvvetler ayrılığı anlayışına dayanır. Eğer bir Millet Meclisi üyesi, bakan olarak atanırsa, onun Meclis’teki sandalyesi yedek milletvekili tarafından kendiliğinden doldurulur. Bu konudaki madde gereğince, Bakanlar Kurulu üyesi olmak için doğal olarak milletvekili olma koşulu aranmaz. Doğru cevap B'dir.

Fransa’da yasaların anayasallık denetimiyle yetkili olan Anayasa Konseyi’dir. Konsey’in yetkilerini iki ayrı başlık altında değerlendirmek gerekiyor. Konsey, tıpkı Türkiye’deki Yüksek Seçim Kurulu gibi, Cumhurbaşkanı ve Millet Meclisi üyeleriyle Senato üyelerinin seçimlerinin kurallar çerçevesinde cereyanını denetler. Resmi sonuçları ilan eder. Seçimlere ilişkin itirazları sonuca bağlar. Keza, halk oylaması sürecinin de kurallar çerçevesinde yürütülmesiyle yükümlüdür. Konseyin daha çok halk oylaması ve seçimlerin kurallara uygun biçimde gerçekleştirilmesiyle ilgi bu işlerinin yanı sıra, asıl önemli işi, yasaların anayasal olarak denetlenmesi işidir. Doğru cevap C'dir.

Anayasa Konseyi, Parlamentoların iç tüzükleri ve Cumhuriyet makamlarını ilgilendiren yasaların yayımlanmasından önce Anayasa’ya uygunluklarını inceler ve sonuca bağlar. Yine Parlamentolardan geçen bir yasanın aleyhine iptal davası açılması halinde, iptal davasına konu yasanın anayasal uygunluğunu yayımından önce karara bağlar. Konsey önünde iptal davası açma yetkisi, Cumhurbaşkanı’na, Başbakan’a ve Millet Meclisi Başkanı ile Senato Başkanları’na tanınmıştır. Belirli sayıya ulaşan parlamento üyeleri de iptal davası açabilirler. Konsey, acil durumlarda ve Hükümet talebiyle sekiz günde, olağan durumlarda da bir ay içinde önüne gelen davayı sonuçlandırmakla sorumludur. Davaların sonuçlanmasına kadar, ilgili yasaların yayımlanması durdurulur. Doğru cevap A'dır.

Başlangıçta, Cumhurbaşkanlarının yedi yıllık bir süre için seçimleri öngörülmüştü. Anayasal olarak ikinci bir görev süresi tanınmıştı. Yakın zamanda yapılan bir değişiklikle, süre beş yılla sınırlandırılmış, ikinci bir dönem için aday olma hakkı korunmuştur. Doğru cevap D'dir.

Fransa, 1999 yılında gerçekleştirilen bir değişiklikle siyasal temsilde kadın-erkek eşitliğini sağlamayı hedefledi. Yasa, ilk kez Mart 2001 yerel seçimlerinde uygulandı ve kadın temsilcilerin oranında ciddi artışlar sağlandı. Buna rağmen, kadınların temsili konusunda elde edilen gelişme, eşitlik sağlama amacıyla çıkarılan yasanın öngördüğü oranların hâlâ çok gerisindedir. Doğru cevap E'dir.

Fransız siyasal yelpazesini temelde biçimlendiren seçim sistemi oluyor. Seçimler her konuda iki turlu cereyan eden seçimlerdir. Sadece Avrupa Parlamentosu’na gönderilecek temsilcilerin seçimi nispi sisteme göre gerçekleşir. Yerel ve bölgesel seçimler olsun, ulusal düzeydeki seçimler olsun, tüm seçimler, iki turlu seçimlerdir. Doğru cevap E'dir.

Fransa’nın kurucuları arasında bulunduğu Avrupa Konseyi Parlementosu ve Konsey’in Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi gibi kuruluşları, bir Fransız kenti olan Strasbourg’u merkez edinmişlerdir. Keza UNESCO’nun ve OECD’nin merkezi Paris’tedir. Fransa, dünya siyasetinde önemli kararların tartışıldığı G8 ve G20’nin yanı sıra AGİT’in de en faal üyeleri arasındadır. IMF ve Dünya Bankası'nın merkezleri ABD'de, Washington'da bulunmaktadır.

Fransızlar, I789’da yaşanan ve kraliyet düzenini kaldırdıkları Devrim’den beri, meşruti monarşiler dahil, çok farklı siyasal düzenleri denediler. Bunlar arasında beş cumhuriyet, iki imparatorluk ve 1815-1848 arasında tekrar ihya edilen meşruti krallık dönemleri sayılmalıdır. Bugünkü anayasal düzeni, Beşinci Cumhuriyet diye anılır ve yarı başkanlık rejimini öngörür; 1958’de kabul edilmiştir.

Tocqueville’in konuya ilişkin metninin başlığı “Eski Düzen ve Devrim”dir. Tocqueville bu kitabında, Devrim öncesi Fransa’nın krallık dönemindeki toplumsal, yönetsel ve siyasal eğilimlerinden söz eder.

Devrim öncesi Fransa Krallığı’nın en parlak dönemleri 17. ve 18. yüzyıllardır. 1643-1715 arasında, çocukluk yılları dışında tahtı yöneten 14. Louis, Fransızların “Güneş Kral” diye adlandırdıkları ve mutlak iktidar sahibi bir simadır. Merkeziyetçiliğin ve mutlak monarşinin simgesi haline gelen “Devlet benim!” deyişi ona aittir.

5. Cumhuriyet 1958 yılında halk oylaması sonucu kabul edilmiştir.

Büyük Devrim, Fransa’nın modernleşme sürecinde bir milat noktası gibi düşünülebilir. Devrim, Fransa’da ulusal egemenlik gibi, yurttaşların kanun önünde eşitliği gibi, ulusal dayanışma gibi yeni ilkelerin ortaya çıkmasına ve benimsenmesine vesile oldu. Devrimin en fazla rağbet gören ilkesi, özgürlük, eşitlik, kardeşlik ilkesidir. Bu üç sözcük, tüm resmi binaların cephelerinde okunabilir. Fransız Büyük Devrimi, ileri sürdüğü ilkeleriyle birlikte, izleyen yıllarda adeta mitleştirildi. Bizzat Devrim ve onunla siyasal ve toplumsal hayata giren tartışmalar, laiklik ilkesiyle birlikte çok uzun süreler zarfında Fransızların gündemini oluşturdu. Çağdaş Fransız toplumu, bu tartışmalardan geçerek bugünkü haline gelmiş sayılabilir.

İkinci Dünya Savaşı’nın başlangıcında, 3. Cumhuriyet’in Nazi orduları karşısında aldığı yenilgiden sonra, Fransa’da Vichy rejimi kuruldu. Bu, Alman işgal güçleriyle işbirliği yapan faşist bir rejimdi. Özgür Fransa yönetimi ise, General de Gaule’ün önderliğinde Londra’da oluşturuldu. Savaşın Birleşik Devletler’in önderliğindeki müttefik güçlerce kazanılmasının sonucunda, Fransa işgalden kurtuldu ve direnişin önderi De Gaule başkanlığında, geçici bir hükümet kuruldu; milletvekili seçimlerine gidildi. Çok kısa süren ve genellikle işgal yaralarını saran, ABD’nin mali yardımlarıyla iktisadi ve ticari yaşamını yeniden canlandıran bu dönemin ardından gelen siyasal düzen, 4. Cumhuriyet diye tarihe geçer. Fransa’da 2.Dünya Savaşı sonrası kurulan 4. Cumhuriyet parlamenter bir sistemdir ve 1958 yılına kadar sürmüştür.

De Gaule ile birlikte Fransız siyasal yaşamına televizyonun etkisi de girmeye başladı. General, ünlü basın toplantıları dışında Fransızlara televizyon aracılığı ile doğrudan hitap etmeyi sürekli yeğlemiştir. Siyasal partileri kısa devreye alarak, bizzat seçmenlerle diyalog kurma siyasetini benimsediği söylenebilir. 5. Cumhuriyet’in sonraki başkanları da aynı yöntemi izlediler. Yeni düzen, alışılmış Millet Meclisi çoğunluğunun yanı sıra bir de başkanlık çoğunluğu kavramını Fransız siyasal yaşamına getirdi. Yeni başkanlık çoğunluğu, siyasal yaşamda giderek önem kazandı ve sistemin ana unsurlarından biri haline geldi. Bu durum, Fransızların parlamenter siyasal geçmişlerinde yaşadıklarından farklı bir durum oluyordu. Yürütmenin içinde ve üst bir konumda, arkasında seçmen çoğunluğunu bulunduran yeni bir iktidar odağı oluşturuldu.