KBRN SAVUNMA VE GÜVENLİK - Deneme Sınavı - 8

NORM (doğal olarak oluşan radyoaktif madde) atıkları, oldukça düşük derişimlerdeki doğal radyonüklitleri içeren genellikle çok büyük miktardaki atıkları kapsamaktadır (ancak bu derişimler doğada bulunan değerlerden genellikle daha yüksektir). Bu tip atıklar, uranyum ve diğer minerallerin madenciliğinde ve işlenmesinde oluşur (örneğin gübrelerde kullanılan fosfat).

Ani nükleer radyasyon: Patlamadan sonra ilk bir dakika içerisinde meydana gelir. Alfa, beta ve gama ışınları ile parçalanan nötronun etkisidir. Gama ışınlarının yüksek frekanslı elektromanyetik dalgalar hâlinde yayılması ve engel tanımayan bir şekilde nüfuz etmesi tehlikeyi artırır. Kısa bir süre için tesirlidir ve öldürücüdür.

Alfa parçacıkları; Havada ancak birkaç cm yol alabilirler. Derinin ölü tabakasını geçip de vücuda giremezler. İnce bir malzeme ile dahi durdurulabilirler. Bir dış radyasyon tehlikesi yaratmazlar. Çoğunlukla zırhlama gerektirmezler.

Gama radyasyonu (γ) sıklıkla aynı anda beta parçacığı yayınlayan kararsız atom çekirdeğinden çıkan çok yüksek enerjili fotondur (ışık gibi elektromanyetik radyasyon formudur) Gama radyasyonu madde içinden geçerken, öncelikle elektronlarla etkileşmeler nedeniyle, atomlarda iyonlaşmaya neden olur.

Kanserin gelişimi karmaşık ve çok aşamalı bir süreç olup genellikle uzun yıllar sürer. Radyasyon, dokulardaki normal hücrelerin DNA’larında belirli mutasyonlar meydana getirerek temelde kanserin başlangıç safhasında rol alır. Bu mutasyonlar, bazen hücrenin kötü huylu olmasına yol açan normal olmayan hücre çoğalmasına neden olur.

Hasta tetkiklerinde X ışınlarının kullanımı tanısal radyoloji, radyonüklitler ile etiketlenmiş farmasötiklerin tanı ya da tedavi amacıyla kullanımı ise nükleer tıp olarak adlandırılır.

Aynı cins atomlardan oluşan, kimyasal reaksiyonlarla daha basit maddelere dönüştürülemeyen saf maddelere element denir.

Proton sayıları aynı nötron sayıları farklı olan bir elementin nüklitleri, o elementin izotopları olarak adlandırılır.

X ışınları bir elektron demetinin çok hızlı yavaşlatılması ile üretilen ve gama radyasyonuna benzer yüksek enerjili fotonlardır. Oluşan radyasyon metal atomlarından ortaya çıkar ancak radyoaktiviteden farklı olarak çekirdekten kaynaklanmaz.

Çok yüksek radyoaktivite içeren gıdaların tüketilmemesi dışında iç ışınlanmayı önlemek için yapılabilecek çok az şey vardır.

Stokastik etkilerin en önemlisi olan kanser, her zaman ciddi ve çoğunlukla öldürücüdür.

Doğal olarak oluşan radyoaktif madde atıkları NORM şeklinde kısaltılır. Oldukça düşük derişimlerdeki doğal radyonüklitleri içeren genellikle çok büyük miktardaki atıkları kapsamaktadır.

Radyoaktif serpinti, öldürücüdür, kalıcıdır, nereye gideceği önceden bilinmez ve geniş sahaları kaplar.

İyot tabletlerinin alınmasıyla tiroit bezleri radyoaktif olmayan, kararlı iyotla doyurulmuş olur ve vücuda giren fazla iyot, ter veya idrar yoluyla kolayca atılır.

Beyaz ikaz tehlikenin geçtiğini duyurmak amacıyla verilir.

Aynı cins atomlardan oluşan, fiziksel ya da kimyasal çözümleme yoluyla ayrıştırılamayan ya da bileşimle elde edilemeyen saf maddelere “element” denir.

Gama radyasyonu (γ) sıklıkla aynı anda beta parçacığı yayınlayan kararsız atom çekirdeğinden çıkan çok yüksek enerjili fotondur (ışık gibi elektromanyetik radyasyon formudur). Gama radyasyonu madde içinden geçerken, öncelikle elektronlarla etkileşmeler nedeniyle, atomlarda iyonlaşmaya neden olur. Çok girici olan bu radyasyona karşı, sadece kurşun ya da çelik gibi, yoğunluğu oldukça yüksek ve kalın malzemeler iyi bir zırhlama sağlayabilir. Bu nedenle, gama radyasyonu sindirim veya solunum yoluyla alınmadan, iç organlara da ciddi radyasyon dozu verebilir.

İyonlaştırıcı radyasyonun değişik tiplerinin önemli bir özelliği maddeye nüfuz edebilme yeteneğidir. Belirli tip radyasyonun madde içine girme derinliği radyasyonun enerjisi ile artar, ancak bu girme derinliği aynı enerji miktarı için bir radyasyon tipinden diğerine değişiklik gösterir.

Kötü huylu hastalıkları veya organ işlev bozukluklarını tedavi etmek için bazen diğer tedavi yöntemleriyle birlikte daha yüksek dozlar gerekir. Vücuttaki hastalıklı bölgeyi ışınlamak için bir radyasyon demeti kullanılabilir veya hastaya oldukça yüksek aktiviteli radyonüklit verilebilir. Hasta tetkiklerinde x ışınlarının kullanımı tanısal radyoloji, radyonüklitler ile etiketlenmiş farmasötiklerin tanı ya da tedavi amacıyla kullanımı ise nükleer tıp olarak adlandırılır. Hastaları tedavi etmek için radyasyon demetinin kullanıldığı yönteme radyoterapi denir.

Nükleer tıpta tanı için hastaya, öncelikli olarak üzerinde çalışılan doku veya organ tarafından tutulan, farmasötik gibi bir taşıyıcı maddeye bağlanmış bir radyonüklit verilir. Radyonüklidin hastaya verilişi enjeksiyon, sindirim veya solunum yoluyla olabilir. Radyonüklit gama ışınları yayınlar. Tanı amaçlı işlemlerin çoğunda teknesyum-99m radyonükliti kullanılmaktadır. Teknesyum-99m 6 saatlik yarılanma süresine sahiptir, 0,14 MeV enerjili gama ışınları yayınlar, pratik olarak hastanelerde hazırlanabilir ve çeşitli taşıyıcı maddelere kolaylıkla bağlanabilir. Organ veya dokuların nasıl davrandığını gözlemek veya radyonüklit hareketlerinin ne hızda olduğunu izlemek için gama kamera adındaki özel bir dedektör kullanılır. Radyonüklitler tanı yerine tedavi amaçlı kullanıldıklarında hastaya çok daha yüksek aktivite ve hedef doku veya organlara çok daha yüksek dozlar verilir. Bu uygulamalar için kullanılan radyonüklitler oldukça kısa yarılanma sürelerine sahip olmalarına rağmen, bazen, hastane tarafından hastanın ailesi ve arkadaşlarına, hastanın vücudunda kalan aktiviteden kaynaklanan istenmeyen ışınlanmalara karşı uygun tedbirler almaları önerilebilir.