KENTLEŞME VE KONUT POLİTİKALARI - Deneme Sınavı - 11

Kent planlamasının evreleri sırasıyla, 

I-Bilgi Toplama Evresi

III- Planın Formüle Edilmesi Evresi

II-Planın Uygulanması ve Denetimi Evresi şeklindedir.

Planın mahalli idarelerde tasdik edilmesi, planın formüle edilmesi aşamasında gerçekleştirilen adımdır.

İmar planlarının hazırlanmasını zorunlu kılan herhangi bir kanuni hükmün bulunmadığı 1923-1928 yılları arasındaki dönem kent planlamasında, “plansız dönem olarak kabul edilir.

Kanunda imar planlarının amaçlarını düzenleyen bir hüküm yoktur. Ancak İmar Kanununun amacını açıklayan 1. maddesindeki “Bu Kanun yerleşme yerleri ile bu yerlerdeki yapılaşmaları, plan, fen, sağlık ve çevre şartlarına uygun oluşumunu sağlamak amacıyla düzenlenmiştir.”

Türkiye planlama yönünden sekiz bölgeye ayrılmıştır. Bu bölgeler şunlardır:
• Marmara Bölgesi
• Ege bölgesi
• Orta Anadolu Bölgesi
• Antalya Bölgesi
• Çukurova Bölgesi
• Batı Karadeniz Bölgesi
• Doğu Karadeniz Bölgesi
• Doğu Anadolu Bölgesidir.

Kalabalıklaşma Maliyeti: Hızlı kentleşme birçok sorunu da beraberinde getirmiştir. Kentlerdeki yoğun nüfusun sebep olduğu kalabalıklaşma maliyeti ihmal edilemez bir düzeye ulaşmaktadır.

Maliyetlerin Artışı: Kentlerin ölçüsüz ve aşırı bir şekilde büyümesinin bir diğer olumsuz etkisi de artan maliyetler nedeniyle ekonomik ve mali açıdan ek yük getirmesidir. Şöyleki; belirli bir büyüklüğü aşan mahalli idarelerdeki iletişim güçlükleri, yoğun bürokrasi ve politik baskılar sonucu artan personel sayısı verimliliği düşürürken, maliyetlerin giderek artmasına neden olmaktadır.

Kent planlanmasına modern yaklaşımların başında kentleri, bir “sistem” anlayışı içerisinde inceleyen görüş gelir. Sistem, düzenli olarak birbirlerini etkileyen ve birbirlerine bağımlı birimlerden oluşan grubun meydana getirdiği uyumlu bir bütündür. Bu tanım, her sistem içerisinde çeşitli alt sistemlerin bulunduğunu göstermektedir. Kent de bir sistem olarak düşünülecek olursa, kendi içerisinde birbirlerine bağımlı birimlerin bulunduğu gerçeğini kabul etmemiz gerekir. Diğer bir deyimle, kent sistemlerinde idari, sosyal, ekonomik ve fiziki alt sistemler vardır.

Avrupa’da 1848 yılından daha önceleri başlayan kent planlaması kavramı, Osmanlı İmparatorluğuna oldukça sınırlı bir şekilde gelmiştir. 1842 yılında Moltke, kentle ilgili imar kararlarında bulunduğu İstanbul’un ilk imar planını tamamlamıştır. Moltke’ye göre, bu plana ve ona ilişkin ilmühaberin en önemli etkisinin Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk imar mevzuatı olan 1848 tarihli “Ebniye Nizamnamesine” öncülük etmesidir. Daha sonra bu Nizamname 1882 tarihli “Ebniye Kanunu” tarafından yürürlükten kaldırılmıştır.

1930 tarihinde yayınlanan 1580 sayılı Belediyeler kanunu, bütün belediyelere imar planı yaptırmak zorunluluğunu getirmekteydi.

Türkiye planlama yönünden sekiz bölgeye ayrılmıştır. Bu bölgeler şunlardır: •Marmara Bölgesi •Ege bölgesi •Orta Anadolu Bölgesi •Antalya Bölgesi •Çukurova Bölgesi •Batı Karadeniz Bölgesi    •Doğu Karadeniz Bölgesi • Doğu Anadolu Bölgesi

Nazım İmar Planı; varsa bölge veya çevre düzeni planlarına uygun olarak mevcut haritalar üzerine, yine varsa kadastral durumu işlenmiş olarak çizilen ve arazi parçalarının; genel kullanış biçimlerini, başlıca bölge tiplerini, bölgelerin gelecekteki nüfus yoğunluklarını, gerektiğinde yapı yoğunluğunu, çeşitli yerleşme alanlarının gelişme ve yön büyüklükleri ile ilkelerini, ulaşım sistemlerini ve problemlerinin çözümü gibi hususları göstermek ve uygulama imar planlarının hazırlanmasına esas olmak üzere düzenlenen, detaylı bir raporda açıklanan ve raporuyla beraber bütün olan planıdır (İmar Kanunu            Md. 5).

Nüfusu 10.000’i aşmayan yerleşmelerde, imar planı yapılmasının gerekli olup olmadığına belediye meclisi karar verir (Md. 7/b).

Kentleşmenin gerek çevre, gerekse sosyo-ekonomik hayat üzerinde bazı olumsuz etkileri de olmaktadır. Bunlar sırasıyla; 

• Kalabalıklaşma Maliyeti: Hızlı kentleşme birçok sorunu da beraberinde getirmiştir. Kentlerdeki yoğun nüfusun sebep olduğu kalabalıklaşma maliyeti ihmal edilemez bir düzeye ulaşmaktadır. Örneğin kent içi ulaşımda milyonlarca insanın sürekli olarak yer değiştirmesi hem trafik sıkışıklığı nedeni ile zaman kaybına, hem de akaryakıt israfına yol açmaktadır. Ayrıca yaşanan stres verimliliğin düşmesine ve dolayısıyla üretim azalışına neden olmaktadır. 

• Kira ve Arsa Fiyatlarındaki Artış: Kentleşmenin kalabalıklaşma maliyetlerinden biriside kira fiyatlarındaki aşırı artıştır. Yoğun nüfusun sebep olduğu konut krizi kira fiyatlarını arttırmanın yanında, arsa spekülasyonuna da sebebiyet vermektedir. Arsa spekülatörlerinin haksız kazançları yeterince vergilendirilememekte, sonuçta gelir dağılımı da olumsuz yönde etkilenmektedir. 

• Gecekondulaşma: Kentlerdeki gelişigüzel büyümenin neden olduğu diğer bir sorun gecekondulaşma nedeni ile kentin estetik görünümünde meydana gelen bozulmalardır. Bu bozulma kentin turistik önemini yitirmesine de neden olmaktadır. Gecekondulaşma sorununun çözümünde teknik,
idari ve mali önlemlerin yanında politikacıların da kararlı tutumu gerekmektedir. 

• Maliyetlerin Artışı: Kentlerin ölçüsüz ve aşırı bir şekilde büyümesinin bir diğer olumsuz etkisi de artan maliyetler nedeniyle ekonomik ve mali açıdan ek yük getirmesidir. Şöyleki; belirli bir büyüklüğü aşan mahalli idarelerdeki iletişim güçlükleri, yoğun bürokrasi ve politik baskılar sonucu artan personel sayısı verimliliği düşürürken, maliyetlerin giderek artmasına neden olmaktadır.

Kentleşmenin neden olduğu ve yukarıda saydığımız sorunları yanında bir takım yararlarından da bahsedilebilir. Bunlar sırasıyla; 

• Daha Fazla Yaşam Alanı Sağlaması: Kentleşme yatay değil dikey gelişmeyi ifade eder. Kentleşme sonunda kentlerde yapılan yüksek katlı binalar bunun tipik örneğidir. Bu sayede canlılara daha fazla yaşam alanı sağlanmış olmaktadır. 

• Enerji Etkinliğinin Yükselmesi: Kentsel gelişme çeşitli açılardan enerjide etkinliğin artmasına neden olabilir. Örneğin müstakil bir evin ısınmasında harcanılan enerji bir apartmanı ısıtmak için harcanılan enerjiden çok daha fazladır. Burada önemli olan diğer bir nokta apartman dairelerinin optimal bir büyüklüğe sahip olmasıdır. Günümüzde yapılan apartman içindeki dubleks daireler bu tasarrufu sağlamayabilir. Başka bir örnek toplu taşımacılıktır. Toplu taşıma sonucu tüketilen benzin miktarında bir tasarruf sağlanabilir. Özellikle kentleşme ile birlikte ortaya çıkan trafik sorununun da çözümü bireyleri toplu taşımaya yöneltmektir. 

• Etkili Katı Atık Yönetim Sistemleri: Kentlerde oluşturulan geri dönüşüm merkezleri, çöpleri belirli bir alana yaymaktansa geri kazanma yollarını araştırarak ulusal kaynakların israfını önleyebilmektedir. 

• Daha İyi Sosyal Olanaklar: Eğitim seviyesinin yükselmesi kentleşmenin önde gelen faydaları arasındadır. Kentsel alanlarda doğum oranları, kırsal alanlardan daha düşüktür. Bu ise nüfus artışının neden olduğu çevresel bozulmaları azaltan bir etmendir. Bireylere kentlerde sunulan aile planlaması eğitimleri, kırsal alanlardan daha fazladır.

Planlama Gelecekte gerçekleştirilecek faaliyetlerle ilgili çeşitli alternatiflerin belirlenmesi ve bu alternatifler arasında seçim yapılmasını gerektiren bir kararlar sistemidir.

Kapsamlı Kent Planlaması Kentin fiziki gelişmesini önemli ölçüde etkileyen faktörleri dikkat alarak gelecekte ulaşılacak olan boyutlarla ilgili hedefleri tespit eden planlama faaliyetidir.

Sistem Düzenli olarak birbirlerini etkileyen ve birbirlerine bağımlı birimlerden oluşan grubun meydana getirdiği uyumlu bir bütündür.

Kent planlamasının ilk evresi bilgi toplama olmaktadır. Ulaşılmak istenen hedeflerin iyi tayini için mevcut durumun eksiksiz bilinmesi gerekir. Diğer bir deyimle planlamanın başarısı, bilgi toplama evresinde, kentle ilgili fiziki, sosyal ekonomik ve mekânla ilgili problemlerin doğru şekilde tesbit edilmesidir. Toplanacak bilgiler şu beş noktada gruplandırılabilir. 

• Fiziki: Kentin, coğrafi durumu, tabiat şartları, arazi durumu, yolları, binaları, mimari özellikleri fiziki açıdan bilgi toplama konularıdır. 

• Ekonomik: Kentteki işyerleri, meslek grupları, gelir grupları, çalışma şartları, vergi kaynakları, enerji kaynakları ekonomik açıdan bilgi toplama konulardır. 

• Sosyal: Kentin nüfus bileşimi, sağlık hizmetleri, konut ve kira durumu, kültürel hizmetler ve çeşitli suçluluk eğilimleri sosyal açıdan bilgi toplama konularıdır. 

• Hukuki: Kentin bulunduğu coğrafi bölge dolayısıyla veya bizzat kentin kendisi için yürürlüğe konulan mevzuat, imar mevzuatı gibi konular hukuki açıdan bilgi toplama konularıdır. 

• Mali: Kentteki taşınmaz malların vergi kaynağı olmak açısından çeşitli yönlerden incelemeleri veya kentlerin gelişme şekillerinin mali yönden etkilenmeleri için gerekli bilgiler mali açıdan toplanırlar.