Büyükşehir ve Büyükşehir Alan Planlaması

Metropolis şeklinde gelişen büyük kentin fiziki sınırlar açısından genişleyerek sosyoekonomik ve kültürel etkilerini ülke sınırları dışına kadar götürebilen kentlerdir.

Büyükşehir Genel anlamda nüfusun yoğun olduğu ve ekonomik, sosyal ve yönetim açısından o bölgenin merkezi durumunda bulunan merkezi kent veya kentlerin oluşturdukları birimdir.

County’de

• Tarım dışı alanlarda çalışan 10.000 işçinin bulunması veya
•  Tarım dışı alanlarda çalışan işçilerin % 10’unun standart büyükşehir alanında çalışması veya 
• Merkezi kente bitişik olan ve nüfus yoğunluğu her mil kare başına 150 kişinin yaşadığı daha küçük yerleşme alanlarında (County) nüfusunun yarısının yaşaması.

"County", standart büyükşehir alanı idari birimi, merkezi bir kent veya kentlerden oluşan alanlardır.

• Bitişik “County”de yerleşmiş olan işçilerin %15 veya daha fazlasının Standart Büyükşehir alanındaki “county” içerisinde bulunan en büyük kentte çalışması veya; 
• Standart Büyükşehir alanı içerisindeki en büyükşehirde yaşayan işçilerin %25 veya daha fazlasının bitişik “county”de çalışması veya; 
• Bitişik “county”nin Standart Büyükşehir Alanı içerisinde en büyük kent ile aylık telefon görüşmelerinin, aynı “county”de abone sayısından, dört kat veya daha fazla sayıda olması gerekir.

• •Merkezi county’nin en az 50.000 kişilik tek kent veya ikiz kente sahip olması; ikiz kentlerin ortak sınırlarının bulunması ve eğer kentlerden bir tanesinin nüfusu 50.000 kişinin altında ise, burada en az 15.000 kişinin yaşaması;
• Bitişik “county”, işçilerinin %75’inin tarım dışı alanlardaki işlerde çalışması ve nüfus sıklığı, mil kare başına 150 kişi olan yakın yerleşme alanlarında yaşaması;
• Hem merkezi ve hem de bitişik “county”de yaşayan kişilerin en az %15’i merkezi kentde çalışan kimseler olmalıdır. Her iki kent büyükşehir alanı olma durumu arz etmelidir

• Bir SMLA Merkezi, 20.000 veya daha fazla işçinin yaşadığı tek bir idari bölgeden veya bir acre’de beş veya daha fazla işçinin yaşadığı bitişik idari bölgelerden meydana gelir.
•  Bir SMLA çemberi ise SMLA merkezine bitişik olan ve sınırları içerisinde yaşayan çalışan nüfusun % 15’ini merkeze çalışmak üzere gönderen bölgelerden oluşur

•  SMLA merkezi
•  SMLA çemberi 
• Metropolitan Ekonomik Çalışma Alanı - SMLA merkez ve çemberine ilaveten, bunlara bitişik olan ve SMLA merkezinin sınırları içerisinde yaşayan işçilerin çoğunluğunu gönderen diğer idare alanlarını kapsar.

İngiltere’de tanımlanan ve uygulanan metropolitan alan kavramının, Amerika Birleşik Devletleri’nde kabul edilen kavramdan en önemli farkı, SMLA ve MELA’ların, belirli bir zaman -1961 yılı esas alınmıştır- esas alınmak suretiyle belirlenmiş olmasıdır. Halbuki Amerika Birleşik Devletleri’nde SMLA, nüfus sayımından, sayımına değişen bir yapıya sahiptir.

Coğrafi faktörler, büyükşehir alanlarının planlanmalarını da etkiler. Çünkü büyükşehir alanlarındaki “en uygun” yerleşmenin planlanması coğrafi çevre ile yakından ilgilidir. Yine bu planlama yapılırken büyükşehir alanının coğrafi durumuna uygun düşen bir idari yapının gerçekleştirilmesi önde gelen noktalardan biri olmalıdır.

Kentlerin iç ekonomik görevleri , idari sınırları içerisinde yaşayanlara mahalli açıdan, ekonomik hizmet ve faaliyetlerde bulunmalarıdır. 

Kentlerin dış ekonomik görevleri ise, bitişik kent veya yerleşme alanlarıyla, ülkemizin diğer bölgeleri hatta yabancı ülkelerle hizmet ve mal alışverişinde bulunmalarıdır. Özellikle kentlerin dış ekonomik görevi devreye girince, buralarda devamlı bir sanayi toplanmasının başladığı görülür. Diğer bir deyimle, kentlerdeki sanayileşme hız kazanır. 

Esas kentin veya yönetim sınırının dış tarafına bitişik bulunan ve tamamı bir arada bütün meydana getiren yerleşme alanlarıdır.

Planlama, genellikle dört evrede gerçekleşen bir yapıya sahiptir. Bunlar:

• •Araştırma: Planlanacak konunun mevcut durumu nedir?
• Amaç belirlenmesi: Planlama ile ulaşmak istenen noktalar nelerdir? 
• Planın hazırlanması: Planlanan amaçlara nasıl ulaşabiliriz? 
• Uygulama: planı gerçekleştirmek için ne gibi araç ve kaynaklar kullanılmalıdır?

Büyükşehir alan planlaması denince, genellikle kentlerin fiziki çevrelerinin planlanması ve belirli bir bölgedeki faaliyetlerde koordinasyon sağlanması anlaşılır.

“Bölgeleme sınırlandırmaları” diyebileceğimiz kısıtlamaların, ilgili oldukları alanları şöyle sıralayabiliriz:

• Binanın; yüksekliği, kat adedi, büyüklüğü ve eklentileri; 
• Binanın ve eklentilerinin yapılacağı arazi parçasının en fazla miktarı;
• Bahçe, arsa ve diğer alanların miktarı; 
• Cadde ve diğer binalarla arada bırakılacak mesafenin miktarı; 
• Yapılan binanın kullanılış ve amacı dolayısıyla belirli alanlarda yapılması.

•  Bölgenin niteliğine aykırı düşen faaliyetlerin yangın, su basması, v.s. gibi tabii afetlere uğraması ile son bulacağını kabul etmek; 
• Yeniden bölgeleme alanında, bölgenin niteliğine aykırı düşen faaliyetleri sınırlamak, yasaklamak veya yenilerinin kurulmasına izin vermemek; 
• Faaliyetin devam ettiği işyerinin onarılmasına ve genişletilmesine izin vermemek; 
• İşyeri binalarını, belirli bir amortisman süresi sonunda terk etmeyi, buralarda faaliyette bulunanlara kabul ettirmek.

Sosyal Planlama:  Planlamanın yapıldığı bölgede yaşayanların, iş, sağlık ve sosyal yönlerden ortaya çıkan çeşitli sorunlarına çözüm bulmak amacı güdülen planlardır.

Büyükşehir alanı planlaması da diğer planlama işlemleri gibi, çeşitli evrelere bölünebilir. Bu evreler sırasıyla: Bilgi toplama evresi, amaç belirlenmesi evresi, planın formüle edilmesi evresi, planın uygulanması evresi ve planın değerlendirilmesi evresi olmak üzere beş ayrı evredir.

Büyükşehir alan planlarının uygulanması, genellikle iki şekilde gerçekleşir:

•  Planın öngördüğü hedefler doğrultusunda arazi kullanımının düzenlenmesi; 
• Planlanan projelerin yerine getirilmesi.