KENTSEL VE ÇEVRESEL KORUMA

II. Dünya Savaşından sonra eserleri koruma anlayışı tek bir eser yerine bu eserin içinde bulunduğu çevre ile birlikte bir bütün olarak korunması biçiminde değişikliğe uğramıştır.

1964 yılında yayınlanan Venedik Tüzüğü günümüzde koruma anlayışının temeli olarak kabul edilir.

Peri bacaları, şelaleler, kanyonlar, mağaralar gibi doğal anıtlar grubuna girer.

Arkeolojik sit tarih öncesi dönemden Sanayi Devrimi sonuna kadar olan süreye ait kalıntılara verilen addır.

Temizleme, bir binanın özgün durumunu bozan sonraki bir döneme ait eklerin bilimsel araştırma yöntemleri ile tespit edilerek yapıya zarar vermeden ortadan kaldırılmasıdır.

Bir bölümü hasar görmüş ya da yok olmuş yapıları ilk tasarımlarındaki bütünlüğe kavuşturacak biçimde geleneksel ya da çağdaş malzeme kullanarak tamamlanması işlemine Bütünleme denir.

Kentsel Yenileme, tarihi bölgenin korumaya değer yapı stokunun yitirildiği ve işlevini büyük ölçüde kaybettiği alt bölgelerde alanın bütünüyle ya da büyük oranda yeniden düzenlenmesi ve değiştirilmesi işlemini tanımlar.

Kentsel Sağlıklaştırma, eskimenin yeni başladığı, özgünlüğünü henüz kaybetmemiş olan tarihi bölgelerin özgün haline kavuşturulması amacıyla fiziksel yapının esaslı onarım yapılarak yeniden kullanılabilir hale getirilmesi işlemi olarak tanımlanır.

1964 yılında yayınlanan Venedik Tüzüğü, Türkiye'de 1967 yılında kabul edilmiştir.

Osmanlı eserlerinin onarımına kaynak sağlamak amacıyla 1954 yılında Vakıflar Bankası kurulmuştur.

19. yüzyılın başlarından itibaren bir disiplin olarak gelişimini sürdüren “koruma” yıllar boyu anıtların ve anıtsal nitelikli tek yapıların korunması üzerinde yoğunlaşmıştır. II. Dünya Savaşı’nda büyük ölçüde tahrip olan, yıkılan kentler “koruma anlayışı”nın da değişimine yol açmıştır. Doğru cevap C'dir.

Korunacak yapıların bir eser özelliği taşımalarının ötesinde tarihi bir belge niteliğinde oldukları kabulü önemli bir gelişimdir. Venedik Tüzüğü, koruma kavramına ve korunacak eserlere yaklaşımda kapsamın genişletilmesi açısından bir devrim niteliği taşımaktadır. Tarihi anıt tanımının tek yapının ötesine geçmesi ve korumanın amacının estetik kaygının dışında tarihi ve kültürel belgelemeye doğru genişlemesi, günümüz koruma anlayışı olarak kabul edilen “Bütünleşik Koruma” kavramının temelini oluşturmuştur. Doğru cevap A'dır.

Günümüzde de artık Dünya Mirasının Korunması tüm dünya devletlerinin önemli bir görevi olarak kabul edilmektedir. Koruma artık sadece estetik kaygılarla yapılan bir restorasyon uğraşı değildir. Doğal ve kültürel mirasın korunması kentsel ölçekte sosyal, ekonomik ve fiziksel boyutları olan bütüncül bir planlama anlayışı ile ele alınmalıdır. Korunması gerekli tarihî bölgelerin sadece fiziksel açıdan ihya edilmesi “korumak” için yeterli değildir. Özgün işlevi ve bölgeye ait sosyal yapı ile birlikte fizik mekânın ihya edilmesi gereklidir. Doğru cevap D'dir.

Sitler; Korunacak özellikleri bulunan doğal, ya da insan yapısı ya da ikisinin ortak ürünü olan alanlara “sit” denilmektedir. özelliklerine göre sitler doğal, tarihî, arkeolojik ve kentsel olarak sınıflandırılmaktadır.

Arkeolojik sit; tarih öncesinden Sanayi Devrimi sonrasına kadarki döneme ait kalıntıların bulunduğu alanlardır. Doğru cevap E'dir.

Genellikle tek bir yapı için “esaslı onarım” (restoration) başlığı altında toplanan yöntem ve teknikleri ise aşağıdaki kavramlar tanımlamaktadır:

Doğru cevap B'dir.

Cumhuriyet’in ilk yıllarında kültürel varlıkların korunması ile ilgili kurumlar Maarif Vekaleti ve Vakıf Evkaf ve Şeriye Vekaletidir. 1930’lu yıllarda eski eserler konusunda görevlendirilen bir komisyonun konuya ilişkin kaygılarının yer aldığı bir rapor, 1933 yılında ulusal bir Anıtlar Koruma Kurulu oluşturulmasını sağlamıştır. 1950’li yıllarda Osmanlı Eserlerine olan ilginin artması ile birlikte bu eserlerin onarımına kaynak sağlamak amacıyla 1954 yılında “Vakıflar Bankası” kurulmuştur. 1951 yılında ise 5805 sayılı yasa ile yalnızca mimari ve tarihî anıtların korunması, bakımı, onarımı ve retorasyon işlerinde uygulanacak ilkeleri belirlemek, bilimsel görüş vermek ve sorunlara çözüm üretmek amacıyla Gayrimenkul ve Eski Eserler Anıtlar Yüksek Kurulu (GEEAYK) oluşturulmuştur. Doğru cevap A'dır.

Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu da 1967 tarihînde Venedik Tüzüğü’nü kabul etmiştir. “Venedik Tüzüğü” nün kabul edilmesiyle birlikte ülkemiz de;

• Tarihî eserlerin çevresiyle birlikte ele alınması gerektiğini,
• Estetik, etnolojik veya antropolojik açıdan istisnai düzeyde evrensel bir değere sahip olan arkeolojik sitlerin de dahil olduğu, insan tasarımı eserlerin veya doğayla insanın birlikte yarattığı eserlerin bulunduğu alanlar olarak tanımladığı “sit alanı” kavramını,
• Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi’nin (ICOMOS) Venedik Tüzüğü kapsamında, uzmanlar ile yerel yönetim ve sivil toplum temsilcilerinden bir üst kurul oluşturulmasını ve kentlerdeki koruma çalışmalarının bu üst örgüte bağlanarak projelendirilmesi gerektiği,
ilkelerini kabul etmiş olmaktadır. Ancak bu kabuller uygulamaya yansıtılamamıştır. Doğru cevap E'dir.

1983 yılında çıkarılan 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kanunu (KTVKK) ile birlikte UNESCO’nun dünya mirasının korunması sözleşmesi benimsenerek kavramsal tanımlamalar bu doğrultuda yapılmıştır. Önceki yasada kullanılan “eski eser” tanımı yerine “kültürel varlık”, “kültürel miras” tanımlamaları bu yasayla getirilmiştir. Doğru cevap C'dir.

Taşınmaz kültür varlığı açısından son derece zengin olan ülkemizde özellikle 2000’li yıllarda yapılan yasa değişiklikleri ve Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Kurullarının işlerlik kazanmasıyla önemli ölçüde kültür varlığı tescil edilerek belgelenmiştir. Bu süreçte ülkede birçok bölgede koruma amaçlı uygulama imar planları yapılmış ve uygulamaya geçirilmiştir. Yapılan uygulamalar ve yasal düzenlemelerle toplumun bilinçlenmesi açısından da önemli kazanımlar sağlanmıştır. Ancak, günümüzde toprak rantının yüksek olması ve bu rant paylaşımında yüksek oranda imar beklentileri “kentsel koruma” olgusunun karşısındaki en büyük engeller olarak varlığını sürdürmektedir. Doğru cevap A'dır.

Kaynak yaratımı konusunda önemli gelişimler 2004 yılında, Kültür ve Tabiat Varlıkları Kanunu’nda bazı yasal değişiklikler yapılarak sağlanmıştır (5226 sayılı KTVKK hakkında değişikliklerin yapıldığı kanun). Taşınmaz Kültür Varlıklarının onarımına yardım sağlanması ve katkı payı için, belediyelerin topladıkları emlak vergisinin %10 (yüzde on)’unun il özel idaresi tarafından açılan bir hesapta birikmesi ve bu kaynağın kültür varlıklarının korunması amacıyla kamulaştırma, projelendirme, planlama ve uygulamada kullanılması öngörülmüştür.