KENTSEL VE ÇEVRESEL KORUMA

Kültür varlıklarını; “tarih öncesi ve tarihi devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tarihi devirlerde sosyal yaşama konu olmuş bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer taşıyan yer üstünde, yer altında veya su altındaki bütün taşınır ve taşınmaz varlıklar olarak tanımlamıştır (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu Değişik: 14/7/2004 - 5226/1 md.). Doğru Cevap A şıkkıdır.

Kendi değerleriyle, güzellik ve eşsiz nicelik ve nitelikleriyle sahip olduğu tür ve yaşama alanlarıyla koruma altına alınması gereken varlıkları, alanları, tabiat ve canlı yaşam alanlarını tabiat varlıkları olarak değerlendirmek gerekmektedir. (Belek, Köyceğiz, Dalaman, Göksu Deltası, Ihlara, Kaş-Kekova, Saros, 2. Ünite - Koruma Kavramının Yasal-Yönetsel Boyutları 21 Uzungöl, Tuz Gölü, Düden Şelalesi, Kurşunlu Şelalesi vb.) Doğru cevap D şıkkıdır.

1. Derece Arkeolojik Sitler: Korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında bütünüyle korunacak sit alanlarıdır. 2. Derece Arkeolojik Sitler: Korunması gereken ancak koruma ve kullanma koşulları koruma kurulları tarafından belirlenecek, korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında aynen korunacak sit alanlarıdır. 3. Derece Arkeolojik Sitler: Koruma-kullanma kararları doğrultusunda yeni düzenlemelere izin verilebilecek alanlardır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Tarihsel, estetik, etnolojik veya antropolojik bakımlardan istisnai evrensel değeri olan insan ürünü eserler veya doğa ve insanın ortak eserleri ve arkeolojik sitleri kapsayan alanlardır. Bir başka deyişle sit alanları, tarih öncesi devirlerden günümüze kadar gelen çeşitli medeniyetlerin oluşturduğu, ait oldukları dönemlerin toplumsal, ekonomik, mimari ve diğer özelliklerini taşıyan kentler, kentsel parçalar, yapı grupları ve kent kalıntıları, önemli tarihi olayların geçtiği yerler ve tespiti yapılmış tabiat varlıkları ve özellikleri ile korunması gerekli alanlardır. Doğru cevap E şıkkıdır

Somut olmayan kültürel miras, toplumların, toplulukların, alt grupların ve bazen bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak oluşa gelmiş uygulamalar, gelenek ve görenekler, ifadeler, bilgiler, sanat ve zanaat türleri, üretim biçim ve süreçleri, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekanlar ve ilişkiler vb. anlamına gelmektedir. Bu kavram, UNESCO’nun 17 Ekim 2003 tarihli 32. Genel Kurulunda onaylanarak yürürlüğe girmiş olan Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin birinci maddesinde nelerin somut olmayan kültürel mirası oluşturduğu açıklanmıştır. Buna göre;

UNESCO’nun 1976 tarihli genel kurul toplantısında; “Her tarihî alan ve çevresi, özel karakteri ve dengesi, onu oluşturan parçaların birbirleriyle kaynaşmasına bağlı olan ve yapılar, mekansal organizasyon ve çevresi kadar insan faaliyetlerini de içeren bir bütün olarak görülmelidir.” ifadesine yer verilmiştir. Doğru cevap B şıkkıdır.

2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası (T.C. Resmî Gazete, 18113) ise 3. maddesinde koruma ve korunma için “taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarında muhafaza, bakım, onarım, restorasyon, fonksiyon değiştirme işlemleri; taşınır kültür varlıklarında ise muhafaza, bakım, onarım ve restorasyon işleridir” demektedir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Arkeolojik Mirasın Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi küresel boyutlu uluslararası bir anlaşma değil bölgesel ölçekli Avrupa birliği çerçevesinde kültür ve tabiat varlıklarının korunmasına yönelik olarak oluşturdukları ve imzaya açtıkları hukuksal bir metindir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Tabiat Varlıkları hakkında Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri ve yetkileri arasında; orman alanlarının değil orman alanları dışında yer alan korunması gerekli taşınmaz tabiat varlıkları, koruma alanları ve doğal sit alanlarının Bakanlıkça belirlenen ilke kararlarına, onaylanan planlara uygun olarak kullanılmak üzere tahsisini gerçekleştirmektir. Doğru cevap D şıkkıdır

Koruma amaçlı imar planlarının süreçlerini etkileyen diğer kanunlar olarak; 12.3.1982 tarihli ve 2634 Sayılı Turizmi Teşvik Kanunu, 31.8.1956 tarih ve 6831 Sayılı Orman Kanunu, 17.04.1990 tarih ve 3621 Sayılı Kıyı Kanunu, 9.8.1983 tarih ve 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu, 20.2.2008 tarih ve 5737 Sayılı Vakıflar Kanunu, 18.11.1983 tarih ve 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu sayılabilir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Ülkemizdeki mevcut yasal ve kurumsal yapılanma da, kültürel, tarihî ve doğal mirasın korunması sorumluluğunu Kültür ve Turizm Bakanlığına vermiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığının yanı sıra, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, yerel yönetimlerle (il özel idareleri, belediyeler, köyler) birlikte, mülkiyetinde tarihî ve kültürel varlıklar bulunan tüm özel ya da resmî kişi ve kurumlarda yasal olarak tarihî ve kültürel varlıkların korunmasında doğrudan ya da dolaylı olarak sorumludur.

Anıtlar: Tarih, sanat veya bilim açısından istisnai evrensel değerdeki mimari eserler, heykel ve resim alanındaki şaheserler, arkeolojik nitelikte eleman veya yapılar, kitabeler, mağaralar vb. yapılara verilen genel isimdir.

Somut Kültürel Miras: Somut kültür varlıkları, kültür ve tabiat varlıklarını koruma faaliyetleri kapsamında korunması gerekli görülen, taşınır taşınmaz kültür varlıklarıdır. Elle tutulan, gözle görülebilen, maddi varlığı olan ve bu verileriyle koruma altına alınabilecek varlıklardır.

Sözleşmenin birinci maddesinde nelerin somut olmayan kültürel mirası oluşturduğu açıklanmıştır. Buna göre; • Sözlü anlatımlar ve sözlü gelenekler • Gösteri sanatları • Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve festivaller, şölenler • Halk bilgisi • El sanatları geleneği

Özellikle 1950’lerden sonra hızlı ve çarpık kentleşme, plansız büyüme, ulusal ve yerel kalkınma politikalarında, konut ve kentleri tahribi ve planlama politikalarında ki yetersizlikler sonucu yıkıma uğrayan eski eserleri koruma çabaları gündeme gelmiş, imar faaliyetleri sırasında ortaya çıkabilecek imar ve eski eserler sorunlarını çözmek ve korunmalarını denetlemek üzere 02.07.1951 tarihinde 5805 sayılı yasanın yürürlüğe girmesi ile Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu (GEEAYK) kurulmuştur.

Küresel Boyutlu Uluslararası Anlaşmalar: Bu anlaşmalar Birleşmiş Milletler çatısı altında oluşturulmuş olan anlaşmalardır. Küresel boyutlu anlaşmalar uluslarüstü ölçekli olan sorunlara, küresel önlemler almak, küresel ilkeler ve koruma ilkeleri belirlemek, koruma ve kullanmaya yönelik uluslararası standartları oluşturmak amacıyla gerçekleştirilmiş olan anlaşmalardır. Bu anlaşmalara örnek olarak;

• Biyolojik Çeşitliliğin Korunmasına Dair Sözleşme,

• Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi,

• Kültür Varlıklarının Kanunsuz, İthal, ihraç ve Mülkiyet Transferlerinin Önlenmesi ve Yasaklanması için Alınacak Tedbirlerle İlgili Sözleşme,

• Silahlı Bir Çatışma Hâlinde Kültür Varlıklarının Korunmasına Dair Sözleşme,

• Su Kuşları Yaşama Ortak Alanı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Alanlar Hakkında Sözleşme,

• Kuşların Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme,

• Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme,

2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkların Korunması Kanunu: Ülkemizde çıkarılmış olan ilk kapsamlı koruma yasası; 1983 yılında çıkarılan 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları Kanunu’dur (23.07.1983 tarih ve 18113 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan).

16.06.2005 Tarihli ve 5366 Sayılı Yıpranan Tarihî ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun, kültür ve tabiat varlıklarının korunması sürecine “yenileme” kavramını eklemiştir.

Ülkemizde kültür ve tabiat varlıklarının korunması ve sürdürülebilir olarak kullanılması ve yönetilmesi uluslararası koruma ölçütleri ve evrensel ilkeler bağlamında ele alındığında yetersiz kalınan noktalar olduğu açıktır. Bu durumu üç ana nedene temellendirmek mümkündür.

1. Kültür ve tabiat varlıklarının korunması, yenilenmesi ve kullanılmasına ilişkin “koruma politika”larında eksiklikler bulunmaktadır.

2. Halkın, kültür ve tabiat varlıklarını koruma konusunda yeterli bilinçte olmaması, bu anlamda gerekli eğitimin bir ülke politikasına dönüşememiş olması koruma konusunda kullanıcının, çoğu kez mülk sahibi olan halkın sürece bilinçli bir şekilde entegre olamamasını getirmektedir.

3. Kültür ve tabiat varlıklarının korunmasına ilişkin mevzuatın tanımladığı kurumsal ve örgütsel sistem yetki ve sorumluluk dağılımını çok parçalı bir yapı olarak kurgulamaktadır

Arkeolojik sitler 3 dereceye ayrılmaktadır:

1. Derece Arkeolojik Sitler: Korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında bütünüyle korunacak sit alanlarıdır.

2. Derece Arkeolojik Sitler: Korunması gereken ancak koruma ve kullanma koşulları koruma kurulları tarafından belirlenecek, korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında aynen korunacak sit alanlarıdır.

3. Derece Arkeolojik Sitler: Koruma-kullanma kararları doğrultusunda yeni düzenlemelere izin verilebilecek alanlardır

Kültür Varlığı: Kültür varlıkları toplumların, kültürlerin özetle insanın ürettiği, şekillendirdiği varlıklardır. Bu varlıklar ait oldukları dönemlerin kültürlerine, üretim ve yaşam biçimlerine, gelenek ve göreneklerine, alışkanlık ve yaşam biçimlerine kısaca insanlık tarihine ışık tutan belgelerdir. Bir anlamda insanlığın yaşam serüvenine ait belgeler olan bu varlıklar, bireysel olaylar, yapım teknikleri vb. değerlerin algılanmasına olanak verdiği kadar tarihin yorumlanmasına, açıklanmasına da yardımcı olan geçmişle bugünün bağını kuran varlıklardır (Xantos, Letoon, Divriği Ulucami ve Darüşşifası, saraylar, hanlar, kervansaraylar vb.).