KOLLUK HUKUKU

Bir idari işlem, yargı organı tarafından iptal edilinceye veya yürütmeyi durdurma kararı verilinceye kadar; yahut ilgili mevzuatta öngörülen makam veya işlemi yapan organ tarafından geri alınıncaya veya kaldırılıncaya kadar hukuka uygun kabul edilir. Bu idari işlemlerin hukuka uygunluk karinesinden faydalanması şeklinde adlandırılmaktadır. İdari işlemlerin hukuka uygunluk karinesinden yararlanmaları, idari işlemlerin kamu yararına hizmet etmelerinin bir sonucudur. İdari işlemler hukuka uygunluk karinesinden faydalanmamaları hâlinde, idari işlemlerin hukuksal sonuçlar doğurabilmesi için önce hukuka uygun olduklarının ispatlanmasını gerekecektir ki bu da kamu hizmetlerinin sürekliliğini kesintiye uğratacaktır.

İdarenin her türlü eylem ve işleminin yargısal denetime tabi olması temel kuraldır. Ancak yasama kısıntısı olarak adlandırılan, bizzat Anayasa ile idarenin bazı işlemlerini yargı denetimi dışına çıkaran istisnalar getirilmiştir. Bu istisnalar şunlardır:
• Yüksek Askeri Şûranın, terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma işlemleri (m.125/2),
• Hâkimler ve Savcılar Kurulunun, meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararları (m.159/10),
• Spor federasyonlarının spor faaliyetlerinin yönetimine ve disiplinine ilişkin kararları ile bu kararlara karşı başvuru üzerine Tahkim Kurulu tarafından verilen kararlar (AY m.59/3), Anayasa ile yargı denetimi dışına çıkarılmıştır. Bu işlemlere karşı kişilerin yargı mercilerine başvurması mümkün değildir.

Ancak Cumhurbaşkanı kararlarına karşı yargı yoluna başvurmak mümkündür.

Genel olarak idare, yasama organı tarafından çıkarılan kanunların sınırları içinde kalmak koşuluyla, düzenleyici işlemler yaparak kural koyabilir. Bu doğrultuda idarenin düzenleyici işlemlerini genel, soyut, kişilik dışı, bir kez kullanılmakla tükenmeyen, aynı durumda olanlar için ortak kurallar getiren işlemler olarak tanımlayabiliriz.

Birel idari işlemler ise özel durumlara ilişkin olan ve ismen belirli veya belirlenebilir bir veya birden çok kişiye ilişkin olan işlemlerdir. Birel idari işlemler, düzenleyici işlemler ile belirlenen statülerin içerisinde bulunmanın getirdiği hak, borç, yetki, görev gibi kişisel durumları gösteren ve bu durumların elde edilme koşullarını belirleyen işlemlerdir. Bireysel idari işlemler kendi içinde, şart işlemler ve subjektif işlemler şeklinde ikiye ayrılır. “Şart işlemler”, belirli bir kişi veya nesneye ilişkin olan, o kişi ya da nesneyi önceden hukuk kurallarınca düzenlenmiş belirli bir hukuki statüye sokan, bir hukuki statüden çıkaran veya bulunduğu hukuksal statüde değişiklik yapan idari işlemlerdir. Belirli bir kişi ya da nesneye ilişkin işlem yapılması sonucunda, doğacak hukuki neticenin de yine işlemin kendisi tarafından belirlendiği, yani tamamen kişiye has hukuki sonuçlar doğuran işlemlere ise “subjektif idari işlemler” denir.

Kolluk alanında Cumhurbaşkanınca gerçekleştirilen düzenleyici işlemler Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, yönetmelik ve adsız düzenleyici işlemlerdir. Ancak bunlardan sadece Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve yönetmelik Anayasada sayılmıştır.

Kişi özgürlüğünün hâkim kararı olmaksızın sınırlandırılarak kişinin özgürlüğünün kısıtlanması anlamına gelen yakalama iki türlü olabilir. Kamu düzenini tehdit edecek bir tehlikenin önlenmesi için yapılan yakalama, önleme yakalamasıdır. Suç işlendikten sonra suç işleyeni yakalamak için yapılan yakalama ise  adli yakalama olarak adlandırılır.

Önleme araması, Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği’nin 19. maddesinde tanımlanmıştır. Bu tanıma göre önleme araması; milli güvenlik ve kamu düzeninin, genel ahlak ve genel sağlık ile başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi, taşınması ya da bulundurulması yasak olan silah ya da eşyanın tespit edilmesi amacıyla hakim kararıyla veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde mülki amirin yazılı emriyle belli yerlerde, kişilerin üzerlerinde, araçlarında, özel kağıt ve eşyalarında yapılan arama işlemidir.

Bir mal üzerinde, rızası olmamasına rağmen, zilyetin tasarruf yetkisinin geçici olarak kaldırılmasına ve malın resmi makamların muhafazası altına alınmasına elkoyma denir. Elkoyma suç işlenmesinin veya tehlikelerin önlenmesi amaçlarıyla yapıldığında önleme elkoyması söz konusu iken; Ceza muhakemesinde suç delili olabilecek ya da ileride müsadereye tabi olabilecek bir eşya üzerinde yapıldığında ise adli elkoymadan bahsedilecektir.

İdari işlemin maddi âlemde birtakım sonuçlar doğurması idari işlemin icrai olması ile değil, işlemin icra edilmesi ile ilgilidir. İdari işlemlerin icrai olma özelliği neticesinde, işlem yapıldığı zaman ilgililerin hukuki durumlarında bazı değişiklikler meydana gelir. İşte bu hukuki alanda meydana gelen değişikliklerin maddi âlemde de olabilmesi için idarenin çoğu zaman bazı faaliyetlerde bulunması gerekebilir. İdarenin yapmış olduğu bir idari işlemi kendiliğinden icra edebilmesi resen icra kavramı ile ifade edilmektedir. İdari işlemin icrai olma özelliği ile resen icra edilebilirlik özelliğine en güzel örnek, bir bina hakkında alınan yıkım kararı ve daha sonra idare tarafından yıkım işleminin gerçekleştirilmesidir. Yıkım kararı, icrai bir idari işlemdir ve hukuki alemde sonuçlarını doğurur. Bu işlemin sonuçlarını maddi alemde göstermesi ise yıkım faaliyetinin idare gerçekleştirilmesi ile olur. Bu da idari işlemin resen icra edilmesine bir örnektir.

İdarenin bizzat Anayasa tarafından esasları belirlenmemiş bazı düzenleyici işlemler de yapabileceği kabul edilir. Karar, kararname, tebliğ, genelge, yönerge, sirküler, tamim ve tarife gibi çeşitli adlarla anılan bu düzenleyici işlemler, idarenin düzenleme yetkisine dayanarak yaptığı yönetmelik benzeri tasarruflardır ve adsız düzenleyici işlem olarak kabul edilirler.  Yönetmelik ise Anayasa'da düzenlenmiş düzenleyici işlemlerdendir.

Faaliyetin ertelenmesi veya yasaklanması şeklinde yapılan kolluk işlemlerine  2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu’ndan da yer verilmiştir.  2822 sayılı Kanun’un 31. maddesinde; yangın, su baskını, toprak kayması, çığ düşmesi veya depremlerin sebebiyet verdiği ve genel hayatı felç eden felaketlerin meydana geldiği yerlerde, Cumhurbaşkanı’na, anılan hallerin devamı süresince gerekli görülen işyerlerinde ve iş kollarında grev ve lokavtı yasaklayabilme yetkisi verilmiştir.

İdari işlemin tek yanlı olma ve hukuka uygunluk karinesinden yararlanma özelliklerinin bir neticesi, idari işlemlerin icrai olmasıdır. İdarenin bir idari işlemi yapmak için iradesini açıklaması ile, idari işlemin hukuksal alanda hukuki sonuçlar doğurabilmesine, idari işlemin icrai olması denilmektedir

İdarenin her türlü eylem ve işleminin yargısal denetime tabi olması temel kuraldır. Ancak yasama kısıntısı olarak adlandırılan, bizzat Anayasa ile idarenin bazı işlemlerini yargı denetimi dışına çıkaran istisnalar getirilmiştir. Bu istisnalar şunlardır:
• Yüksek Askeri Şûranın, terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma işlemleri (m.125/2),
• Hâkimler ve Savcılar Kurulunun, meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararları (m.159/10),
• Spor federasyonlarının spor faaliyetlerinin yönetimine ve disiplinine ilişkin kararları
ile bu kararlara karşı başvuru üzerine Tahkim Kurulu tarafından verilen kararlar (AY
m.59/3), Anayasa ile yargı denetimi dışına çıkarılmıştır. Bu işlemlere karşı kişilerin yargı
mercilerine başvurması mümkün değildir.

İdari eylemler ile dış dünyada bir değişiklik yapmak için irade açıklamasında bulunulurken, idari işlemler ile hukuki alemde bir değişiklik yapmak için irade açıklamasında bulunulur. Doğru yanıt A'dır.

İdari işlemler için kapsamlı bir tanım vermek gerekirse; üstün yetki ve ayrıcalıklar kullanabilen makamlar tarafından, bu yetki ve ayrıcalıklar kullanılarak, toplumsal yararı gerçekleştirmek amacıyla, hukuksal alanda sonuçlar doğuran, tek yanlı, icrai, hukuka uygunluk karinesinden faydalanan ve yargısal denetime tabi olan irade açıklamalarıdır, şeklinde tanımlayabiliriz.

İdari işlemin tek yanlı olması, idarenin yalnızca kamu yararına hizmet etmesinden ve kamu gücü kullanıyor olmasından kaynaklanmaktadır. İdare, idari işlemler vasıtasıyla işlemin muhatabının muvafakatine ihtiyaç duymadan kişilerin hukuksal durumları üzerinde değişiklikler yapabilmektedir. Doğru yanıt E'dir.

Bir idari işlem, yargı organı tarafından iptal edilinceye veya yürütmeyi durdurma kararı verilinceye kadar; yahut ilgili mevzuatta öngörülen makam veya işlemi yapan organ tarafından geri alınıncaya veya kaldırılıncaya kadar hukuka uygun kabul edilir. Doğru yanıt B'dir.

Yıkım kararı, icrai bir idari işlemdir ve hukuki alemde sonuçlarını doğurur. Bu işlemin sonuçlarını maddi alemde göstermesi ise yıkım faaliyetinin idare gerçekleştirilmesi ile olur. Bu da idari işlemin resen icra edilmesine bir örnektir. Doğru yanıt A'dır.

Olağanüstü hâl Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, olağan dönem Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinden farklı olarak geçici niteliktedir ve olağanüstü hâlin ilan edildiği bölge ile sınırlı olarak düzenlemeler getirir. Doğru yanıt A'dır.

Normlar hiyerarşisi gereğince yönetmelikler, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, kanun, Anayasa ve diğer üst kaynaklara aykırı olamaz. Doğru yanıt B'dir.

Kolluk alanında gerçekleştirilen birel işlemler, kamu düzenini sağlamak için yasalarla veya idarenin düzenleyici işlemleri ile getirilen kuralların somut olaylara, kişilere uygulanmasını ifade eder. Doğru yanıt C'dir.