KÜLTÜR SOSYOLOJİSİ

Giuseppe Donizetti Osmanl› padişahı II. Mahmut döneminde görevlendirilmiştir.

Küreselleşme bir önceki ünitede anlatıldığı gibi teknolojik, ekonomik ve politik pek çok gelişmenin doğurduğu bir süreç olduğuna göre, basit bir mantık yürütmeyle bu alanlarda egemen olan güçlerin, kültürel alanlarda da egemen olacağı sonucuna ulaşılabilir

Cumhuriyet’in kuruluş dönemi, kendi açısından en önemli üç kavramı, Batılılaşma, uluslaşma ve çağdaşlaşma arasında aradığı dengeyi Gökalp’in kültür ve uygarlık tanımlarında buldu. Gökalp’e göre hem kültür, hem de uygarlık, toplumsal hayatı içine almasına rağmen birbirlerinden farklıdır. Ona göre uygarlık, yöntem aracılığıyla ve bireysel iradeyle oluşan toplumsal olguların bir toplamıdır ve uluslararasıdır; bu haliyle ithal edilebilir bir eğilim gösterir. Buna karşın kültür, bir ulusun kendine özgü varlıklar toplamıdır.

Etimolojik kökeni ‘kırsal emek’ olan kültür, önceleri ‘terbiye’ kelimesiyle karşılanırdı. On dokuzuncu yüzyıl başlarındaysa Aydınlanma düşüncesinin ruhuna uygun olarak ‘uygarlık’ kelimesiyle eşanlamlı hale gelmiştir. Nihayet on dokuzuncu yüzyılın sonlarında, uygarlığın bir değer atfetme terimi olarak giderek daha az makul bulunmasıyla kültürün, toplumsal yaşamı daha fazla niteleyebildiği görüşü hâkim olur.

Kültür ve kültür olgularına duyulan bilimsel ilgi, Avrupa’da endüstrileşme, kentleşme ve uluslaşma gibi süreçlerin neden olduğu toplumsal değişmeleri anlamak üzere sistemleşti. Aynı dönemde bu süreçleri henüz tam anlamıyla yaşamayan son dönem Osmanlı imparatorluğu ve Cumhuriyet dönemi düşünürleri, kültür ve kültür olgularını ilkin politik yönelimler çerçevesinde ele aldılar. Bu durumun bir uzantısı olarak Türkiye’de sosyolojinin de politik fikirlerin etkisinde geliştiği söylenebilir.

II. Mahmut, öğrencilerin Türkçe eğitim talebine binaen Mekteb-i Tıbbiye’nin 1839’daki açılışında bunun önemini vurgulayan bir konuşma yapmıştı. Her ne kadar II. Mahmut döneminde Türkçe eğitime geçilememişse de bu yönde bir talebin gelmiş olması önemlidir. Nitekim bu talepler, on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında gazeteciliğin de gelişmesiyle birleşerek dilde, özellikle de yazı dilinde sadeleşme ve standartlaşma konusunu gündeme getirmiştir (Sadoğlu, 2010: 70).

Küreselleşme çağında mekânın uğradığı bir başka değişme, zaman tarafından yok ediliyor olmasıdır. Zaman-mekân sıkıştırılması olarak adlandırılan bu durum, uzaklıkları aşmak için harcanan fiziksel zamanın kısalmasıyla, uzaklıkları n azalması duygusunun ortaya çıkması ve mekânsal uzaklıkların değişmesianlamına gelir.

Kültür emperyalizmi, politik ve ekonomik güç kullanarak bir kültürün değer ve özelliklerinin, yerel kültürün kaybolması pahasına yüceltilmesi ve yayılmasıdır.

Osmanlı İmparatorluğu’nun yüksek öğretim kurumu olan Darülfünun’da ilk sosyoloji kürsüsünü kuran Ziya Gökalp’in (1875-1924), hem sosyolojinin hem de Cumhuriyet’in kuruluş dönemi politikalarının parçası olması ve kültürün, bu süreçte politik bir misyon yüklenmesinin nedenleri de burada aranmalıdır. Doğru cevap C'dir.

Modern ulus-devletlere giden çizgide dil, hemen her coğrafyada, gelişimini en önce tamamlayan alandır. Başka bir deyişle dil, uluslaşma sürecinin, ulus olma niteliğinin en önemli ve birincil unsuru olan türdeşlik halinin, en erken ortaya çıktığı alandır. Doğru cevap B'dir.

Yeni toplumsal yapı, kültür ürünlerinin üretiminden, içerik ve tüketimine dek pek çok farklı aşamada kendine yer buldu. Örneğin; 1950’li yıllara dek Doğu/Batı ekseninde üretilen romanlarda, 1950’lerden sonra ekonomi ve sınıf konusunun öne çıktığı görülür. Benzer şekilde Türk sinemasında köyden kente göç, kent içinde madden ve mânen kaybolan Anadolu insanı etrafında dönen filmler üretildi. Müzikteyse bu odak değişmesi farklı şekillerde ortaya çıktı. Batı tekniğiyle ürün veren besteciler, bir önceki kuşağın aksine, yüzlerini halk ezgilerine ve ulusal olmaya değil, Avrupa ve ABD’deki güncel kaynaklara ve üslûplara çevirdiler. Bu yönelimin, Kuzey Yarımküre’nin hemen hepsinde olduğu gibi, Türkiye’de de ortaya çıkardığı sonuç, müzik türlerinin ve müziği üretenlerin önceki dönemden daha keskin bir şekilde birbirinden ayrılması ve dinleyicilerin belli kategoriler içinde değerlendirilmesi oldu. Modernist akımlar, belli bir eğitim ve birikim seviyesindeki dinleyicilere ulaşmayı hedefledikçe ve bunu yeterli gördükçe, bıraktıkları alana popüler türler yerleşti ve kitle iletişim araçlarının kültür üretimindeki artan etkisiyle giderek daha çok güçlendi. Doğru cevap D'dir.

Nihayet 12 Eylül 1980 darbesinin etkisiyle içe kapanan Türkiye’de, kültürün bileşenleri, daha az görünür ve daha az tartışılır oldu. Temel yönelimleri ideolojik ve sınıfsal ayrımlarla belirlenen türler içe kapandı ya da göçle Türkiye dışına taşındı. Bunun yerine, toplumsal mesajlarından arındırılan popüler kültür ürünleri ön plana çıktı. Sinema sektörü, öncelikle ideolojik ya da toplumsal mesaj kaygısını terk etti. Arkasından müzikte yaşanan yönelimi ‘şarkıcı filmleri’ olarak adlandırılan türü kendi üretimine dâhil etti. Belli başlı popüler kültür figürleri ve onların müzik üretimleri, çoğunlukla üretim koşulları ve içeriği korunarak sinema diline aktarılmaya çalışıldı. Cumhuriyet döneminin ve sonraki yaklaşık yirmi yılın edebiyatına egemen olan içerikler, yerlerini pembe dizi olarak adlandırılan aşk romanlarına ve fotoromanlara bıraktı.Bunun yanında özellikle özel sektörün yazılı ve görsel basında devlete ait kurumlardan daha fazla toplum üzerinde etkili olmaya başlamasıyla kültür, çeşitli politikalarla devletin toplumu biçimlendirme araçlarından biri olmaktan çıkmaya başlamıştır. Doğru cevap E'dir.

Sovyetler Birliği'nin ve Doğu Bloğu'nun çökmesiyle pek çok alanda ama özellikle kitle iletişim alanında başı çeken ülkenin Amerika Birleşik Devletleri olması, Amerikan kültür kodlarının dünyaya bir ölçüde egemen olmasını sağlamıştır. Doğru cevap C'dir.

Uzaklıkları aşmak için harcanan fiziksel zamanın kısalmasıyla uzaklıkların azalması duygusunun ortaya çıkması ve mekansal uzaklıkların değişmesi anlamına gelen kavram zaman-mekan sıkıştırılmasıdır. Doğru cevap C'dir.

Alaturkaya yaslanan ve yeni kentlileşmekte olan iç göçmenin kendi yaşamının, daha çok da bu yaşamın zorluk ve travmalarının ifadesini bulduğu müzik türü arabesk, serbest icra veya fantazi olarak adlandırılır. Doğru cevap D'dir.

İnternet, yaşamımıza katılışıyla daha ileri giderek, yayıncı ve izleyici arasındaki keskin çizgiyi de yok etti. İnternet üzerinden görüntülü ve sesli yayına imkân veren siteler, televizyon yayıncılığının bu zamana kadar isteyip de yapamadığı kadar izleyiciyi aktif hale getirdi. Daha da ötesinde, sektörün gelişeceği yön artık daha fazla izleyici tarafından belirlenir oldu. Diğer taraftan, sektörün dışındaki insanları, yani bir zamanların pasif izleyicilerini de yayıncı hale getirdi. Bu noktada, pasif alımlayıcı olan izleyicinin aktişeşerek sektörün üretici güçlerinden, bir anlamda yetki çaldığını söylemek mümkündür. Doğru cevap C'dir.

Küreselleşmenin teknolojik, ekonomik ve politik pek çok gelişmenin doğurduğu bir süreç olması egemen olan güçlerin, kültürel alanlarda da egemen olacağı sonucunu doğurmaktadır bu durum da kültür emperyalizmi olarak adlandırılan bir kavramı öne çıkarmaktadır. Bu anlamda Kültür emperyalizmi politik ve ekonomik güç kullanarak bir kültürün değer ve özelliklerinin, yerel kültürün kaybolması pahasına yüceltilmesi ve yayılması anlamına gelmektedir.

Osmanlı imparatorluğu’nun yüksek öğretim kurumu olan Darülfünun’da ilk sosyoloji kürsüsünü kuran Ziya Gökalp’in (1875-1924), hem sosyolojinin hem de Cumhuriyet’in kuruluş dönemi politikalarının parçası olması ve kültürün, bu süreçte politik bir misyon yüklenmesinin nedenleri de burada aranmalıdır.

Tanzimat Dönemi’ne gelindiğinde Osmanlı hanedanının üyeleri, Paşa rütbesini kazanmış Donizetti’den müzik dersleri almaya başlayacak, tanınmış besteci ve piyanist Franz Liszt konserler vermek üzere İstanbul’a gelecek, Naum Tiyatrosu açılarak operalar sahnelemeye başlayacaktı. Bütün bunlar kurumsal değişimlerin, geleneksel kültür yaşamı üzerinde dikkat çekici bir şekilde etkili olduğunu gösterir. Dolayısıyla, doğru cevap: A'dır.

Ulusal kimlik ve kültürü yaratmak, ona köklü dayanak noktaları oluşturabilmek için izlenen diğer önemli yol, kurumlaşma çalışlmalarıdır. Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu, Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi’nin ve Ankara Devlet Konservatuarının açılması, kültür konularının ilgilendiren kurumlaşma çalışmalarının en önemlileridir. Dolayısıyla, doğru cevap:C