KÜLTÜR SOSYOLOJİSİ

Günümüzde gerçekliğin dayanağının fizik gerçekliği aşarak inşa edilebilir bir şey olabileceğini ifade eden, fizik gerçekliğin herhangi bir düzeydeki temsilinin, gerçekten daha gerçek olarak algılanabileceğini hipergerçek kavramsallaştırmasıyla ortaya koyan isim Jean Baudrillard'dır.

Zygmunt Bauman’a göre küreselleşme, toplumlar arasındaki kültürel ilişkileri güçlendirmekle birlikte küresel kaynaklara erişimin, her zaman eşitsiz bir biçimde gerçekleştiğini ifade eder; çünkü küreselleşmenin diğer yüzü dışlanmadır.

Gösterge değeri: Baudrillard, günümüz toplumlarında gerçeklik algısının, fizik gerçekliğin sınırlarını aşmasına referansla, göstergenin, bir nesneyi işaret etmediği (göstermediği), fakat yalnızca kendisini gösterdiğini söyler. Bu durumda, bir nesnenin değerini belirleyen, kendisinden başka bir şeyi temsil etmeyen göstergeler arasındaki hiyerarşidir.

XIX. yy, Batı Avrupa’da sanayi kapitalizminin ulusal ölçekte hızla gelştiği bir dönemdir. Ulus devletse, sanayi temelli kapitalist ekonomi piyasasının düzenlenmesinde, yeterli optimum bir büyüklük olarak ortaya çıkmaktadır. Sanayi kapitalizminde işçi ve işveren arasındaki ilişkinin doğası, kârlılığa ve işçinin olabildiğince sömürülmesine dayanır .ekonominin sanayi üretim ve bu üretimden gelen kâr üzerine temellendği bir biçimi vurgular.

Kültür endüstrisi, XX. yy’ın ilk yarısında Frankfurt Okulu düşünürlerinden Max Horkheimer ve Theodor W. Adorno tarafından Marksist altyapı-üstyapı ilişkilerine
referansla kavramsallaştırılmış bir olgudur. Walter Benjamin de bu konular ve özellikle sanat eserinin endüstrileşmesine vurgu yapan önemli Frankfurt Okulu düşünürlerinden biridir.

Emperyalist aşamada, dünyanın tamamı, kapitalist ekonomi için bir pazar olarak görülmeye başlanmıştır. Rudolf Hilferding (1877-1941) ve Rosa Luxemburg (1871-1919) gibi düşünürler, kapitalizmin doğasında bir dönüşüm olduğunu fark etmişler ve bu dönüşümü çözümlemeye çalışmışlardır. Burada söz konusu olan, kapitalizme dönemsel krizlerinden çıkma olanağı veren yaşamsal bir özellik olan esnekliktir. Finans kapitalizmi olarak da adlandırılan bu yeni ekonomide, artık üretilen metânın doğası değişmiştir.

Fordizm, Henry Ford tarafından 1908 yılından itibaren kullanılmaya başlanan, büyük fabrikalarda ve üretim bantları üzerinde en kısa sürede en yüksek verimi, kitlesel üretim ve kitlesel tüketimi hedefleyen ve bu sebeple de bir yönetim modeli olarak Frederick Taylor'un yönetim modelinden faydalanan bir üretim biçimidir.

Fordizm de denilen üretim biçimi, Henry Ford tarafından 1908 yılından itibaren kullanılmaya başlayan bir çalışma organizasyonudur. 1973 Petrol krizi ile birlikte yerini daha esnek bir organizasyon olan neo-liberalizme bırakmıştır. Ekonominin artı değerini oluşturan üretimin nesnesi, sanayi kapitalizminde olduğu gibi somut metâ üretimi olmaktan çok, esnek pazarğn koşullarına uyum sağlayan varsayımsal bir üretimdir. Birinci Dünya Savaşı’nın bitiminden itibaren, bir ülkenin zenginlik göstergesinin, altın rezerviyle doğru orantılı olması esası ortadan kalkmıştır.

Küreselleşme, aynı zamanda standartlaşmış kültür ürünlerinin dünya ölçeğinde yaygınlaşmasına, bu sayede ortak bir yeme-içme, giyinme, eğlenme, kısacası ortak bir beğeninin oluşmasına zemin hazırlar. Bu da belirli markaların, dünyanın her yerinde bir beğeni ölçütü olarak tüketilmesi olgusunu beraberinde getirir Bu olguya en iyi örnek, tüketim yazınında da kavramsallaştırılmış olan McDonald’s zincir restoranlarıdır. George Ritzer’in Mcdonaldslaştırma dediği bu olgu, dünyanın hemen hemen her yerinde var olan bu restoranın, yeme içme beğenileri dışında da tüm kültürel pratiklerin standartlaşması anlamına gelir. Bu durumun diğer örneklerini kot pantolon, tişört, kola gibi kültürel ürünlerin dünyanın her yerine, hatta kasaba ve köylere kadar yayılması oluşturur. Doğru cevap D'dir.

Kurgunun değeri, kullanımından ya da piyasada dolaşımından öte, gerçekle kurduğu ilişkiyi aktarma kapasitesinden gelmektedir. Sosyolojik kavramlarla açıklayacak olursak, söz konusu olan, bir tüketim nesnesine dönüşen televizyon yayınlarının, Marx’ın kullanım değeriyle değişim değeri arasında kurduğu ilişkiden bir adım öteye gidilmesidir. Bu noktada Jean Baudrillard gerçekten daha gerçek olarak kur- gulanmanın değerini salt göstergeden aldığını vurgulayarak, Karl Marx’ın analizine gösterge değeri kavramını ekler. Doğru cevap E'dir.

Kültürel kodların, iletişim teknolojilerinin de gelişmesiyle hızlı bir şekilde dolaşıma girmesi, bireyde enformasyona karşı tepkisizlik hissi yaratabilir; çünkü, günümüzde birey, bir enformasyon bombardımanıyla karşı karşıyadır. Bireyin payına düşen, ya önüne gelen enformasyonu olduğu gibi kabul etmek ya da buna karşı kendi alternatif kodlarını geliştirmektir. Simmel’in modern kültür için geliştirmiş olduğu bezginlik davranışı  kavramının, bugünün dünyası için de geçerli olduğunu, bireyi, direniş stratejilerinden alıkoyduğunu söylemek de mümkündür. Doğru cevap C'dir.

Kültür endüstrisinin ürünleri, ister müzik, resim, ister tiyatro ya da edebiyat olsun, her biri aynı sistemin ürünleridirler; bireye aynı mesajı iletirler. Bu açıdan bakıldığında, kültür endüstrisi, ortak bir kültür yaratan bütünleşik bir sistemdir. Ancak, kültür endüstrisi kavramı, kitle kültürü kavramsallaştırmasından ciddi ölçüde ayrılır.

Tüm teknolojik ilerlemeler, kapitalizmin dönüşümü, devletin merkezi rolünü kaybetmesi, küresellik deneyimi, günümüz toplumlarında bireylerin kendi kimlik inşa süreçlerindeki taleplerini dile getirmelerini teşvik etmektedir. Küreselleşme deneyiminin mümkün kıldığı bu kimlik inşa sürecinde aynı zamanda Etzioni’nin vurguladığı direnen kimlik kavramsallaştırması, günümüz toplumlarını anlamada çok önemlidir. Buna göre direnen kimlik, toplulukların ve cemaatlerin ortaya çıkmasını mümkün kılar. Böylelikle bu cemaatler mevcut kurumsal, geleneksel, ideolojik baskılara karşı direniş gösterirler. Doğru cevap C'dir.

Ekonominin sınai üretim ve bu üretimden gelen kar üzerine temellendiği biçimi ifade eden kavram sanayi kapitalizmidir. Doğru cevap D'dir.

Küreselleşme, aynı zamanda standartlaşmış kültür ürünlerinin dünya ölçeğinde yaygınlaşmasına, bu sayede ortak bir yeme-içme, giyinme, eğlenme, kısacası ortak bir beğeninin oluşmasına zemin hazırlar. Bu da belirli markaların, dünyanın her yerinde bir beğeni ölçütü olarak tüketilmesi olgusunu beraberinde getirir.

Daha önce de ifade edildiği gibi, popüler kültür ürünü olan pop müziğin de temel özelliği, dinleyiciye bildik olanı tekrarlıyor olmasıdır. Örneğin; bir pop müzik ürününü dinlediğimizde sürekli tekrarlayan ritmin, müziğin ana hatlarını oluşturduğunu kolaylıkla fark edebiliriz. Bu anlamda, tıpkı bir çocuğun ezbere bildiği bir masalın yeniden ve yeniden anlatılmasını arzulaması gibi, dinleyici de kendisine tanıdık olan temponun tekrarlanmasını arzu eder; çünkü, bildik olanın tekrarlanması bize güven verir.

Gösteri programları, diziler, yarışmalar gibi televizyon programları da tıpkı pop müzik gibi izleyiciye yönelik, popüler kültür üretimleridir. Bu gibi yayınların en önemli özelliği, izleyiciyi ekrana bağlayabilme kapasitesidir. Bu durumda, bir yayının başarısı, kaç kişli tarafından takip edildiğiyle doğru orantılıdır. Başarı ölçütüyle izleyici sayısı arasında kurulan doğrudan ilşiki, yayının içeriğini belirlemesi açısından, konumuz gereği önemlidir.

Bu kavram, günümüzde gerçekliğin dayanağının fizik gerçekliği aşarak inşa edilebilir bir şey olabileceğini vurgular. Fizik gerçekliğin herhangi bir düzeydeki temsili, gerçekten daha gerçek olarak algılanabilir. Bu duruma bir başka örnek de haber programlarıdır. Bir değeri taşıyan gelişmeler, bizlere sevindirici ya da üzücü, yatıştırıcı ya da korkutucu olmaları üzerinden aktarılır.

İletişim teknolojilerinin gelişmesi ve kullanımlarının yaygınlaşması, bireyler ya da gruplar arasındaki etkileşimin artmasını sağlamaktan öte, aynı zamanda kimlik oluşumunu ve stratejilerini de teşvik eder. Bu sayede radyo, televizyon, internet gibi iletişim araçları, seslendikleri kitlenin toplu halde düşünmesine ve örgütlenmesine ön ayak olan bir mecra haline dönüşür.

Küreselleşmenin standartlaştırıcı, tek tipleştirici özellikleri, diğer yandan teknolojik gelişmeler ışığında bireye bir takım özgürlük alanları sunması, hatta toplumsal hareketlerin örgütlenmesinde, yerelliklerin açığa çıkmasında önemli bir rol oynaması bize, küreselleşmenin temel olarak birbirine zıt iki tür olguyu beslediğini göstermektedir.