KÜLTÜR TARİHİ - Deneme Sınavı - 11

Bağımsızlık hareketleri özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrasında hızlanır. 1947’de Pakistan ve Hindistan doğar.

Bağımsızlığını kazanan ülkeler arasında Tunus, 1957’de Türkiye’yi örnek alarak Habib Bourgiba’yla Cumhuriyet rejimine geçer. Yine bağımsızlığını kazanan İngiliz kolonileri Sri Lanka, Bangladeş, Birmanya, Endonezya İngilizce konuşmaya ve İngiliz eğitim sistemine devam eder. Ama bu ülkelerde müslümanlar da vardır. Aynı şey Fransız sömürgeleri Fildişi Sahili, Yukarı Volta, Madagaskar, Mali, Moritanya, Senegal için de geçerlidir.

Dünyanın en kalabalık ülkelerinden olan Endonezya 1945’de bağımsızlığını kazanmıştır. Pakistan’ın bağımsızlığını kazandığı tarih 1947’den 1969’a dek Pakistan’ın eyaleti Doğu Pakistan olarak anılan Bangladeş, 1971 yılında Müslüman Halk Cumhuriyeti olur.

ABD’de ise, senatör McCarty ‘nin başlattığı sosyalizm sempatizanı olan aydınları, Hollywood aktörlerini, yazarları, yönetmenleri hedef alan “Cadı Avı” on yıl sürmüş, yüz elli dolayında yazar, istihbarat teşkilatı FBI’nın kayıtlarına girmiştir. Kayıtlarda yazar ve sanatçıların eserlerinde işlediği temalar, hangi yazarlardan etkilendikleri ya da dostluk kurdukları, hangi ülkelere ziyaret ettiği bir yaşamöküsü gibi yazılıdır. Listede Charlie Chaplin, Ernest Hemingway, John Steinbeck, Arthur Miller, William Faulkner, Henry Miller, Tennessee Williams gibi ünlü isimler vardır. Doğru yanıt B'dir.

Hitler Almanya'da iktidara geldikten sonra ortaya koyduğu politikalar, pek çok bilim insanının Almanya'yı terk etmesine yol açmıştır. Bu dönemde Türkiye uyguladığı politikalar ile yüz elli kadar öğretim üyesine ev sahipliği yapmıştır. Doğru yanıt 'dir.

Haberleşme iletişimin kalbidir ve siyasal güçler haberleşme (enformasyon) kanallarını hep denetim ve gözetim altında tutmak istemişlerdir. 20. yüzyıl tam bir iletişim  yüzyılıdır. Yazılı basının altın çağı 1858-1950 olarak söylenir. Özellikle büyük tirajlı gazeteler gitgide büyüyerek ilk kültür endüstrisikurumu kimliğini kazanırlar ve ülkelerde dördüncü erk olmuşlardır. Doğru yanıt D'dir.

İlk Türk mizah dergisi 1870 yılında yayımlanan Diyojen'dir. Doğru yanıt E'dir.

1930’lardan itibaren Walter Benjamin, Theodor W. Adorno ve daha sonra da Jürgen Habermas ve Herbert Marcuse gibi düşünürler Frankfurt Ekolü'nün başını çekmiştir. Doğru yanıt A'dır.

Savaş bitiminde, sanat ortamlarında hiçlik duygusu ve başkaldırı egemendir. 1920’lerde Paris’te Tristan Tzara’nın öncülüğünde biçimlenen Dada hareketi Batı uygarlığına ve geçmişin sanat anlayışına karşı çıkar. Her türlü siyasal ve sanatsal ideoloji ve  uzlaşmaya karşı çıkarak ironiyi, mizahı, aşırılığı öne çıkarır. Doğru yanıt B'dir.

Luchino Visconti dönemin toplumsal gerçeklerini gerçek mekânlarda ve profesyonel olmayan oyuncularla filme çeker. Tutku onun ilk filmdir. Doğru yanıt D'dir.

1960’lara doğru, önce İngiltere, ardından da Amerika’ da birbirinden bağımsız olarak ortaya çıkan pop art akımı, kitle kültürünün taşıyıcılığını yapan görüntüleri kullandığı için bu isimle anılır. Eserlerde modern dünyayı simgeleyen eşyalar (yeni çıkan ev eşyaları, yeni trend magazinler ve giyim tarzları, vb) alaycı tarzda sergilenir. Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenbourg, gibi isimler sanatın gelenekleriyle bağları koparırlar, soyuta da sırt çevirirler. Doğru yanıt D'dir.

Müzik alanında Cumhuriyetin ilanından sonra bazı yetenekli gençler Avrupa kültür kentlerine klasik müzik eğitimi amaçlı gönderilir. İleride Türk Beşleri adıyla anılacak olan bu bestecilerin isimleri şöyledir. Cemal Reşit Rey, Ulvi Cemal Erkin, Hasan Ferit Alnar, Adnan Saygun, Necil Kazım Akses. Bu kuşağı Bülent Arel, İlhan Usmanbaş, İlhan Mimaroğlu gibi uluslararası boyutta tanınan bestecilerimiz izleyecektir. Doğru yanıt E'dir.

Yusuf Atılgan'ın Aylak Adam(1959) isimli eseri Türk edebiyatının varoluşçu eserleri arasında yer almaktadır. Doğru yanıt C'dir.

Mahatma Gandhi, (1869-1948), etnik grupların arasında ayrımcılığa karşı mücadele etmiş, bu gruplar arasında dayanışma ve kardeşlik duygularının gelişmesine önemli katkıda bulunarak farklı din dil ve kültürlerin yan yana yaşama gerekliliğini savunmuştur. Ömrü boyunca sade bir hayat yaşayan, giysilerini çıkrıkta kendi ören, tuttuğu açlık oruçlarıyla (bazen bir ay sürmüştür) sömürgeci politikalara direnen Gandhi, 1930’da, dört yüz kilometrelik ünlü Tuz Yürüyüşünü düzenlemiş ve uygarca Britanyalıların ülkesini terk etmesini istemiştir.

Yusuf Ziya Ortaç, Orhan Seyfi Orhon gibi edebi kimliklerin 1922’de çıkarttığı Akbaba Dergisi, 1933’den sonra yeni harflerle yayınlanır. Tek partili dönemde iktidar yanlısı tutum izleyen, zaman zaman muhalif olan dergi, 1977’de yayın hayatına veda etmiştir. Fıkralardan, rüya tabirlerine, eleştiri yazılarından karikatürlere dek geniş bir yelpaze sergileyen ve Ercüment Ekrem, Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz gibi sonradan ünlenecek genç yazarları da barındıran ve bir okul özelliğinde olan Akbaba, ülkemizin en uzun soluklu mizah dergisidir.

20. yüzyılın en önemli buluşlarından biri olarak kabul edilen ve elektronik devrelerin can damarı olan transistorlar, 1947 yılında yapılmış ve teknolojide yepyeni bir çığır açılmıştır. Elektroniğin kullanım alanı kısa zamanda televizyon, radar, uydu ve mobil haberleşme sistemlerinden bilgisayarlara, elektronik optik sistemlerden tıp elektroniğine ve mikrodalga sistemlerine kadar yansır ve kara, hava deniz ve uzay araçlarında olağanüstü bir gelişim sağlanır. İnsan kültüründe seyahat etme, uzaklık yakınlık kültürü başka bir boyut kazanır. Atomun çekirdeğinden elde edilen nükleer enerji, çağın enerji konusunda giriştiği en çözümleyici ama aynı zamanda riskli siyasal, kültürel bir olay olur. Bilgisayar teknolojisi, yazılım ve programlama alanında hızlı gelişimler gösterir. Malzeme teknolojisi alanında hafif ve dayanıklı malzeme (teflon gibi) üretimi hız kazanır ve gerçekleştirilen yenilikler, kimya, makine, inşaat sanayisinde, uzay-uçak, elektrik-elektronik ve tıp alanlarında hızla kullanılmaya başlar ve günlük hayatı kolaylaştırır, hayat tarzlarını değiştirir. (Evlere çamaşır, bulaşık ve mutfak aletlerinin, vb. girmesi çok önemlidir). Verimlilik ve enerjide önemli kazançlar sağlanır. İnşaat sanayisinde konstrüksiyonlarda, beton, çimento türevleri gibi sağlam dayanıklı malzemelerin üretimiyle gökdelen ve uydu kent inşaatları yaygınlaşır ve kısa zamanda yarattıkları ıssızlaştırma, yalnızlaştırma sorunlarından dolayı tartışılmaya başlanır.

Frankfurt Ekolü düşünürlerine göre, kültür ve iletişim alanında farklı bir sürece girilmektedir. Rus Devrimi Stalinizmle yozlaşmıştır. Sosyalist gerçekçilik (realizm sosyalist) estetik kuramları hantallaştırmıştır. Ekolün önemli düşünürlerinden T. Adorno, sanat eserinde biçim ve içeriğin birbirinden ayrılamayacağı konusunda estetik analiz yöntemi geliştirirken, Walter Benjamin (1892-1940) yeni teknolojilerin kültürel hayatı ve sanatın işlevini değiştirdiğine ilişkin önemli eserler verir. Örneğin röprodüksiyon (yeniden üretim) sanatın biricikliğini ortadan kaldırmıştır ama sanat sinemayla, yeni teknolojilerle modernleşmenin yeni bir aşamasındadır.

Bu hareketlerin sonuçları ilginçtir: Gençlik artık söz sahibidir; özel yaşamda evlilik yaşı değişir; insanlarda gençlik dönemi uzar; orta sınıf gençliği eğitim, spor, sinema gibi birçok alanda yeni bir başarı modeli oluşturur, genç yıldızlar, yetenekler ortaya çıkar; gençlik kültürü, okuduklarıyla, izledikleriyle, dinledikleriyle ama aynı zamanda zevkleri, giysileri ve stilleriyle, toplumlarda modern bir kültürün habercisidir artık. Günümüzde, gençlik, sosyal bilimlerin en önemli araştırma alanlarından biri olmuştur.

Savaş bitiminde, sanat ortamlarında hiçlik duygusu ve başkaldırı egemendir. 1920’lerde Paris’te Tristan Tzara’nın öncülüğünde biçimlenen Dada hareketi Batı uygarlığına ve geçmişin sanat anlayışına karşı çıkar.

Marcel Duchamp, sanatta ilk ready-made (hazır yapım) olan “Bisiklet Tekerliği” (1915) sergiler. Ayrıca, bir pisuarı ters çevirerek “Çeşme” adıyla sergilemesi (1917) ve Leonardo da Vinci’nin Mona Liza’sına bıyık takması postmodern sanatın temellerini atacaktır yıllar sonra.

Birinci Savaş sonrasında SSCB’de kurulan Devlet Sinema Enstitüsü, ünlü yönetmen Sergei Eisenstein’ı dünyaya tanıtır, yönettiği “Potemkin Zırhlısı” dünya sinemasının ilk başyapıtlarındandır.

1941 yılında Orhan Veli, Melih Cevdet ve Oktay Rifat’ın birlikte başlattığı Garip hareketi, şiirde klasik uyak düzenini reddetmiş ama ritim ve müzikaliteyi başka arayışlarla yaratmıştır.