KÜLTÜR TARİHİ - Deneme Sınavı - 38

Hat sanatı (“hat” sözcüğü Arapçada çizgi anlamına gelir), güzel yazı yazma sa- natıdır. Kuran’ı Kerim’in deri üzerine yazılması ile başlamış, zamanla köşeli veya yuvarlak hatlar yazılan iki tip çıkmış, çiçeklerle bezenerek uygulanan örnekleri de olmuştur. Tanrının buyruğunu yansıtan kitap olarak kutsal değeri fazla olduğundan hattatlar diğer sanatçılara oranla toplumda daha önemli bir değere sahip olmuşlardır.

Surnameler Divan edebiyatında padişahın çocuklarının doğumu, sünneti, kızlarının, kız kardeşlerinin evlenmesi gibi nedenlerle düzenlenen halka açık eğlencelerin anlatıldığı manzum eserlerdir.

Osmanlılar kendilerine bağlı ve kendileri gibi önemli Türk aileleri ile beraber Orta Asya’dan Anadolu’ya gelen ve Selçuklu devletinin bir uç beyliği olarak Bizans İmparatorluğu sınırlarında yaşayan bir topluluktu. Selçuklu Devletinin dağılmasıyla diğer Anadolu Beylikleri gibi Osmanlılar da 1299 olarak kabul edilen bir tarihte bağımsızlıklarını elde ettiler ve çevrelerinden toprak almaya başladılar. Osmanlı Beyliği, İstanbul’un alınmasına kadar oluşumunu sürdürdü ve Fatih Sultan Mehmet’le beraber İmparatorluk yapısına geçti. Doğru cevap C'dir.

Osmanlılar Selçuklu Devletinin bir uç beyliği olarak kimi kısıtlamalara uymak zorundaydılar.1263 den sonra Moğol -İlhanlı devletine bağlanan Selçuklu dünyası içerisinde İlhanlı bürokratlar, Batı Anadolu Beyliklerini hem “uç beyliği” olarak hem de Türkmen kimlikleri nedeniyle Doğu ve Orta Anadolu Beyliklerinden ayırt etmekteydi. Bu beylikler izinsiz büyük akınlarda bulunamazlar, bulundukları yerde fiziksel olarak yerleşemezlerdi. Uç beylikleri sürekli akınlara hazır bir durumda olmalıydı ve merkezin kontrolü dışında hareket edemezlerdi. Bulundukları yeri terk etmek durumunda kalabilecekleri için de yerleşik yaşam sürmeleri tercih edilen bir durum değildi. O nedenle Selçuklu yönetiminde bir uç beyliği olan Osmanlılarla ilgili maddi kültür verisi, ilk yerleşim yeri olarak kabul edilen Söğüt ve çevresinde yok denecek kadar azdır. Doğru cevap A'dır.

Osmanlının Anadolu’ya gelişi ve yerleşmesi, Osmanlının Orta-Asya’daki kökenleriyle ilgili efsaneler, söylenceler ve bunların daha sonraki yüzyıllarda, özellikle 15. yüzyılda Neşri ve Aşıkpaşazade tarihleri gibi o dönemin koşullarına göre kaleme alınmış tarihçelerin yazdıkları dışında Osmanlının bu dönemiyle ilgili bilgilerimiz çok sınırlıdır. Doğru cevap D'dir.

E şıkkı dışındaki örnekler Yunan-Roma dönemi yapı örnekleridir. Doğru cevap E'dir.

Arasta ve Kapalı Çarşılar Osmanlının ticaret kültürünü gösteren yerlerdi. Arastalar bir sokağın iki yanında yer alan dükkânlardan oluşurdu. Bu dükkânlarda esnaf buğday, arpa gibi belirli bir malı veya dükkânında ürettiği ayakkabı, eğer vb... eşyaları hem üretmekte hem de satmaktaydı. Doğru cevap A'dır.

Fatih Sultan Mehmet, Osmanlı varlığı ile Akdeniz dünyasını, diğer Akdeniz ülkeleri ile beraber paylaşmaktaydı. Akdeniz hâkimiyetini elde tutabilmek için özellikle Venedik ile savaşmıştır. İstanbul’u almadan önce Venediklilerin Bizans’a yapabilecekleri yardımı engellemek için gözetleme amacıyla Rumeli Hisarını inşa ettirmiştir.. Doğru cevap D'dir.

Fatih, Akdeniz dünyasının alışık olduğu görsel bir dil kullanmak istemiş ve imgesinin Akdeniz bölgesinde dolaşmasını sağlamak için portresinin olduğu madalyonlar döktürmüştür. Constanzo di Ferrara tarafından yapılan yağlıboya portresi ve madalyonu Fatih’i ileri bir yaşta göstermektedir. Doğru cevap A'dır.

Hat sanatı (“hat” sözcüğü Arapçada çizgi anlamına gelir), güzel yazı yazma sanatıdır. Kuran’ı Kerim’in deri üzerine yazılması ile başlamış, zamanla köşeli veya yuvarlak hatlar yazılan iki tip çıkmış, çiçeklerle bezenerek uygulanan örnekleri de olmuştur. Tanrının buyruğunu yansıtan kitap olarak kutsal değeri fazla olduğundan hattatlar diğer sanatçılara oranla toplumda daha önemli bir değere sahip olmuşlardır. Doğru cevap A'dır.

Minyatürler ise bir el yazmasında anlatılan bilgileri veya hikâyeleri betimleyen küçük boyutta resimlerdir. Konuları kitap içinde yazılanlardan kaynaklanır. Metin içerisine ve tek sayfa olarak yapılan bu resim geleneği, İran kitap sanatından Osmanlıya gelmiştir. Tarihi konuların, dini hikâyelerin, savaşların, anlatıldığı bu minyatürler iki boyutlu resimlerdir. Doğru cevap B'dir.

Mimar Sinan, Kanuni Sultan Süleyman döneminde yaşamış ve sarayın himayesinde eserler vermiştir. Doğru cevap D'dir.

Osmanlılar kendilerine bağlı ve kendileri gibi önemli Türk aileleri ile beraber Orta Asya’dan Anadolu’ya gelen ve Selçuklu devletinin bir uç beyliği olarak Bizans İmparatorluğu sınırlarında yaşayan bir topluluktu. Selçuklu Devletinin dağılmasıyla diğer Anadolu Beylikleri gibi Osmanlılar da 1299 olarak kabul edilen bir tarihte bağımsızlıklarını elde ettiler ve çevrelerinden toprak almaya başladılar. Osmanlı Beyliği, İstanbul’un alınmasına kadar oluşumunu sürdürdü ve Fatih Sultan Mehmet’le beraber İmparatorluk yapısına geçti.

Osmanlı İmparatorluğu’nun var olduğu dönemlerin çoğunluğu endüstri öncesi döneme aitdir. O nedenle günümüzün anlayışı ve değer yargıları ile endüstri öncesi, toprağa dayalı bir feodal sistemi değerlendirmek nesnel bir bakış
açısı oluşturmaz. Döneminin değer yargılarına göre incelemeler yapılmalıdır

Osmanlılar Selçuklu Devletinin bir uç beyliği olarak kimi kısıtlamalara uymak
zorundaydılar.1263 den sonra Moğol -İlhanlı devletine bağlanan Selçuklu dünyası içerisinde İlhanlı bürokratlar, Batı Anadolu Beyliklerini hem “uç beyliği” olarak hem de Türkmen kimlikleri nedeniyle Doğu ve Orta Anadolu Beyliklerinden
ayırt etmekteydi. Bu beylikler izinsiz büyük akınlarda bulunamazlar, bulundukları yerde fiziksel olarak yerleşemezlerdi.

Yerleşim kültürü içerisinde kentleşme, yeni kent oluşturma ve alınan kentleri “Osmanlılaştırma” önemli bir olgudur. İznik ve Bursa alındıktan sonra kente Osmanlı kurumlarını yansıtan yapılar inşa edili

Osmanlı kentlerinin oluşumu Külliyeler sayesinde biçimlenir. Sosyal yardım,
imaret: medrese öğrencilerine ve yolculara bedava yemek dağıtılan yer; tabhane:
misafirhane; darüşşifa: hastane; hamam; kervansaray: kervanların ve yolcuların
konakladığı yer; eğitim medrese; darülkurra: Kuran’ın incelendiği okul; darülhadis: peygamberin sözleri olan hadislerin öğretildiği okul; sıbyan mektebi: ilkokul;
din (cami, mescit, türbe, zaviye, tekke) ve ticaret (şehir içi hanı, bedesten, arasta,
kapalı çarşı, dükkân) işlevlerini karşılayan Osmanlı kurumlarını içeren değişik
işlevli yapıların aynı bani (kurucu veya yapan kişi) tarafından inşa ettirilip aynı
vakfiyede yer alması ile oluşan Külliyeler banisinin adı ile anılır ve çevrelerinde
mahallelerinin oluşumunu sağlayarak, mahalleye adını verir

Selçuklu sanatının ana mimari süsleme ögesi olan mukarnas ise, bu dönemde bir süre kaybolacaktır. Ortaçağda kapalı ve kütlesel hacimli binalar yerine yapıların sokağa bakan kısımlarına sütun ve kemerlerden oluşmuş revaklı girişler eklenecek, yapıların sokakla olan bağlantıları açık-yarı-açık- kapalı alanlar arasındaki ilişki üzerine kurulacaktır. 15. yüzyıla gelene kadar camilerin mihrap yönünün tam hesaplanamaması, kubbe kasnaklarının çok yüksek olması, duvarların ve kemerlerin almaşık duvar tekniğinde bir sıra taş, üç sıra tuğla biçiminde inşa edilmeleri gibi
özellikler bir öncekilere eklendiğinde, Bizans döneminde bu bölgelerde çalışan
ustaların Osmanlı döneminde de çalışmaya devam ettikleri anlaşılmaktadır

Daha çok Tanrının niteliğini ve evrenin oluşumunu varlık birliği anlayışıyla açıklayan dinî ve felsefi akım olan tasavvuf geleneğinin hâkim olduğu sufilerin yaşadığı zaviyelerde toplanılır ve dini konular üzerinde, günlük sorunların yorumlanması üzerinde konuşulurdu. İslam dininin gizemleri üzerine yapılan bu varlık tartışmalarında popüler inanç ögeleri de ele alınırdı

Halk arasında hâkim olan bu hem dini hem de destanlara bağlı hikâyelerin kökeninde Türklere özgü Manas ve Dede Korkut hikâyelerinden parçalar olduğu kadar Kuran’ı Kerim den veya hadislerden kaynaklanan hikâyeler de vardı. Tanrılar,
evrenin yaratılışı, insanın türemesi ve gelecek konularına bağlı hikâyeler yaygındı.
Bu hikâyelerde kendine göre yaratılmış ve kurgulanmış masalımsı bir hayali zaman ve mekân kavramı vardı. Kutsal ağaçlar (zeytin, incir, hurma), kuyular, kişileştirilmiş pınarlar, ulaşılması olanaksız Kaf Dağı, kutsal sayılar, tılsımlar, insan
gibi davranan cinler ve melekler, mitolojik yaratıklar, gezegenler ve burçlar, peygamber veya kutsal kişilerin mucizeleri, dinsel kahramanlık hikâyeleri pazarlarda,
hanlarda, zaviyelerde anlatılan hikâyeler arasındaydı. Leyla ile Mecnun, Yusuf ile
Züleyha sevilen hikâyelerdi.