KÜLTÜR TARİHİ - Deneme Sınavı - 39

Osmanlı kentlerinin oluşumu Külliyeler sayesinde biçimlenir

Darülkurra: Kuran’ın incelendiği okul.

Aldıkları kentleri “osmanlılaştırma” yoluna gitmemişlerdir.

Sanatın koruyucularının, banilerinin, sanatsal taleplerde bulunanların ve ısmarlayanların saray ve saraya bağlı kişilerden oluşmaması.

Selçuklu kültürünü bütünüyle benimsemesi ve sürdürmesi

Külliyelerde eğitim tesisleri bulunmaz.

Kanuni döneminde yaşamış nakkaştır.

Kopernik’in düşüncelerini olduğu gibi kabul etmiştir.

Sadece Anadolu’yu dolaşması

Türk-Osmanlı müziğine onu Doğu müziklerinden ayıran makam ve usul özellikleri kazandırması

Yaşadığı toprakların geleneksel mimarisinden yararlanmamış tümüyle yeni yapılar inşa etmiştir.

Bir mühendis olarak suyolları tasarlamış ve köprüler yapmıştır.

Osmanlılar kendilerine bağlı ve kendileri gibi önemli Türk aileleri ile bera- ber Orta Asya’dan Anadolu’ya gelen ve Selçuklu devletinin bir uç beyliği olarak Bizans İmparatorluğu sınırlarında yaşayan bir topluluktu. Selçuklu Devletinin dağılmasıyla diğer Anadolu Beylikleri gibi Osmanlılar da 1299 olarak kabul edi- len bir tarihte bağımsızlıklarını elde ettiler ve çevrelerinden toprak almaya baş- ladılar.

Osmanlı tarihi çok geniş bir coğrafi alana yayılmaktadır. Bu alan içerisinde, Osmanlının nispeten kısa süreli elinde bulundurduğu bölgeleri saymazsak, günümüzde kurulmuş olan yaklaşık otuz beş ulus devlet bulunmaktadır. Bu bölgelerin kendilerine özgü Osmanlı öncesi gelenek ve görenekleri, kendi toplumsal bellekleri vardır.Bu özellikler her bölgede yapılacak ayrıntılı çalışmalar gerektirmektedir.

Mehmed Siyah Kalem’in yaşamı ve kimliği bilinmiyor. 1950’li yıllarda Mazhar Ş. İpşiroğlu ve Sabahattin Eyüboğlu, Topkapı Sarayı kitaplığında Fatih Albümleri’nde, ipek ve parşömen üzerine çizilmiş Mehmed Siyah Kalem imzalı eserleriyle karşılaşırlar. Alışılagelmiş İslam minyatürlerinden farklılık gösteren bu eserler, Asya kültür ortamında sıradan insanlar, dervişler, Budistler, Şamanlar, Hıristiyan keşişler ve doğaüstü varlıkların çizimleridir. Mehmed Siyah Kalem’in sanatının ana etkeninin İpek Yolu kültürü olduğuna şüphe yoktur, zira bu yoldan sadece mallar ve değerli taşlar değil, aynı zamanda kültürler, inançlar, efsaneler ve sanatlar da taşınmaktadır.

Osmanlılar, yeni aldıkları bölgelerde karşılaştıkları olguları da kendi yararları doğrultusunda içleştirerek ve onlardan faydalanarak yeni bir politika ve güç oluşturmaya çalışmışlardır. Dil bunlardan birisidir. Selçuklu Sarayı Farsça dilini tercih ederken, Osmanlı 14. ve 15. yüzyıllarda Arapça ve Farsça tamlamalarla yoğrulmamış bir Türkçe kullanır. Türk dili ve Orta Asya’dan gelen henüz din olgusunun töreler karşısında çok fazla hâkim olmadığı “laik” kültür, diğer Türkmen Beyliklerinde (Aydınoğulları, Menteşeo- ğulları, Saruhanoğulları) olduğu gibi Osmanlıda da hâkimdi.

Osmanlı kentlerinin oluşumu Külliyeler sayesinde biçimlenir. Sosyal yardım, imaret: medrese öğrencilerine ve yolculara bedava yemek dağıtılan yer; tabhane: misafirhane; darüşşifa: hastane; hamam; kervansaray: kervanların ve yolcuların konakladığı yer; eğitim medrese; darülkurra: Kuran’ın incelendiği okul; darülha- dis: peygamberin sözleri olan hadislerin öğretildiği okul; sıbyan mektebi: ilkokul; din (cami, mescit, türbe, zaviye, tekke) ve ticaret (şehir içi hanı, bedesten, arasta, kapalı çarşı, dükkân) işlevlerini karşılayan Osmanlı kurumlarını içeren değişik işlevli yapıların aynı bani (kurucu veya yapan kişi) tarafından inşa ettirilip aynı vakfiyede yer alması ile oluşan Külliyeler banisinin adı ile anılır ve çevrelerinde mahallelerinin oluşumunu sağlayarak, mahalleye adını verir.

Osmanlı kentlerinin oluşumu Külliyeler sayesinde biçimlenir. Sosyal yardım, imaret: medrese öğrencilerine ve yolculara bedava yemek dağıtılan yer; tabhane: misafirhane; darüşşifa: hastane; hamam; kervansaray: kervanların ve yolcuların konakladığı yer; eğitim medrese; darülkurra: Kuran’ın incelendiği okul; darülhadis: peygamberin sözleri olan hadislerin öğretildiği okul; sıbyan mektebi: ilkokul; din (cami, mescit, türbe, zaviye, tekke) ve ticaret (şehir içi hanı, bedesten, arasta, kapalı çarşı, dükkân) işlevlerini karşılayan Osmanlı kurumlarını içeren değişik işlevli yapıların aynı bani (kurucu veya yapan kişi) tarafından inşa ettirilip aynı vakfiyede yer alması ile oluşan Külliyeler banisinin adı ile anılır ve çevrelerinde mahallelerinin oluşumunu sağlayarak, mahalleye adını verir.

Selçuklu sanatının ana mimari süsleme ögesi olan mukarnas ise, bu dönemde bir süre kaybolacaktır. Ortaçağda kapalı ve kütlesel hacimli binalar yerine yapıların sokağa bakan kısımlarına sütun ve kemerlerden oluşmuş revaklı girişler eklenecek, yapıların sokakla olan bağlantıları açık-yarı-açık- kapalı alanlar arasındaki ilişki üzerine kurulacaktır.

Kervanların rahatlıkla mallarını boşaltabilmeleri için büyük avluları olan bu yapılar, avlunun etrafında iki katlı olarak inşa edilirdi. Revaklı bir bölüme açılan alt kat odaları malların depolanması için kullanılır, yine revaklı bir bölüme açılan üst kat odaları ise pencereleri ve ocakları olan birimler olarak tüccarlar tarafından ofis olarak kullanılıyordu. Kentlerde şehir içi hanlarının bulunduğu bölge ticaret alanı olarak gelişir, konutlar ise ticaret alanının dışında bulunurdu.