KÜLTÜR TARİHİ

Batıda Amerika hayranlığı ve modası başlamasından sonra liberal kapitalist ideoloji 1929’da önemli bir krizle karşılaşır: Halkın bankalardan kredi çekerek ve borçlanarak Borsaya katılımı, sonunda felaketi getirir. 1929’da sistemin tamamı birkaç gün içinde çöker. Bankalar iflas eder, fabrikalar kapanır, hammaddeler depolarda çürür. Milyonlarca insan işsiz kalır. Dünyanın yaşadığı en büyük ilk ekonomik krizlerdendir bu. Doğru cevap C şıkkıdır.

Bağımsızlık hareketleri özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrasında hızlanır. 1947’de Pakistan ve Hindistan doğar. Hindistan’da bağımsızlığın lideri ülkesinin kendisine yakıştırdığı adıyla Mahatma Gandhi, (1869-1948), (Mahatma, Milletin Babası anlamına gelir) etnik grupların arasında ayrımcılığa karşı mücadele etmiş, bu gruplar arasında dayanışma ve kardeşlik duygularının gelişmesine önemli katkıda bulunarak farklı din dil ve kültürlerin yan yana yaşama gerekliliğini savunmuştur. Ömrü boyunca sade bir hayat yaşayan, giysilerini çıkrıkta kendi ören, tuttuğu açlık oruçlarıyla (bazen bir ay sürmüştür) sömürgeci politikalara direnen Gandhi, 1930’da, dört yüz kilometrelik ünlü Tuz Yürüyüşünü düzenlemiş ve uygarca Britanyalıların ülkesini terk etmesini istemiştir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Soğuk Savaş, iki süper güç olan SSCB ile ABD arasındaki ve haliyle onların müttefikleri arasındaki gerilimleri, siyasal ve ideolojik çatışmaları içeren ve İkinci Dünya Savaşının hemen bitiminde başlayıp SSCB’nin dağılma tarihi 1991’e dek devam eden dönemdir. (1947- 1991) . Fakat Almanya’da ise 1920’lerden itibaren Sovyet Devrimini ve Kapitalizmi Yahudi Musevi girişimi olarak lanse eden Nasyonalist Parti, güçlü iş dünyasının da desteğini kazanarak 1933’de Hitler’le iktidar koltuğuna oturur. Dolayısıyla Hitlerin yönetimi soğuk savaş öncesine denk gelmektedir. Doğru cevap D şıkkıdır.

20. yüzyılın buluşları ve icadları çarpıcıdır: İlk yapay ipek (1903), elektrokardiografi (1903), otomatik şişe yapım makinesi (1907); İngiltere’de tank yapımı (1916); Verem Aşısı (1921), ilk Televizyon aygıtları (1923); ilk renkli fotoğraf denemeleri (1925- 1935); Sentetik kauçuk (1927); ilk antibiyotikler (1928); Naylon (1930); Yapay Radyoaktivite, (1934); ilk tükenmez kalem (1938, ama seri üretimi 1958’de); ilk bilgisayar çalışmaları, (1941); ilk mikro dalga fırın (1946); ilk elektronik alet, transistor, (1947); ilk uydunun uzaya gönderilmesi (Sovyetler) (1957); ilk enformatik uzak bağlantı, (1965); Hepatit B aşısı (1975); İlk hızlı tren, (1981). Doğru cevap A şıkkıdır.

Tek partili dönemde iktidar yanlısı tutum izleyen, zaman zaman muhalif olan Akbaba dergisi, 1977’de yayın hayatına veda etmiştir. Bir okul özelliğinde olan Akbaba, ülkemizin en uzun soluklu mizah dergisidir. 1946’da çıkmaya başlayan ve kısa zamanda büyük tiraja ulaşan Sabahattin Ali, Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz’ın birlikte çıkardığı Markopaşa dergisi, toplumcu ve gerçekçi siyasal mizahıyla hem güldüren hem düşündüren önemli bir mizah dergisidir. Markopaşa birçok kez kapatılmış, yazarlarına birçok davalar açılmış ve hatta tutuklanmış bir dergidir. O nedenle “Toplatıldığı zamanlarda çıkar” veya “Yazarları hapishanede olmadığı zamanlar çıkar” sözleriyle de ünlenmiştir. 1972-1989 yılları arasında yayınlanan Oğuz Aral’ın çıkardığı Gırgır dergisi, yarattığı mizah karakterleriyle, karikatür çizgi anlayışında yenilikçi bir karikatür okulu olmuş ve ayrıca çok satmasıyla efsanevi özellikte bir mizah dergisi olmuştur. Doğru bilgiler III ve IV de yer almakta olup doğru cevap E şıkkıdır.

20. yüzyılın olayı Einstein’ın rölativite teorisiyle, zaman ve mekâna dair fizik anlayışlarımız kökünden değişmeye başlar. 1930-40 yılları atomun yapısının araştırıldığı yıllardır. Nükleer fizik, enerji alanında ve askeri alanda kullanım kazanır; hidrojen bombası yapılır; lazer bulunur. 

Biyolojide, 1944’de genlerin DNA’dan yapıldıkları kanıtlanır.Tıp alanında 1940-1950 yılları zorlu yıllardır. Savaş milyonlarca insanın sağlığını bozmuş hatta yıkıma uğratmıştır. Birçok yerde baş gösteren bulaşıcı hastalıklar (tifüs, sıtma ve grip salgını) yeni virüslere davetiye çıkarır, verem yaygınlaşır.20. yüzyılın en önemli buluşlarından biri olarak kabul edilen ve elektronik devrelerin can damarı olan transistorlar, 1947 yılında yapılmış ve teknolojide yepyeni bir çığır açılmıştır. Fakat bunlar fizik araştırmalarının bir sonucu değildir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Sovyetler, 1957’de ilk yapma uyduyu uzaya gönderir. 1961’de Youri Gagarin ve arkadaşları uzayda beyaz bayrakla yürürler. 20 Temmuz 1969’da ABD Apollo uzay aracı Ay’a ayak basar. İlk yürüyen insan Neil Armstrong’dur. 1976’da insansız uzay aracı Viking, Mars gezegenine iner. Voyager 2 ise Satürn gezegeninin halkalarını resimler. Artık uzayda süper güçlerin ortak bir istasyonu bile kurulur; yüzlerce meteoroloji, radyo, TV ve telekomünikasyon amaçlı uydular gönderilir, hatta casus uydular da vardır. Sanki uzayda yer kalmamış gibidir. Doğru bilgi B şıkkında verilmiştir.

Sartre, 1943’de yayınladığı “Varlık ve Hiçlik” adlı kitabında, varoluşun insanın maddi özünden önce geldiğini; insanın dünyaya gelip var olduktan sonra kendi özünü yarattığını ve bu süreçte insanın ancak insana yol gösterebileceğini savunmuştur. O halde varoluşçuluk bireysel özgürlük ve sorumlulukla yakından ilgilidir. İnsanın kendi özgürlüğünün bilincine varması, hayatın saçmalığını hissederek ve bunalımı yaşayarak mümkündür. Sartre’ın felsefesi tüm dünyada büyük yankı kaynağı olmuştur. Doğru cevap A şıkkıdır.

İşviçreli dilbilimci Ferdinand de Saussure, dil konusundaki incelemeleriyle yapısalcılığa öncülük eder. Ona göre “dil toplumsal bir kurum olarak, hiçbir biçimde kuralları mantıksal olarak bilinerek öğrenilen bir kurum değildir ve özü bakımından, dil bir biçimdir”. Ayrıca dil bir “göstergeler sistemidir” ve her gösterge, işitme-ses ile ilgili olan imge (gösteren) ve anlam ve kavram ile ilintili olan imge (gösterilen)’den oluşur. Bu yönüyle “dil bir kağıda benzetilebilir; düşünce kağıdın ön yüzü, ses ise arka yüzüdür; kestiniz mi ikisi de kaybolur. Doğru cevap D şıkkıdır.

Müzik alanında ise Cumhuriyetin ilanından sonra bazı yetenekli gençler Avrupa kültür kentlerine klasik müzik eğitimi amaçlı gönderilir. İleride Türk Beşleri adıyla anılacak olan bu bestecilerin isimleri ve bazı eserleri kısaca şöyle anılabilir: Cemal Reşit Rey: Cumhuriyetin Onuncu Yıl Marşı; Ulvi Cemal Erkin: Sinfonietta; Hasan Ferit Alnar: Kanun Konçertosu; Adnan Saygun: Yunus Emre Oratoryosu; Necil Kazım Akses, Senfoni 5: Atatürk Diyor Ki. Doğru cevap A şıkkıdır.

1917 Ekim Devriminin kuramcısı ve lideri Lenin, yeni politikalar üretecek ve bunda da başarılı olacaktır.

Tunus 1957’de Cumhuriyet rejimine geçen tek Kuzey Afrika İslam ülkesidir; Dünyanın en kalabalık ülkelerinden olan Endonezya 1945’de bağımsızlığını kazanmıştır.

Afrika'daki İngiliz sömürgeleri Somali, Tanganika, Kenya, Tanzanya; Fransız sömürgeleri Fildişi Sahili, Yukarı Volta, Madagaskar, Mali, Moritanya, Senegal, Çad 1960 sonrası bağımsızlıklarını kazanmışlardır.

Bugün France Presse, Associated Press, CNN, gibi uluslararası ajanslar; Anadolu Ajansı (resmi), Doğan, İhlas Haber Ajansı gibi yerli ajanslar vardır. Bunlardan ünlü ABD ajansı Associated Press (AP) 1848’de kurulmuş olup bugün yetmişin üzerindeki ülkede hizmet vermektedir.

ABD medya imparatorlarından Avustralyalı Rupert Murdoch, yüzün üzerinde çoğu uluslararası televizyon kanalları, reklam şirketleri, dergi ve gazetenin patronudur (çoğunluğu ABD ve İngiliz medyasına ait).

1946’da çıkmaya başlayan ve kısa zamanda büyük tiraja ulaşan Sabahattin Ali, Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz’ın birlikte çıkardığı Markopaşa dergisi, toplumcu ve gerçekçi siyasal mizahıyla hem güldüren hem düşündüren önemli bir mizah dergisidir.

Ama modern varoluşçuluğun babası, romanları, oyunları ve aydın kimliğiyle, özellikle 1968 olaylarındaki eylemleriyle ünlenen Fransız yazar ve düşünür Jean-Paul Sartre’dır (1905-1980).

Sürrealizmin kurucularından Louis Aragon, direniş şiirleriyle milli şair, edebiyat ve kültür adamıdır.

Fransız filozof Jean François Lyotard’a göre postmodern durum, İkinci Dünya Savaşı sonrası hem siyasal, hem düşünsel alanda bir inançsızlık ve kuşku halinin başladığı dönemdir.

Yine bir başka önemli isim, şair, siyasetçi ve diplomat Yahya Kemal Beyatlı (1884-1958) şiirlerinde Aruz veznini Türkçeye uyarlamasıyla ve kurduğu ünlü Dergâh Dergisi’yle önemli bir isimdir.