KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM - Deneme Sınavı - 10

Her toplumun kültürel zaman sistemi vardır. Bireyler etkileşim sürecinde bu zaman sistemlerini istem dışı olarak kullanır. Kültürler zamanı kullanma açısından “monochronic” (monokronik) kültürler ve “polyhcronic” (polikronik) kültürler olmak üzere iki gruba ayrılır. Monokronik kültürlerin üyeleri zamanı dilimlere ayırarak her dilimi belirli bir amaç için kullanırlar. Polikronik kültürlerin üyeleri için insanlar arasındaki etkileşimin kendisi zamandan daha önemlidir. Bu kültürlerde zaman bir nokta olarak algılanır ve birçok etkinlik eş zamanlı olarak devam eder.

Kültürel boyut, kültürün diğer kültürlerde de ölçülebilen yönüdür. Söz gelimi, bir kültürde, otorite ile ilişkiler alanında bireyin otoriteye itiraz etmesi hoş karşılanırken başka bir kültürde otoriteye itiraz eden cezalandırılabilir. Burada, otorite ile ilişki, başka bir kültürde ölçülebilen kültürel bir boyut olarak görülür.

İletişim sürecinde anlamları aktarmaya sağlayan davranış iletişim davranışı olarak nitelendirilmektedir.

Zaman kavramı insan yaşamı açısından çok önemlidir. Biyolojik yapımız nedeniyle, kalp atışlarımızdan nefes alışımıza kadar birçok istemsiz davranışımız belirli zaman aralıklarında gerçekleşir. Bu aralıkların değişmesi, söz gelimi, kalp atışlarımız ritminin yükselmesi ya da düşmesi yaşamımızın sona ermesine bile neden olabilir. Gece ve gündüz, mevsimler ve ayın hareketleri de insan yaşamını etkileyen ve zamana bağlı doğal ortamımızın ayrılmaz parçalarıdır. Doğanın belirlediği zamanlamaya doğal zaman adı verilir. Doğal zaman insan yaşamının şekillenmesinde belirleyici rol oynamaktadır.

Geniş bağlamlı kültürlerin mensupları iletilerini az miktarda enformasyon içerikli kodlarlar. Geniş bağlamlı kültürlerde, kişilerarası iletişim süreçlerinde sözsüz sembollerden yaygın olarak yararlanılır. Kendileri gibi geniş bağlamlı kültür üyeleri bu iletileri kolayca açar ve anlamlandırır.

Kültürel Boyutlar Kuramı, Hollandalı işletme bilimci Geert Hofstede tarafından geliştirilmiştir. Çok uluslu şirketlerde ulusal kültürlerin işletme değerleri ve kültürü üzerindeki etkilerini araştırmayla işe başlayan Hofstede, bütün kültürlerin karşılaştırılabileceği dört temel boyut olduğunu ileri sürmüş ve kültürleri bu boyutlardaki yerlerine göre birbiriyle karşılaştırmıştır. Kurama daha sonra beşinci bir boyut eklenmiştir. Böylece Kültürel Boyutlar Kuramı kültürleri beş boyutta değerlendirerek kültürlerarası karşılaştırmalarda ortaya çıkabilecek durumların anlaşılması için bir yol önermiştir.

İnsan doğası, kültür, kişilik ve kültürel boyut, Kültürel Boyutlar Kuramı’nın temel kavramlarındandır. Bağlam ve anlam ise, Enformasyon Sistemleri Kuramı’nın kavramları arasında yer alır.

Güç aralığının az olduğu kültürlerde iş yerlerinin işleyişi farklıdır. Makamlar arasında yetki ve görev farklıkları olsa da insan ilişkileri bu yetki farklılıklarına göre belirlenmez. İş yeri mesleki açıdan ele alınır ve insanlar kendilerine verilen görevleri yerine getirmek ve bunun karşılığında bir gelir elde etmek üzere iş yerinde bulunduklarını düşünürler. Bu nedenle kişilerarası iletişimde makam farklılıklarının büyük önemi olmaz. Aileyi ilgilendiren her konuda anne ve baba ortak karar verir.

Dayanışma yerine yarışma, takım oyunu yerine yarışa dayalı oyunlar oynama eğilimi olan kültür, bireyci kültürdür. Rekabet ve yarışmanın gündelik yaşamın parçası olduğu bireyci kültürlerin üyesi başkalarına değil, kendine güvenebilmek, özgüven geliştirmek zorundadır.

Güç ve iktidar farklılıkları, toplum içi iş bölümü, toplumun geçirdiği tarihsel süreçler, toplumsal değişme sonucu kültürdeki değişmeler, Enformasyon Sistemleri Kuramı kapsamında ele alınmamış ve bu açıdan eleştirilmiştir. Bağlam ve anlam ise Enformasyon Sistemler Kuramı kapsamında değerlendirilmektedir.

Hofstede’ye göre, bütün insanlar doğanın verdiği ortak niteliklere sahiptir ve bu nitelikler kalıtımsaldır. ‹nsan doğası olarak adlandırılan bu ortak özellikler, bilgisayarların “hard ware” denilen teknik donanımına benzetilebilir. Bütün bilgisayarlar aynı elektronik bileşenlere sahiptir ve aynı ilkelerle çalışır. ‹nsanın fiziksel ve psikolojik nitelikleri ortak olmakla birlikte bu niteliklere dayalı olan davranış tarzları birbirinden farklıdır. Korkmak, sevmek, mutlu olmak ya da üzülmek, ortak insan duygularıdır. Aynı şekilde diğer insanlarla ve çevreyle etkileşimde bulunmak, deneyimlerini paylaşmak da ortak insan davranışlarıdır.

Kültürün insanları cinsiyetlerine göre ayırmasına neden olan ve biyolojik temeli bulunmayan bütün kural ve normları kapsayan uygulamaları toplumsal cinsiyet kavramı altında incelenir. Toplumun cinsiyete atfettiği bu uygulamalar, çoğu durumda belirli bir cinsiyetin, özellikle kadınların, toplumsal yaşamda erkeklerden daha dezavantajlı durumda kalmalarına yol açmaktadır. Günümüzde cinsel tercihleri nedeniyle biyolojik temelli cinsiyet tanımlamaları dışında kalan insanlar da toplumsal cinsiyet kavramı çerçevesinde, dezavantajlı gruplar arasında sayılmaktadır. Her kültürde toplumsal cinsiyet algılaması diğerlerinden farklıdır ve bu farklılık iletişim davranışlarında açık bir şekilde gözlenir.

Bireyler etkileşim sürecinde bu zaman sistemlerini istem dışı olarak kullanır. Kültürler zamanı kullanma açısından “monochronic” (monokronik) kültürler ve “polyhcronic” (polikronik) kültürler olmak üzere iki gruba ayrılır. Monokronik kültürlerin üyeleri zamanı dilimlere ayırarak her dilimi belirli bir amaç için kullanırlar. Polikronik kültürlerin üyeleri için insanlar arasındaki etkileşimin kendisi zamandan daha önemlidir. Bu kültürlerde zaman bir nokta olarak algılanır ve birçok etkinlik eş zamanlı olarak devam eder.

Polikronik kültürlerin üyeleri için insanlar arasındaki etkileşimin kendisi zamandan daha önemlidir. Bu kültürlerde zaman bir nokta olarak algılanır ve birçok etkinlik eş zamanlı olarak devam eder. Her canlının uzamsal bir egemenlik sınırı vardır. ‹nsan, en karmaşık canlı varlık olarak mekânı diğer canlılardan daha farklı algılar ve kullanır. ‹nsan ile doğal çevre arasındaki ilk fiziksel sınır cilttir. Bundan sonra soyut sınırlar gelir. Birey merkezde olmak üzere, içeriden dışarıya doğru halkalar halinde genişleyen bu sınırların belirlediği mekânlar sırasıyla; kişisel mekân ve egemenlik mekânlarıdır. Kişisel mekânlar ve egemenlik mekânları bireyden bireye farklılık göstermekle birlikte, kültür tarafından belirlenirler.

Bağlamlama sürecinde birey, aldgıladığı enformasyonu belleğindekiler arasından ilgili gördüğü bilgiye bağlayarak anlamlandırır. Bu şekilde aşırı enformasyon yükünden kurtulur.  Az miktarda enformasyon işleyerek anlam yaratabilir. Bu türden kültürler geniş bağlamlı kültür olarak adlandırılır. Geniş bağlamlı kültürlerin mensupları her konuda bilgi toplamak isterler. Elde ettikleri bilgileri sınıflandırır ve belleklerinde saklarlar, Gerektiğinde bu bilgiler, algılanan enofrmasyonla bağlanarak anlam kazanır. Bu nedenle geniş bağlamlı kültürlerin üyeleri, neye yarayacağını bilmeseler bile çok miktarda tamamlanmamış bilgiye sahiptirler. "Leb demeden leblebiyi anlamak" geniş bağlamlı kültürlerde mümkündür.

Konu ile ilgili bütün enformasyonu alır ve işlerler. Bu tür kültürlere dar bağlamlı kültür denir. Böylece konu ile ilgili ayrıntıları da kapsayacak bilgi sahibi olurlar. Bu nedenle dar bağlamlı kültürün üyeleri, iletişim konusu olan alanda çok soru sorar, ayrıntıları merak ederler. Kendilerine bir görev verildiği zaman görevin ayrıntıları ile ilgili sorular sorarak kendilerinden ne istendiğini tam olarak öğrenmeye çalışırlar. Dar bağlamlı kültürlerin üyeleri yaygın olarak sözlü kodlardan yararlanırlar. Yalnız kendileri için gerekli bilgiye ihtiyaç duydukları için, belleklerini doğrudan kendilerini ilgilendirmeyen konulardaki bilgilerle doldurmazlar. Bu nedenle iletişim sürecinde genellikle ayrıntılı enformasyon içeren iletiler gönderirler.

Kültürlerarası farklılıklar güç aralığı, bireycilik-ortaklaşa davranışçılık, erillik-dişillik, belirsizlikten sakınma ve zaman yönelimi boyutlarında ölçülebilir.

Eril kültürlerde öğrenciler sınıfta kendilerini göstermeye çalışır, birbirleriyle yarı şırlar. Dişil kültürlerde ise öğrenciler çalışkan ve gayretli oldukları izlenimi yaratmaya çalışır ama açıkça yarışmazlar. Öğrencinin başarısızlığı eril kültürlerde felaket olarak algılanırken dişil kültürlerde bu kadar ciddiye alınmaz. Ülkemizde, özellikle kentlerdeki okul yaşamı ile kırsal kesimdekiler karşılaştırılınca, kent kültürünün görece daha eril, kırsal kesim kültürünün ise görece daha dişil olduğunu söylemek mümkündür.

Belirsizlik derecesi yüksek kültürlerde, “ağız dalaşı” ya da “söz düellosu”na pek rastlanmaz. Tartışmanın nereye varacağı belli olmadığından, belirsizlikten kurtulmak için hemen fiziksel saldırıya ya da silaha başvurulur. Gündelik yaşamda gerçekleşen bu tür olayların oranına bakarak bir kültürün belirsizlikten sakınma eğilimi konusunda fikir sahibi olunabilir.

Kültürün sözsüz bileşenlerini açıklamaya ve iletişim üzerindeki etkilerini ortaya koymak amacıyla geliştirilmiştir. Amerikalı antropolog Edward Twitchell Hall (1914-2009) “primary message systems” (birincil bildirim sistemleri) olarak adlandırdığı insan etkinliklerinin bütün insanlarda ortak olduğunu ileri sürmüştür.