KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM - Deneme Sınavı - 12

Norm, bir kültürün tercih ettiği düşünce ya da davranış kurallarına göre belirlenen davranış modelleridir.

Etnomerkezcilik, bireyin diğer kültürleri her şeyin merkezinde gören ve diğer kültürlerden üstün saymaktadır. ,Etnomerkezcilik de ötekileştirmenin temel gerekçelerinden biridir. Bu çerçevede tanımlarsak, etnomerkezcilik sınırlı bilgi ve deneyime dayalı olarak başkalarının kültürü hakkında yanlış varsayımlarda bulunmaktır.

Genellikle öteki ile arasında mesafe koymak şeklinde ifade edilen bu tutumlar üç şekilde gerçekleflir. Birincisinde Birey, kendi kültürel ölçütlerine göre, yabancı ile arasına, onunla ilgilenmediğini, ona önem vermediğini gösteren bir mesafe bırakır. Bu mesafeye ilgisizlik mesafesi diyoruz. İkincisinde yabanıyla etkileşimde bulunmamak için aralarına daha büyük bir iletişim mesafesi koyar. Bu mesafe sakınma mesafesi olarak adlandırılır. Son olarak, yabancıyla aralarına, düşmanlık duygularını gösterecek derecede mesafe koyar. Bu mesafeye ise aşağılama mesafesi denir.

Toplumsal işlev, kalıp düşünceler toplumsal uyum ve toplumsal sınırlandırma sistemleri olarak, her toplumun kendini korumasını sağlar.

Toplumsal tabaka, toplum içinde benzer ekonomik, siyasal güce sahip olan ve benzer eğitim aşamalarını tamamlamış, bilgi birikimine sahip ve benzer yaşam biçimini benimseyen bireylerin oluşturduğu gruplardır. Bu gruplar birbirine göre üst, orta ve alt tabaka olarak sıralanır. Bireyler zamanla bir tabakadan diğerine geçebilirler.

Belirsizlik, Bilinmeyen, neye nasıl tepki vereceği kestirilemeyen yabancıyla iletişime nereden başlayacağını bilememek duygusunu ifade eder. Kaygı ise bu süreçte olabileceklerden duyulan rahatsızlığı, gerginlik ve endişe duygusunu ifade eder. Etnomerkezcilik genel anlamıyla “bireyin, kendi grubunun izlediği yolun diğerlerinden üstün olduğu ya da diğer grupları kendi grubundan aşağı görme düşüncesi” olarak tanımlanır. Ön yargı, değerlendirmeyle ilgili fikri, kanıyı ve tutumu içeren geniş kapsamlı bir kavramdır.

Toplumlar kültürel açıdan homojen değildir. Toplumu oluşturan bireyler kültürü kendi kişisel, psikolojik ve bilişsel durumları çerçevesinde içselleştirirler. Bireylerin içselleştirdikleri kültür onların davranışlarına yansır ve başkaları tarafından gözlenebilir hâle gelir. Aynı toplumda ve hatta aynı ailede yetişenler bile kültürü farklı şekilde özümsemeleri, içselleştirmeleri nedeniyle benzer durumlarda birbirlerinden farklı davranış gösterebilirler. Kardeşler arasındaki farklılığa hak kazandırmak amacıyla söylenen “Beş parmağın beşi bir olmaz” atasözü aynı toplum içindeki kültürel farklılıkları da vurgulamaktadır. Parmakların beşi de aynı bilekle aynı kola ve bedene bağlıdır ama birbirlerine benzemezler.

Birey ve kurumlar ile onların arasındaki ilişkilerden ibaret olan toplumlar, değerler üzerine kurulu toplumsal normlar çerçevesinde bir sistem oluştururlar. Bireylerin toplumsal sistem içindeki yaşamını toplumsal yaşam olarak adlandırıyoruz.

E hariç diğer şıklarda bir gruba mensup olma durumu söz konusu iken E şıkkında ise grubun içinde ve dışındakiler yer almaktadır.

Kalıp düşüncelere sosyal bilimlerde stereotip denir. “Stereotipler, insanları birtakım türlere, tiplere bölmeyi ifade eden zihinsel yapıtlardır. Belli özelliklerin muayyen insanlarda mevcut sanılmasını ifade eder. Bu özelliklerin her zaman gerçeğe ve olumlu kanıtlara dayanmaksızın sadece mevcut bulunması gerektiği kanısına dayanır. Bir başka ifade ile kafamızdaki düşünceleri sadeleştiren birtakım zihinsel ameliyelerdir. Basmakalıp fikirlerdir”

Etnomerkezcilik terimi ilk kez Amerikalı sosyolog William Graham Sumner (1840- 1910) tarafından kullanılmıştır. Sumner aynı zamanda dünyanın ilk sosyoloji profesörü ve Yale Üniversitesi’nde ilk sosyoloji dersini veren bilim insanıdır. Sumner, 1906 yılında yayımladığı Gelenekler adlı kitabında etnomerkezcilik kavramıyla, emperyalistlerin diğer halklara yönelik tutumlarındaki temel gerekçeyi açıklamaya çalışmıştır. Etnomerkezcilik terimi, farklı etnik gruplar arasındaki ilişkilerle bağlantılı olarak ortaya çıkmasına karşın, günümüzde daha çok farklı kültürlere mensup insanlar arasındaki etkileşim durumlarında taraflardan birinin ya da her iki tarafın takındığı tutumları değerlendirmekte kullanılır. Etnomerkezcilik genel anlamıyla “bireyin, kendi grubunun izlediği yolun diğerlerinden üstün olduğu ya da diğer grupları kendi grubundan aşağı görme düşüncesi” olarak tanımlanır. Terimi, sosyal ve kültür bilimlerindeki güncel kullanılış biçimiyle irdelersek, “etno” bireyin kendi grubundan edindiği “kültürel miras”ı, “merkezcilik” ise her şeyin merkezinde bulunmayı ifade etmektedir. Etnomerkezcilik, bireyin diğer kültürleri kendi kültürel bakış açısından değerlendirmesine yol açar. Birey, kendi kültürünü her şeyin merkezinde görür ve diğer kültürlerden üstün sayar.

Belirsizlik, bilinmeyen, neye nasıl tepki vereceği kestirilemeyen yabancıyla iletişime nereden başlayacağını bilememek duygusunu ifade eder. Birey ne kendisinin ne de karşısındakinin nasıl davranacağını bilemediği zaman bu duyguya kapılır. Belirsizlik bilişsel bir sürecin sonucudur. Birey içinde bulunduğu durumu hızla değerlendirir ve bilgi eksikliğinden doğan belirsizlikle karşılaşır. Kaygı ise bu süreçte olabileceklerden duyulan rahatsızlığı, gerginlik ve endişe duygusunu ifade eder. Kaygı, bilişsel değil, duygusal bir tepkidir. Kısaca, “karşıdakinin davranışını tahmin edememek belirsizliğe neden olurken, kaygı, doğabilecek olumsuz sonuçlarla ilgili duyguları içerir.

Genellikle öteki ile arasında mesafe koymak şeklinde ifade edilen bu tutumlar üç şekilde gerçekleşir. Birincisinde birey, kendi kültürel ölçütlerine göre, yabancı ile arasına, onunla ilgilenmediğini, ona önem vermediğini gösteren bir mesafe bırakır. Bu mesafeye ilgisizlik mesafesi diyoruz. İkincisinde yabancıyla etkileşimde bulunmamak için aralarına daha büyük bir iletişim mesafesi koyar. Bu mesafe sakınma mesafesi olarak adlandırılır. Son olarak, yabancıyla aralarına, düşmanlık duygularını gösterecek derecede mesafe koyar. Bu mesafeye ise aşağılama mesafesi denir.

Başka kültürel ortamlarda üretilip farklı kültür gruplarına sunulan mal ve hizmetler de gündelik yaşamın kültürlerarasılık derecesini değiştiren etkenlerdir. Her kültürün temel insan gereksinmelerini kendi kaynakları ve yöntemleri ile karşıladığını ve ortaya çıkan ürünlerin kültüre özgü olduğunu birinci bölümde belirtmiş- tik. Ancak, küreselleşmenin sonuçlarından biri de özgün kültür ürünlerinin diğer kültürlere sunulmasıdır. Örtünme, barınma, beslenme, oyun vb. temel insan gereksinmelerinin büyük kısmı artık özgün kültürel yaratılarla karşılanmamaktadır. Söz gelimi, giyimde modaya uyma eğilimi, bir toplumsal normun kısa zamanda, başka kültürlerin etkisiyle nasıl değiştiğini göstermesi bakımından önemlidir. Aynı şekilde ev eşyaları, dekorasyon ve mimaride farklı kültürlerin etkilerini yadsıyamayız. Yiyeceklerdeki kültürel etkileşim de önemli sonuçlar doğurmaktadır. Belirli yiyecek ve içecek türlerinin kısa zamanda dünya üzerinde yaygınlaşması yanında, dünyanın farklı yerlerinden ithal edilen yiyecek maddeleri yerel kültürlerin öğün sofralarını bile değiştirmektedir.

Uyarana verilen tepki karşıdaki tarafından algılandığı durumlarda etkileşim gerçekleşmiş demektir. Hall’ün birinci etkinlik sistemi olarak kabul ettiği etkileşim, diğer etkinliklerin gerçekleşmesi için ön koşuldur. Etkileşim olmadan hiçbir etkinliğin gerçekleşmesi mümkün değildir. Toplumsal yaşamdan mekânı kullanmaya, geçimini sağlamadan savunmaya kadar bürün etkinlik türleri etkileşim olmadan gerçekleştirilemez. Etkileşim kültürün oluşumunun da ön koşuludur.

Kişisel mekân, bireyin kendinden başka hiç kimsenin girmesine izin vermediği mekândır. Annesi, babası, kardeşleri, eşi ve çocuklarının bile bu mekâna girmesi bireyi rahatsız eder. Bazı kültürlerde bu mekân bireyin bedeni çevresindeki birkaç santimetrelik sınırla belirlenir, bazı kültürlerde ise 50-60 santimetreyi bulabilir. Egemenlik mekânının genişliği de kültürden kültüre değişir. Toplumsal hiyerarşive bireylerin toplum içindeki yerleri egemenlik mekânlarının genişliğini belirleyen önemli etkenlerdir.

Bilgi, inanç, fikir ve düşüncelerin dışında kalan ve yaşamımızı kolaylaştıran kültür ürünlerine maddi kültür ürünleri diyoruz. Maddi kültür ürünleri kültürün maddi olmayan, soyut ürünlerinden ayrı düşünülemez. Bunlar, birbirinin hem nedeni hem de sonucudur. Giyimden yiyeceklere, barınaklardan üretim araçlarına kadar her şey kültürün ürünüdür ve kültürden kültüre farklılık gösterir.

Enformasyon Sistemleri Kuramı, kültürlerin enformasyon yüküyle baş etme stratejileri açısından farklılaştırdığını ve bu farkın bireylerin iletişim davranışlarına yansıdığını ileri sürer. Buna göre, insanlar işleyebileceklerinden fazla enformasyona maruz kaldıklarında, yani sisteme giren enformasyon bireyin işleyip anlamlandıracağından fazla olduğu durumlarda, algılanan enformasyonu sınıflandırılır, önemine göre sıralanır. Bazı kültürler, ssınıflandırmalar sonunda gündelik yaşamda en çok karşılaşılan durumlarla ilgili, kendileri için önemli olan bilgileri biriktirir ve benzer alanda gelen enformasyonun güncel olan kısmını alarak bunlarla birleştirip anlamlandırır. Bu şekilde, her defasında sadece güncel enformasyonu alarak anlamlandırmak mümkün olur. Bu sürece bağlamlama süreci denir.

Tam anlamıyla dar bağlamlı ya da tamamen geniş bağlamlı kültür yoktur. Bütün kültürler dar ve geniş bağlam doğrusu üzerinde bir yerde yer alırlar. Dar ve geniş bağlamlılık derecesi göreceli bir kavramdır. Kuzey Amerikalı, Orta ve Kuzey Avrupalılar genellikle dar bağlamlı iletilerden yararlanırken Güney Amerikalılar, Akdenizliler, Orta ve Uzak Doğulular geniş bağlamlı iletiler kullanma eğilimindedir. Edward T. Hall “dar ve geniş bağlam cetveli” olarak adlandırdığı ölçeğin dar bağlam ucunda İskandinavyalılarla Almanları, geniş bağlam ucuna ise Çinlileri yerleştirmektedir. Diğer kültürler de cetvelde bu kültürlerin arasında kendi yerlerini bulmaktadır.

Her kültürde, grubun çoğunluğu kültürel norm ve değerler çerçevesinde davranırken, grup üyelerinden bazıları beklenmeyen davranışlar gösterebilir ya da norma uygun olmayan davranışlar sergileyebilir. Bu duruma normdan sapma ya da kısaca sapma denir. Bireyin kültürü nasıl içselleştirdiği ve gündelik yaşamında nasıl yeniden ürettiği onun kişiliği ile bağlantılıdır. Bu nedenle insan doğası ile kültür, kültürle de kişililik arasındaki ayrımı gözden kaçırmamak gerekir.