KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM - Deneme Sınavı - 14

Yukarıda açıklanan tanım kültürlerarası iletişimin tanımıdır.

İleti sözel ya da sözsüz olabilir. Herhangi bir davranış, yüz ifadesi, tavır ileti işlevi görür. Her iletinin bir içeriği, karşıdaki ile olan ilişkiyi yansıtan bir yönü ve iletiyi gönderenin kimliğini gösteren bir niteliği vardır. Karşıdakinin kim olduğuna bağlı olarak iletinin içeriği, hitap tarzı ve gönderenin tavrı değişir. Birini çağırmak için ileti göndeririz. Bu çağrı içeriktir. Sözle “gel” diyebiliriz, elimizi sallayarak gelmesini isteyebiliriz, bir baş hareketiyle çağırabiliriz. İçerik hep aynıdır. Karşıdakinin kimliğine göre ona nasıl hitap ettiğimiz ve kendimizi nasıl konumlandırdığımız burada önem kazanır. Öğretmenimize sözel olarak “gelin”, “gelir misiniz?” ya da “lütfen gelin” deriz. Burada aramızdaki ilişkinin “sizli bizli” düzeye olduğunu ve öğretmenin bizden daha yüksek bir statüde olduğunu belirtmiş oluruz. İletinin ilişki ve kimlik belirtme niteliği kültürlerarası iletişimde büyük önem taşır. Her topluluktaki ilişki ağları ve bireylerin bu ağlardaki yerleri kültür tarafından belirlenir. Kültürden kültüre de bu yerler farklılaşır. Söz gelişi bir kültürde bireylerin yeri yaşa göre belirlenirken, yaşlı kişiler daha önemli sayılırken başka bir kültürde ekonomik gücü olanlar daha önemli sayılabilir. Aynı durum cinsiyetler için de önemlidir. Bir kültürde kapıdan geçerken kadına öncelik verilir, başka bir kültürde bunun tam tersi, erkek öncelikli olabilir.

Kültürlerarası iletişim kavramını ilk ortaya atan ve bu kavramı tanımlayarak bilim dünyasına kazandıran Edward T. Hall’dür. Hall 1959 yılında yayınladığı “The Silent Language” adlı kitabında kültürü antropolojik tanımıyla ele almış ve “enformasyon sistemleri kuramı” olarak adlandırılan kuramıyla kültürlerin farklılaşmasını açıklamaya çalışmıştır.

İletişimin açıklanmasında ikinci yaklaşım Anlam Yaratma Yaklaşımıdır. Bu yaklaşıma göre, iletişim bir anlamın karşı tarafın zihnine aktarılması durumudur. Dolayısıyla anlık bir şeydir. Okuduğumuz bir metin, dinlediğimiz bir konuşma, izlediğimiz bir film, gördüğümüz bir fotoğraf zihnimizde bir anlam ya da çeşitli anlamlar yaratır.

İletişimin birinci işlevi bilgi ya da enformasyon aktarmaktır. Enformasyon işlenmemiş veri anlamında kullanılmaktadır. Enformasyon işlenip özümsenince bilgi olur. İletişim davranışlarının ikinci işlevi, istemli de olsa istem dışı da olsa sosyal ilişkileri etkilemektir. İletişim davranışlarının diğer işlevi, yararcı işlevdir. Diğer bir işlevi de, zihnî ve psikolojik süreçlere ilgili olan öznel ve duygusal işlevidir.

Bir numaralı kutucuktan başlıyoruz. İki ayrı sosyal ve kültürel sistemde, A ve B sistemlerinde yetişmiş iki birey karşılaşıyor. Bu bireylerin çevrelerinden algıladıklarıyla gerçekleştirdikleri soyutlaştırmalar, yani düşünce, inanç ve duyguları ile zihinlerindeki soyut düşünce, dünya görüşü, fikir ve duygulardan ürettikleri somutlaştırmalar, yani eşyalar, evler, davranış kalıpları, yasalar, kurallar birbirinden farklıdır. İki numaralı kutucukta gönderenin daha sonra alıcı olduğunu görüyoruz. Gönderen de alıcı da iletileri kendi kişisel psikolojik, kültürel ve sosyal koşulları içinde ve kültür değerleri, davranış kalıpları ve diğer kültür hakkındaki yargıları çerçevesinde hazırlar. Üç numaralı kutucukta gönderenin iletmek istediği anlamları belirttiğimiz çerçeveye göre kodladığını görüyoruz. Dört numaralı kutucukta ileti var. ileti sözel ya da sözsüz olabilir. Herhangi bir davranış, yüz ifadesi, tavır ileti işlevi görür. Her iletinin bir içeriği, karşıdaki ile olan ilişkiyi yansıtan bir yönü ve iletiyi gönderenin kimliğini gösteren bir niteliği vardır.

İletişimin iletişim süreci belirli bir bağlam da gerçekleşir. Bağlam, iletişim süreci gerçekleşirken içinde bulunulan fiziki ortamı, zamanı ve sosyal ilişkiler ağını ifade eder. Yani iletişim süreci kendi başına, bir boşlukta gerçekleşmez. Bu nedenle herhangi bir iletişim sürecini incelerken mutlaka hangi bağlamda gerçekleştiğini anlamak gerekir. Çünkü bağlam etkileşim içindeki insanların iletişim davranışlarının biçim ve biçemini belirler. İletişim süreci sabit bir seyir izlemez, dönüşür. Sürece katılanlarda gerçekleşen bilişsel değişmeye dayanır. Eğer bir bütünü oluşturan bileşenler değişiyorsa, onların arasındaki bağlantıların niteliği değişiyorsa bütün de değişiyor demektir. İletişim dinamik bir süreçtir. iletişim sürecine katılanlar iletileri algılar, anlamlandırır, yanıt verir, tepki gösterir. Bu yanıt ve tepkiler diğer tarafça algılanıp anlamlandırılır ve karşılığı verilir. Bu döngü sırasında artık hiçbir taraf eskisi gibi değildir. Bundan sonra iletişim başka bir düzeyde gerçekleşir. Bireyin içinde bulunduğu ve başkasının giremediği sınırların genişliği kültürden kültüre değiştiği gibi duygu ve düşünceleri aktarmak için yararlandıkları semboller de kültürden kültüre değişir. Konuşulan dil seslerden ibaret olan sembollerden oluşur. Her insan topluluğu kendi içinde sembollerin taşıdığı anlamlar üzerinde uzlaşma sağlar. Böylece üzerinde uzlaşma sağlanan sessel sembollerin bütünü konuşulan dili oluşturur.

İletişim sürecinde istenilen anlamın karşı tarafta oluşması durumuna etkin iletişim denir.

Hall’e göre, kültür insan toplulukları tarafından, insanın temel gereksinmelerini karşılamak üzere üretilen, yaratılan her türlü insan yapısı ürünler bütünüdür.

Algılanan iletiden çıkarılan anlam kaynağın aktarmak istediği anlamla örtüşüyorsa bu iletişime “etkin iletişim” denir.

Kültürlerarası iletişim farklı kültürlere ait insanlar arasındaki etkileşim süreci ile ilgilenir. Bu sürecin sonucu öngürüler geliştirir.

Edward T. Hall, kültürle iletişimi birbirinden ayırmaz. Ona göre, kültür insan toplulukları tarafından, insanın temel gereksinmelerini karşılamak üzere üretilen, yaratılan her türlü insan yapısı ürünler bütünüdür.

Ray L. Birdwhistell kültürle iletişimin birbirleriyle bağlantılı olduklarını ve kültür yapıyı ifade ederken iletişimin bir etkileşim süreci olduğunu belirterek Hall’e karşı çıkar. Bu görüş, Hall’ün “insan yapımı ve ihtiyaçları karşılamak amacıyla yaratılan şeyler” olarak gösterdiği kültürün, insan topluluklarını oluşturan temel yapı olduğunu kabul etmektedir. Buna göre, belirli bir kültürel yapı içerisinde insanlar arasında gerçekleşen etkileşim süreçleri elbette bu yapıdan etkilenmektedir. Çünkü etkileşim ya da iletişim süreci bu yapı içinde meydana gelmekte ve yapısal özellikler sürecin şekli, süresi ve biçeminin belirlenmesinde önemli rol oynamaktadır.

Çağımızda gerçekleşen bilimsel ve teknolojik gelişmeler, dünya üzerinde yaşayan bütün insan topluluklarını birbirine yaklaştırdı ve kültürlerarası karşılaşmalar sıklaştı. Küreselleşme sonucunda ortaya çıkan bu durum kültürlerarası işletişim sorunlarının da sayıca artmasına ve önemli sonuçlar doğurmasına yol açtı. Bu sorunların çözümü ve farklı kültürlere mensup insanlar arasındaki iletişimi daha etkin hale getirmek için gerekli olan bilgileri üretilmeye çalışan kültürlerarası iletişim her geçen gün daha önemli bir disiplin haline geldi.

Etkin iletişimin temel koşulu iletişim sürecinde gönderenin amaçladığı, istediği anlamın alıcıda oluşmasıdır.

Kodlamanın insan iletişimi açısından tanımı “iletişim kurabilmek için çeşitli görsel ve sessel sinyallerin belli kurallara veya kodlara göre düzenlenmesi” şeklindedir. Etkileşim sürecine katılan taraşar kodlama yolu ile aktarmak istedikleri anlamları sözlü ya da sözsüz sembollerden oluşan iletiye dönüştürürler. İleti içsel bir süreç olan kodlamanın bir ürünüdür ve aktarılmak istenen anlamın taşıyıcısıdır. İletiler gönderenle alıcı arasında bağlantıyı sağlayan bir kanaldan gönderilir. İletişim kanalları duyu organlarımızla algılayabileceğimiz uyaranların alınabildiği kanallardır. İşitme, görme, tat alma, koklama ve dokuma gibi duyularımızla algılayabileceğimiz uyarı ve iletiler yapılarına göre uygun kanallarla aktarılır. Her kültürde belirli kanallar diğerlerine bakarak daha çok kullanılır. Bu nedenle iletişim kanallarının kullanım yoğunluk ve niteliklerine bakarak kültürler arasındaki farkları ayırt etmek mümkündür.

Kültürlerarası iletişimin konusu, günlük yaşamın çeşitli alanlarında, farklı kültürlere mensup insanlar arasındaki etkileşimdir. İnsan etkileşiminin gerçekleştiği ortamlar ve bu ortamları oluşturan diğer bileşenler de kültürlerarası iletişimin inceleme alanına girer. Farklı kültürlerden insanların karşılaşmasına neden olan göç, kültürel değişmeyi hızlandıran modernleşme veya küreselleşme gibi olgularla bu olgularda etkileşimi belirleyen algılama, kültürleşme ve kültürel kimlik gibi kavramlar da kültürlerarası iletişimin konusu içindedir.

Kültürler arasındaki farklılıkların iletişim sürecine etkisinin eskiden beri bilindiğini gezginlerin yazdığı seyahatnamelerden anlıyoruz. Ruy Gonzales de Clavijo’dan Evliya Çelebi’ye kadar birçok gezgin kendi ülkeleri içinde ve dışındaki yerleri gezmiş ve gördüklerini, deneyimlerini kitaplaştırmıştır. Gezginler, gittikleri ülke ve bölgeleri, karşılaştıkları topluluk ve insanları, kendi kültürü çerçevesinde değerlendirmiş ve anlamaya çalışmıştır. Aralarındaki bölgesel ve kültürel fark arttıkça, karşılaştıkları toplulukların davranışlarıyla ilgili olarak düştükleri anlama hataları da artmış, böylece, bazen tamamen yanlış anlamalara dayalı değerlendirmeler yapmışlardır. Kültürel farklılıkların, iletişim davranışları nda somutlaşarak yanlış anlamalara yol açtığı ancak II. Dünya Savaşı yıllarında iletişim ve kültür alanında çalışan bilim insanlarının dikkatini çekebilmiştir.

İletişim dinamik bir süreçtir. İletişim sürecine katılanlar iletileri algılar, anlamlandırır, yanıt verir, tepki gösterir. Bu yanıt ve tepkiler diğer tarafça algılanıp anlamlandırılır ve karşılığı verilir. Bu döngü sırasında artık hiçbir taraf eskisi gibi değildir. İletişim süreci sabit bir seyir izlemez, dönüşür. İletişim sürecinin dönüşürlük özelliği biraz önce verdiğimiz Mehmet ile Ayşe’nin karşılaşması örneğinde olduğu gibi, sürece katılanlarda gerçekleşen bilişsel değişmeye dayanır. Eğer bir bütünü oluşturan bileşenler değişiyorsa, onların arasındaki bağlantıların niteliği değişiyorsa bütün de değişiyor demektir. İletişim sürecine katılan bireylerin birbirlerinin kişisel nitelikleri, iletişimin içeriği ve karşılıklı olarak iletişim biçemleri hakkında bilgi sahibi olmaları, sürecin dönüşmesine ve başka bir nitelik kazanmasına neden olur. Örnekte gördüğümüz gibi, başlangıçta iki yabancının karşılaşması şeklinde başlayan süreç birkaç dakika sonra aynı alanda çalışan benzer mesleklere sahip insanların iletişimine dönüşmüş oldu. İletişim süreci aynı zamanda bir öğrenme sürecidir. İletişime katılanlar istemli ya da istem dışı olarak bir şeyler öğrenir. Öğrenme bireyi bilişsel olarak değiştirir, iletişim davranışlarını etkiler. Süreç de dönüşmüş olur. Dönüşürlük özelliği, dinamiklik özelliğinin sonucudur.

Normlar toplumdaki yaygınlıklarına, içerdikleri yaşam alanlarına, ömürlerine ve yaptırım güçlerine göre farklı adlar alırlar. En kısa süre etkili olan ve en az yaptırım gücü bulunandan başlayarak en güçlü yaptırımla toplumun bütününü kapsayan normlara doğru alışkanlık, moda, âdet, görenek, gelenek, örf ve yasa şeklinde sıralanabilir.