KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM - Deneme Sınavı - 10

Güç aralığının az olduğu kültürlerde ise bireyler, kişilerarası etkileşim sürecinde göreceli olarak daha simetrik bir konumda bulunurlar ve toplum içindeki iktidar ve güçlerini etkileşime görünürde daha az yansıtırlar. Yüksek sesle konuşmak genellikle hoş karşılanmaz. Bağırıp çağırarak emirler yağdıran bir amir komik duruma düşer. Öte yandan, güç aralığının büyük olduğu asimetrik kültürlerde birinciler etkileşim sürecinde kendilerini daha yukarıda, ikinciler daha aşağıda görürler. Birinciler yüksek sesle konuşurken ikincilerin sesini yükseltmesi saygısızlık, hatta terbiyesizlik sayılır. Birincinin sözlerine karşılık vermek ya da onun savlarını çürütebilecek fikirleri sürmek de kabul edilebilir davranışlardan sayılmaz. Amirler çalışanlarına yüksek sesle emirler verebilir ve bu normal karşılanır.

Yönetici kişilikler “Kendi yollarını belirleme ve bakış açılarına güvenme” eğilimindedir.

İlişkilendirici kişilikler, reddedilmekten, kendilerine kişilikleri göz önüne alınmadan, kayıtsız ve duygusuz davranılmasından hoşlanmazlar. Baskı ve gerilim durumlarında sessiz kaır, geri çekilme eğilimi gösterirler.

Saldırgan kişilik özelliklerine sahip bireyler yüksek sesle konuşur ve senle başlayan cümleler kurar.

Whorf’un hipotezine göre, bireyin konuştuğu dil onun düşünme yolunu etkiler.

Sınırlandırılmış kodlarda, enformasyonun büyük bölümü sözsüz kanallardan iletilirken, genişletilmiş kodlarda, enformasyonun hemen tamamı sözel kanallardan iletilir.

Karlfried Knapp’a göre, sözcükler kültüre özgü bağlamsal anlamlar taşıdığın- da, bu konuda deneyimi olmayan etkileşenlerin mesajı anlaması zorlaşır. Bütün insanlar için ortak olan deneyimler, farklı kültürlerde farklı sözel yapıda ifade edildiğinde, yanlış anlamaların ortaya çıkması kaçınılmaz olur (Knapp, 1992: 10).

Çocuklar sosyalizasyon süreci boyunca;

Belirli bağlamlardaki etkileşimde uygun davranışlarda bulunmak için uya-

cakları kural ve normları,

Etkileşimdeki amaçlarına ulaşmak ve ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik uy-

gun etkinliği seçmeyi,

Niyet ve arzularını ifade edebilmek için gerekli sözlü iletişim biçemlerini öğrenirler.

Bu bölümün giriş kısmında açıklandığı gibi, bireylerin kişilik özellikleri ve diğer niteliklerine göre, iletişimin evrensel kavramı altında toplanabilecek bileşenerine bütün kültürlerde rastlanabilir. Ancak iletişimin hangi bileşeninin hangi durumlarda ve hangi sıra ile kullanılmasını belirleyen şey tek tek kültürlerdir. Her kültür kendi kural ve ilkeleri çerçevesinde hem iletiyi oluşturan kodların seçiminde hem de seçilen kodların sunumunda kendine özgü biçemleri daha çok kullanır. Bu nedenle çok sayıda biçemden söz etmek mümkündür. Bu kitapta, öğrenmede kolaylık sağlamak amacıyla, sözlü iletişim biçemleri aktarılma şekillerine, kap- samlarına, kültürün bireye yaklaşımına ve bireyin yönelimine göre sınıflandırarak ele alınacaktır.

İnsanlar algıladıkları iletilerden anlam çıkarırken, sadece içeriğe değil, onun hangi niyetle, hangi formda ve hangi kanaldan gönderildiğini de dikkate alırlar.

Tamamen, kesinlikle gibi sözcükler dolaysız iletişim biçiminde kullanılır.

Dar bağlamı kültürlerde önem verilen değerlerden biri olan “dürüstlük” yüz yüze etkileşimde ve özellikle tartışmalarda iletişim biçemini de etkilemektedir. Bu nedenle sözlü mesajlar dar kapsamı ve doğrudan amaca yöneliktir.

Bağlamsal sözlü iletişim biçemi, bireyin sözlü iletişim sürecinde karşıdakinin toplumsal statüsünü, rolünü ve bağlamdaki yerini dikkate almasını zorunlu kılar. Bu nedenle bağlamsal biçem kullananlar, karşılarındaki bireylere, onların toplumdaki yerini ya da kendi gözlerindeki yerini belirten unvanlarla hitap ederler.

Sözlü ve sözsüz iletişim davranışları bütün insanların ortak davranışlarındandır. Bazı kültürler bu davranışlardan bir kısmını diğerlerinden daha çok ya da daha az kullanabilir. Ancak her iletişim davranışı farklı bireyler tarafından farklı tarzda, stilde kullanılır. Buna iletişim biçemi denir. Erol Mutlu iletişim biçemini, “bir bireyin kişilerarası ilişkilerde sıklıkla kullandığı iletişimsel tarz” olarak tanımlamakta ve iletişim biçeminin “bir bireyin ilişkilerini düzenlenmesindeki başarısıyla ya da başarısızlığıyla yakından ilgili” olduğunu belirtmektedir.

İletişim davranışları temel olarak sözel ve sözel olmayan davranışlar olarak ikiye ayrılabilir. Sözlü iletişim davranışları, anlamları sözel semboller aracılığı ile aktarılmak niyetiyle gösterilen davranışlardır. Sözün olduğu her tür davranış sözlü davranış olarak adlandırılır. Yazılı metinler de sözlerin sembollerinden ibaret olduğu için, yazı yoluyla anlam aktarma da sözel davranışlar sınıfı altında incelenir.

Sözlü iletişim davranışlarının belirlenmesiyle ilgili önemli bir kuramsal katkı da Basil Bernstein tarafından yapılmıştır. Bernstein, insanların kullandığı sözel davranış kalıplarının nasıl olup da kültürden kültüre değişiklik gösterdiğini anlamaya yarayacak kuramsal bir çerçeve oluşturmuştur. Bernstein’a göre, sözlü iletişim biçemleri, o biçemleri kullanan bireylerin içinde yaşadıkları toplumsal bağlam tarafından belirlenir.

1960’lı yıllardan itibaren çok sayıda ve farklı disiplinlerden bilim insanı dil, kültür ve zihin arasındaki ilişkiyi anlamak için çalışmalar yürüttü. Geert Hofstede de kültürel değerler yaklaşımı ile bu alanda yaptığı araştırma sonucunda üçüncü bölümde öğrendiğiniz Kültürel Boyutlar Kuramını geliştirdi. Hofstede, kültürü, zihnî yazılım ya da bilişsel yazılım olarak tanımlamış ve düşünce ile kültür arasındaki yakın bağlantıyı vurgulamıştır. Bununla birlikte, dil, kültür ve düşünce arasındaki doğrudan bağlantı fikrine katılmayanlar da bulunmaktadır. Birçok araştırmacı, bütün dilleri kapsayan evrensel bir gramerin olduğunu ileri sürmektedirler (Chomsky, 1965). Bazıları ise söz gelişi renk adlarıyla ilgili evrensel bir kalıptan söz etmektedir. Dil ile düşünce ve kültür arasındaki ilişki hakkındaki tartışmalar devam etmekte ve çeşitli bilimsel disiplinlerden araştırmacılar bu konuyla ilgili bulgu ve görüşlerini açıklamaktadır. Ancak bizim için önemli olan, dilin farklı kültürel bağlamlarda nasıl çalıştığı ve kültürebağımlı iletişim biçemlerinin nasıl ortaya çıktığıdır.

Toplumsal etkileşim sürecine katılan bireyler, daha önce de belirtildiği gibi, kendi kültürel normları ve kuralları çerçevesinde davranırlar. Kültür ve iletişimin bu nedenle birbirlerinden ayrılamaz kavramlar olduğunu biliyoruz. Kültür hem öğrenilir hem de iletişim yoluyla korunur ve yeni nesillere aktarılır. Bireyler, sosyalleşme ve kültürleme (enculturation) süreçlerinde içinde yetiştikleri topluluğun kültürünü edinirler.

Karlfried Knapp’a göre, sözcükler kültüre özgü bağlamsal anlamlar taşıdığında, bu konuda deneyimi olmayan etkileşenlerin mesajı anlaması zorlaşır. Bütün insanlar için ortak olan deneyimler, farklı kültürlerde farklı sözel yapıda ifade edildiğinde, yanlış anlamaların ortaya çıkması kaçınılmaz olur. Çocuklar sosyalizasyon süreci boyunca;
- Belirli bağlamlardaki etkileşimde uygun davranışlarda bulunmak için uyacakları kural ve normları,
- Etkileşimdeki amaçlarına ulaşmak ve ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik uygun etkinliği seçmeyi,
- Niyet ve arzularını ifade edebilmek için gerekli sözlü iletişim biçemlerini öğrenirler.

Dolaylı sözlü iletişim biçeminde sözcükler ve deyimler her zaman sözlük anlamlarında kullanılmaz ve anlamı taşıyan sözel içerik, diğer iletişim biçemleriyle birlikte, başka sözlerin arasında gizlenir. İlk duyuşta anlamı doğrudan çıkarmak mümkün olmayabilir. Bu biçemi kullanan gönderenler, etkileşim sürecinde gerçek niyet, arzu ve ihtiyaçlarını dolaylı olarak iletirler.

Bireyci kültürlerin üyeleri sözlü iletiflim s›ras›nda sözlerine “ben” ile başlar, kendini öne çıkarmaktan çekinmez ve aktarmak istediği anlamları kendi niyet, inanç ve fikirleri çerçevesinde sözel olarak ifade eder. Bu biçeme kişisel sözlü iletişim biçemi denir. Kişisel sözlü iletişim biçeminde, “ben” kimliğini iletişim sürecinin merkezine yerleştiren dilsel ögelerin sıkça kullanıldığı gözlenir. Bu biçemde anlamlar, birey olmanın vurgulanması amacıyla aktarılır.

“Geniş kapsamlı sözlü iletişim biçemi, enformasyon alışverişi sırasında, etkileşim sürecinin amacı ve gereksinmeleriyle ilişkin değil gibi görünen ancak konuyla ilgisi olan enformasyonun da verildiği iletişim biçemidir. Bu biçemi kullanan bireyler, kendilerine sorulan sorunun yalnızca yanıtını vermekle kalmaz, soruyla ilgili gördükleri diğer yan konulardaki duygu ve düşüncelerini de yanıtlarına eklerler. Bazen, bu ikinci ve üçüncü dereceli enformasyon o kadar çok olur ki, verilen yanıt bunların arasında algılanamaz hâle gelir.