KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM - Deneme Sınavı - 27

Sosyal davranışçılık yaklaşımına göre, kültürlerarası iletişim yeterliği, iletişime katılan bireyin kişilik özelliklerinden çok, başka ülkelerde yaşayarak ya da eğitim programları yoluyla elde ettiği deneyimlere bağlıdır.

Kültürlerarası iletişim sorunlarının ortaya çıkmasının başlıca nedenlerinden olan “yanlış algılama ve değerlendirme” gözlem yoluyla öğrenmenin yarattığı en önemli risktir. Bireyin gözlemlediği bir davranışın hangi anlamı taşıdığını ve farklı bağlamlarda ne anlama geldiğini bilmesi genellikle mümkün olmaz. Birey gözlem yoluyla öğrendiği davranışı farklı bir bağlamda uyguladığında, amaçlamadığı bir anlam yaratabilir. Bu durumda iletişim yeterliğinden söz edilemez.

Richard W. Brislin, kültürlerarası iletişimde başarının, yabancıyla etkileşimde bulunan bireyin tutumlarına, niteliklerine ve sosyal yeteneklerine bağlı olduğunu belirtmektedir (Brislin, 2008). Brislin’e göre, etnik merkezciliğe ve ön yargılara dayanmayan değerlendirmeler, kültürlerarası iletişimde en değerli olanlarıdır. Brislin, uyum yeteneği yüksek bireyin nitelikleri arasında, güçlü kişilik, bilgililik, hoşgörürlük, sosyal ilişki kurma yeteneği, olası çıkarları algılama ve amaca yönelik olmayı saymaktadır.

Kültürlerarası tutum açısından bakıldığında, bireyin iletişim kurduğu kişinin kültürünü anlaması ve bu kültüre karşı olumlu tavır geliştirmesi kültürlerarası iletişim yeterliğine ulaşmanın anahtarı olarak kabul edilmektedir. Gözlenebilir davranışlar yoluyla tutumları ölçmek görece daha kolay sayıldığı için, bireylerin kültürlerarası iletişim yeterliklerinin değerlendirmesinde yabancıya karşı geliştirdiği tutumlara bakılır. Burada konu edildiği şekliyle tutum, “bir bireye atfedilen ve onun karşısındaki kişi ile ilgili düşünce, duygu ve davranışlarını etkileyen eğilim” ya da “bireyin önceki deneyimlerine dayanan kanı, inanç ya da öneğilim” olarak tanımlanabilir.

Toplumsal yeterlik, başkalarının duygularını sezebilme, toplumsal rol üstlenme, bilişsel karmaşıklık ve etkileşimi yönetebilme gibi yetenek ve nitelikleri kapsar. Her bireyin kendi toplumu içinde, öğrendiği kültürel kalıplar çerçevesinde uygun davranışlar göstermesi normal karşılanır. Kültürlerarası iletişimde ise bireyin yabancı olduğu bir toplum içinde, onun normlarıyla çatışmayacak şekilde davranması beklenir.

İlişkisel yeterlik yukarıda sıralanan yeterliklerin çoğunu içermekle birlikte diğerlerinden bağımsızdır ve etkileşimin karşılıklı süreçleri ile ilgisi açısından diğerlerinden ayrılır. Bir birey, başkalarıyla etkileşimde bulunmak ve iletişim amaçlarına ulaşmak için önce onlarla belirli düzeyde ilişki kurmalıdır. “İlişki kurma” yerine “bağlantı kurma” da denilebilir. Bu durumda bireyler arasında iletişimsel bir “bağ” kast edilmektedir. Bağlantı oluşturmak için bağın, iki uçta bulunan bireye de en az birer noktadan temas etmesi gerekir. Başka deyişle bağlantı kurmak isteyen birey, karşıdakinde bir bağlantı noktası, başlangıç noktası bulmalı ve iletişimsel bağı oraya bağlamalıdır.

Bireyin duygusal bakımdan yabancı ile iletişime hazır olması kültürlerarası iletişim yeterliğinin ön koşuludur. Bir insanın,
• etnomerkezci olmaması ya da etnomerkezcilik düzeyinin düşük olması,
• karşılaşılan kültürle ilgili ön yargılarının bulunmaması ya da ön yargılarının farkında olması,
• açıklık ve sezgi gücüne sahip olması
kültürlerarası iletişim yeterliği edinmeye duygusal açıdan hazır olduğunu gösterir.

Kültürlerarası iletişim yeterliğinin duygusal yönü, bireyin kendini değerlendirmesi temeline dayanır. Bu değerlendirme bireyin
• öz saygısını,
• açık fikirliliğini,
• ön yargısız davranışlarını ve
• sosyal rahatlığını kapsar.

Sosyal rahatlık, kültürlerarası iletişimde “kaygı” duygusunu azaltma yeteneği olarak tanımlanmaktadır. Kendi kültürel ortamlarının dışında bulunan bireylerin yabancılarla katıldığı ilk etkinliklerde genellikle birçok beklenmeyen durumlar ortaya çıkar ve birey yeni bir durumla karşılaştığında çoğunlukla psikolojik güvensizliğe dayalı kaygı duyar. Sosyal kaygının göstergeleri arasında terleme, kesik hareketler, vücut gerginliği, konuşmada karışıklık, tereddüt ve tepkide azalma vardır.

Kendi kültürünü enformel yolla, ilk çocukluk döneminde itibaren aile ve yakın çevresi ile daha sonraki eğitim aşamalarında öğrenen birey, yabancı kültürü öğrenmek için özel bir çaba harcamalıdır. Bilişsel bir süreç olan öğrenme sonucunda edinilen bilgiler, kültürlerarası karşılaşmalarda aktarılmak istenen anlamlarını açmak için başvuru çerçevesi oluşturur.

Davranışsal esneklik, farklı bağlam ve durumlarda uygun davranış biçemlerini seçebilme becerisini ifade eder ve kültürlerarası iletişim yeterliğinin yaratıcı yönünü vurgular. Davranışsal esneklik kazanmış bireyler, iletişim sürecine doğru ve uygun biçimde katılabilir ve iletişim amaçlarına ulaşabilmek için değişik davranışsal stratejiler uygulayabilirler. Kültürlerarası etkileşim sürecinde esnek davranabilen kişiler, farklı kültürün üyeleri ile bireysel ilişki kurabilmek için hangi güvenilir sözlü mesajları nasıl kullanabileceklerini bilirler.

İletişimde etkinlik kavramı iletişim sürecine katılan tarafların görüşü ile de ilintilidir. Bir bireyin kendini yeterli hissetmesi onun iletişim yeterliğinin kanıtı olamaz.
İletişim yeterliği hem başkaları tarafından gözlenmeli hem de bireyin etkileşimde bulunduğu kişiler tarafından onaylanmalıdır. Bu nedenle iletişim yeterliği,
• bireylerin amaçlarını formüle etme ve onlara ulaşmaları,
• diğerleriyle etkin şekilde iş birliği yapmaları ve
• bu becerilerini değişen koşullarda gösterebilmeleri gibi kriterler dikkate alınarak değerlendirilmelidir

Konuşulacak konular, konuşmada kullanılacak biçem sözlü bağlamı; karşılaşan bireyler arasındaki tanışıklık, mevki ve statü farkı, toplantının amacı ilişkisel bağlamı; odanın şekli, döşemesi, aydınlatma ve havalandırması ile kime ait olduğu sembolik ve çevresel bağlamı oluşturur.

Konuşulacak konular, konuşmada kullanılacak biçem sözlü bağlamı; karşılaşan bireyler arasındaki tanışıklık, mevki ve statü farkı, toplantının
amacı ilişkisel bağlamı; odanın şekli, döşemesi, aydınlatma ve havalandırması ile kime ait olduğu sembolik ve çevresel bağlamı oluşturur.

Miktar, nitelik, ilişkinlik ve iletişim biçemi iletişime uygunluğun dört ögesidir:

• miktar, bağlamın gerektirdiği kadar iletiyi;
• nitelik, amaçlanan anlamı aktaran iletiyi;
• ilişkinlik, iletilerin konuyla bağlantısını ve
• iletişim biçemi, bağlamın gerektirdiği biçemi ifade etmektedir.

Çokkültürlü insan yaklaşımı, bireylerin birden fazla kültürün üyesi olmaları durumunda, bu kültürlerin mensupları ile iletişimde sorun yaşamayacakları varsayımı
üzerine kuruludur. Çokkültürlü bireylerin birden fazla kültür ortamında etkin iletişim gerçekleştirebildiğinden yola çıkarak, tanımadıkları kültürlerin üyeleri ile etkileşimlerinde de başarılı olacakları düşüncesine dayalı bu yaklaşım, çokkültürlü olmanın genel olarak kültürlerarası iletişimde avantaj sağladığını ileri sürmektedir.

Sosyal davranışçılık yaklaşımına göre, kültürlerarası iletişim yeterliği, iletişime katılan bireyin kişilik özelliklerinden çok, başka ülkelerde yaşayarak ya da eğitim programları yoluyla elde ettiği deneyimlere bağlıdır. Öğrenme kuramlarından biri olan “Sosyal Davranışçılık Kuramı” ya da diğer adıyla “Sosyal Bilişsel Kuram”a göre, davranışların mutlaka doğrudan öğrenilip pekiştirilmesi gerekmez. Davranışları gözlemleyerek ve başkalarının yaptıklarının sonuçlarına bakarak da öğrenmek mümkündür. “İkinci elden öğrenme” de denilebilecek bu öğrenme “gözlem yoluyla öğrenme” olarak bilinir. Sosyal davranışçılık
yaklaşımı, yabancı kültürün de gözlem yoluyla öğrenilebileceğini ve bireyin bu bilgiye dayanarak o kültürün üyeleriyle etkin iletişim kurma yeterliğine sahip olabileceğini ileri sürmektedir.

Bireyin duygusal bakımdan yabancı ile iletişime hazır olması kültürlerarası iletişim yeterliğinin ön koşuludur. Bir insanın,
• etnomerkezci olmaması ya da etnomerkezcilik düzeyinin düşük olması,
• karşılaşılan kültürle ilgili ön yargılarının bulunmaması ya da ön yargılarının
farkında olması,
• açıklık ve sezgi gücüne sahip olması kültürlerarası iletişim yeterliği edinmeye duygusal açıdan hazır olduğunu gösterir.

Kültürlerarası iletişim yeterliği, bireyin etkileşimde bulunduğu yabancılarla etkin iletişim kurabilmesini sağlar ve duygusal, bilişsel ve davranışsal bileşenlerden oluşur. Üçüncü sırada fiili ya da davranış düzeyi gelir. Bu düzeyde birey, kültürlerarası karşılaşmalarda duygusal ve bilişsel donanımına dayanarak iletişim davranışları sergiler. İletişim sürecinde karşıdakine saygı göstermek, esnek olmak, dil ve genel olarak iletişim becerilerini kullanmak ve belirsizliğe karşı toleranslı olmaktır.

Öz saygısı yüksek bireylerle öz saygısı az olan bireylerin kültürlerarası iletişim sürecindeki davranışları birbirlerinden farklıdır (Adler ve Towne, 1993). Öz saygısı
yüksek bireyler, öz saygısı az olanlara göre;
• başkaları hakkında daha olumlu düşünen,
• başkalarından daha çok kabul gören,
• başkaları tarafından izlendiğinde daha etkin olan,
• amirleriyle birlikte çalışırken kendini daha rahat hisseden ve
• başkalarının olumsuz yorumlarına karşı kendilerini daha iyi koruyan kişilerdir.