KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM - Deneme Sınavı - 7

İnsanlığın başlangıç evrelerinden beri en yaygın olan zaman algısı döngüsel zaman algısıdır. Döngüsel zaman; dünyanın güneşin, ayın da dünyanın çevresinde dönmesinden kaynaklanan gün, ay, mevsimler ve yılın sürekli olarak tekrarlanmasından kaynaklanan bir algılama biçemidir. Zamanı döngüsel olarak algılayan kültürlerin üyeleri, zamanın günlük, aylık, mevsimlik ve yıllık dönemlerden ibaret olduğunu ve aynı zamanın kendi dönemi bitince yeniden dönüp geri geldiğini varsaymaktadırlar.

Düzenleç, iletişim akışını denetlemeye ve katılanlar arasındaki ilişkiyi düzenlemeye yardım eden sözsüz davranışlardır. Düzenleçler, etkileşim sürecine katılan bireylerin konuşmalarını sürdürme, daha yüksek ya da alçak sesle konuşma, sırasını başkasına verme gibi davranışlarını düzenler; katılanların dikkatini birbirleri üzerinde yoğunlaştırmalarını ya da süreci izlediklerini karşı tarafa göstermelerini sağlarlar.

Söz kullanılmadan anlam aktarma etkinliğine genel olarak sözsüz iletişim adı verilir. Herhangi bir anlamın aktarılması amacıyla gösterilen ve konuşulan dilden söz içermeyen her türlü davranış da sözsüz iletişim davranışı adı altında incelenir. Sözlü ve sözsüz mesajların birbirini tutmadığı durumlarda, alıcı algılayabildiği sözsüz mesajlara daha çok değer verme eğilimi gösterir.

Sözsüz iletişimin temel işlevi anlam aktarmaktır. Ancak iletişim sürecinde, sözlü iletişimden farklı olarak, anlam aktarımı yanında sürece katılanlar arasındaki ilişkileri istemsiz de olsa bir düzene koyar. Bu düzenleme her zaman tarafların arzu ettiği sonuçları doğurmayabilir. Bu da sözsüz iletişimin kontrol edilemeyen niteliğinin sonucudur. Sözsüz iletişimin temel işlevler;
- anlam aktarmak,
- bireylerin duygu ve gerçek tutumlarıyla ilgili iletileri göndermek,
- sözlü iletileri tekrarlama da dâhil, işleyip anlamı güçlendirmek,
- sözlü iletileri tamamlamak ve genişletmek,
- iletişim sürecinde zamanı yönetmek,
- taraflar arasındaki söz sırasını belirlemek olarak sıralanabilir. Sözsüz iletişim sözlü iletileri işleyip anlamını güçlendirir.

Sözsüz iletişim davranışlarının kültürden kültüre değişmesi yanında bireysel farklılıkların sözsüz iletişimde sözlü iletişimden daha baskın rol oynaması, sözsüz iletişim davranışlarının evrensel, genel geçerli bir sınıflandırmaya tabi tutulmasına izin vermemektedir. Ancak konuya farklı açılardan bakılarak yapılan sınıflandırmalar arasından en çok kabul göreni Michael Argyle tarafından geliştirilenidir. Bu sınıflandırmada sözsüz iletişim davranışları;
- devinsel iletişim ya da beden dili (kinesics)
- mekânsal iletişim (proxemics)
- yönelim açısı (bireyin başkasına bakışı)
- dış görünüş
- duruş, oturuş biçemi
- baş hareketleri
- yüz ifadesi
- jestler
- bakışlar
- paradil gibi başlıklar altında toplanmıştır.
İnançlar sözsüz iletişim sınıflamasında yer almaz.

Paradil “konuşmanın sessel (ama sözsüz) boyutu; bir şeyin söylenme tarzı; sözsüz ama sessel davranış; sesin söylenen söz dışındaki özellikleri” olarak tanımlanır. İletişim sürecinde sözlü mesajlar sadece sözlük anlamıyla algılanmaz. Mesajın anlamını belirleyen etkenler arasında, onun hangi ses tonuyla nasıl söylendiği de büyük önem taşır. Sözlü iletiye asıl anlam veren onun tonlamasıdır. Bir sözlü ileti, farklı ses ve vurgularla iletilirse farklı anlamlar taşır. Paradil; sesin yüksekliği, temposu, tonu, tınısı ve söyleniş biçemini içeren ses niteliklerini; gülme, ağlama ve benzeri duyguların sessel ifadesini sağlayan ses niteleyicilerini ve sözlü iletişim sırasında konuşmacının kullandığı “eee”, “ııı” gibi seslerle, yukarıda değinilen “susma”ları içeren ses bölücülerini kapsar. Baş hareketleri beden diliyle ilişkilidir.

Beden diliyle ilgili sözsüz iletişim biçemlerini Dış Görünüş Biçemleri ve Devinim Biçemleri olarak iki başlık altında incelenmektedir. Bu bölümler hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek için ilgili bölüme bakınız. Sesin yüksekliği paradil ile ilgilidir.

Her kültürün zaman algılama biçemi o kültürün üyelerinin bütün yaşamını ve iletişim davranışlarını şekillendirir. Zaman dünya üzerindeki kültürler tarafından temelde üç şekilde algılanır. Bunlar,
- döngüsel,
- noktasal,
- çizgisel zaman algılarıdır. Zamanı nokta olarak algılayan kültürlere göre, zaman metronom hareketiyle sembolize edilebilecek bir olgu değil, kavranması ya da sakınılması gereken, uygun ve uygun olmayan anların oluşturduğu noktalardan ibaret bir süreksiz dizidir. “Anlık yaşamak” denilen yaşam tarzının benimsendiği kültürlerde yaygın olarak görülen bu noktasal zaman algısı insanların “geçmişten ders çıkarma” gibi bir anlayışları olmaz. Onlara göre, insan yaşamında deneyimin hiçbir anlamı ve gerekliliği yoktur. Çünkü her “nokta zaman” o anda yaşanır ve biter. Sonra gelen başka bir zamandır ve geçen zamana benzemez. Dolayısıyla gelecekte aynı zamanla bir daha karşılaşmak, onu bir daha yaşamak mümkün değildir. Noktasal zaman algısında “anlık yaşamak” yaşam tarzı benimsenir.

Polikronik kültürlerin üyeleri zamanı dilimlere ayırmaz bütün olarak algılarlar. Monokronik kültürlerin üyeleri için zaman en ince ayrıntılarına kadar parçalanabilir ve ayrı ayrı değerlendirilebilir.

Zamanı çizgisel olarak algılayan kültürlerde, zaman dilimlere ayrılır ve her dilim kendi içinde değerlendirilir.

Farklı kültürlere mensup bireylerin mekânı kullanma biçemleri, o bireylerin kültürlerinde mekânın nasıl algılandığı ile doğrudan ilişkilidir. Farklı kültürlerden bireylerin mekânı nasıl kullandıkları, o bireylerin üyesi oldukları kültürlerin mekân kavramını nasıl algıladığı ile yakından ilişkilidir. Bu kısımda, mekânı kullanma biçemlerini mekân yönelimleri, mekân hâkimiyeti, kişiler arası mesafe ve mekân düzenleme olarak sınıflandırılmaktadır. İnsanların mekânla ilgili algıları onların mekânla ilgili davranışlarını şekillendirir. Mekânın iletişim sürecinde önemli yer tuttuğu kültürlerde hangi boyutta olursa olsun, ona özel bir değer verilir. Söz gelimi, Anadolu kültüründe “ocağın tüttüğü yer” olarak bilinen “ev” ya da insanın “yuva”sı çok önemli, hatta kutsaldır. Bu nedenle çok değer verilen askerlik hizmetinin yapıldığı yerlere “asker ocağı” denir. Aynı şekilde herkes doğup büyüdüğü köyü, kasabayı, kenti diğerlerinden daha değerli görür ve aynı yerde doğup büyümüş olanları da kendine daha yakın hisseder. Bu nedenle mekan yönelimi biçemleri önemlidir.

Dik dik bakmak, bakış yoluyla karşıdakini tehdit etmek anlamı taşır. Karşıdakinin gözlerinin içine bakmak bazı kültürlerde tehdit olarak algılanmaktadır. Oysa Batı ve Kuzey Avrupa ile Kuzey Amerika kültürlerinde iletişim sürecine katılan bireyler, konuşmacıyı dinlediklerini göstermek için onun gözlerine bakarlar. Güç aralığının çok olduğu Doğu kültürlerinde, bir bireyin gözüne doğrudan bakabilmek için ya aile üyelerinden biri olmak ya da bakılan bireyden daha yüksek toplumsal statüye sahip olmak gerekir.

Kültürlerarası iletişim yeterliliği, farklı kültürlerin üyeleri arasında yanlış anlamalarla ters orantılıdır. Yeterlik arttıkça, yanlış anlamalar azalır ve kültürlerarası iletişim alanında yapılan çalışmaların amacı yanlış anlamaları en aza indirmektir.

Öznel kültür yaklaşımı, kültürlerarası durumlarla karşılaşan bireylerin öznel kültür anlayışlarını çıkış noktası olarak kabul etmektedir.

Bu kuramın diğer adı, Sosyal Bilişsel kuramdır.

Brislin’e göre, etnik merkezciğiğe ve önyargılara dayanmayan değerlendirmeler, kültürlerarası iletişimde en değerli olanlarıdır.

Sosyal yetenekler, Brislin’in kültürlerarası iletişimde başarıyı bağladığı bir ögedir.

Etkileşim sürecinde kullanlan dil, bu dilde hazırlanan iletiler, sözsüz semboller ve bunların uygun kullanımları, iletişim yeterliğidir.

Duygusal bakımdan yabancı bir iletişime hazır olunması külterlerarası iletişimin ön koşuludur.

İlk aşamada kültürlerarası duyarlılık, ikinci aşamada kültürlerarası uyanıklık, üçüncü aşamada ise kültürlerarası beceriklilik geliştirilir.