MAHALLİ İDARELER MALİYESİ - Deneme Sınavı - 5

ABD’de mahalli idareler genellikle sundukları hizmetlerin niteliği bakımından genel amaçlı ve özel amaçlı mahalli idareler olarak ikiye ayrılmaktadır.

ABD'de ulaşım, sulama, içme suyu temini, kanalizasyon, mezarlık, haşaratla mücadele, havaalanlarının işletilmesi gibi bir veya birkaç işi yerine getirmek üzere kurulmuş bölgelere özel bölgeler denilmektedir.

Yerel yönetimlerin en önemli gelir kaynakları, emlak vergisi, satış vergileri, gelir vergisi gibi bazı yerel vergiler ile idareler arası mali aktarımlar ve borçlanmadan oluşmaktadır.

Bağımsız vergilendirme sisteminin avantajı yerel yönetimin vergi kaynağına fiziki olarak yakın olmasıdır. Bu yakınlık sayesinde yerel idarenin sunduğu hizmetlerden faydalanan halkın tercihlerine daha uygun sonuçlar elde edilmektedir. Ekonomik etkinliğin sağlanması açısından da kaynakların optimal dağılımı söz konusudur. 

Bu sistemin avantajı olduğu gibi dezavantajları da vardır. Bunlardan biride vergi sisteminde birlik ilkesi bozulabilir olmasıdır.

Bağımlılık sistemi: Bu sistemde vergi gelirlerinin büyük bir kısmı merkezî yönetimde toplanmakta yerel yönetimlere sadece küçük bazı yerel vergiler ve harçlar bırakılmaktadır. Bu nedenle yerel hizmetlerin finansmanı için yerel yönetimler merkezî idareden gelecek bağış ve yardımlara veya kendilerine tahsis edilen paylara gereksinim duymaktadır. Böyle bir sistemde mali özerklik zayıf düzeydedir ve yerel yönetimlerin merkezî idarenin müdahalesinden uzak faaliyette bulunmaları oldukça güçtür.

Ayırma sistemi: Bu sistemde her idare kendi gelir kaynağına sahip olması nedeniyle farklı idareler aynı kaynağa başvuramaz. Vergilendirme yetkisinin bir idari ünite tarafından kullanılması çifte vergilendirmeyi de önler. Böylelikle yerel yönetimlerin mali özerkliği kuvvetlendirilmiş olmaktadır. Merkezî idare vergiyle ilgili olarak esaslı unsurlarını belirlerken, yerel idare de gelirleri tarh ve tahsil ederek halkın ihtiyaçlarına yönelik hizmete dönüştürmektedir.

Merkezî yönetim bütün vergileri tarh ve tahsil etmekte, tahsil olunan vergilerin bir kısmı belirli ölçütlere göre yerel idarelere pay edilmektedir. Bu yöntemin en büyük dezavantajı yerel yönetimlerin özerkliği konusudur. Merkezî idareden pay alan yerel idareler artık merkezî idareye bağımlı hâle gelmektedir.

Maliye politikasının amaçlarından biri olan ekonomik istikrarı sağlama işlevini yerine getirmede kullanılan en önemli araçlar gelir üzerinden alınan gelir ve kurumlar vergileridir. Bu yüzden merkezî idare tarafından toplanmaları makroekonomik istikrar açısından daha uygundur. Ancak bazı ülke uygulamalarında belirli ölçülerle yerel yönetimlere pay verilmektedir.

Emlak vergisi vergi sınıflandırmasında kısmı servet vergisi olarak konumlandırılır. Bina, arsa ve arazi gibi taşınmazlar üzerinden emlak vergisi alınır. Vergi kaynakları arasında mahalli idarelere en uygun olan vergi bina ve arazi vergileridir. Emlak vergisinde, vergiyi doğuran olay yerel sınırlar içinde gerçekleştiğinden vergi gelirinin yerel idareye bırakılması en uygun vergidir.

Şerefiye, kamu tüzel kişilerinin gerçekleştirdikleri bayındırlık ve altyapı hizmeti, imar faaliyetleri sonucu kişilerin sahip oldukları bina, arsa, arazinin değerlerinde meydana gelen artışlar sonucu kişi ve kurumlardan alınan bir tür vergidir. Kanalizasyon, yol, yeşil alan, meydan, kaldırım yapılması veya mevcutlarının daha iyi hâle getirilmesi ile gayrimenkulün değeri artmakta, bu değer artışlarını gerçekleştiren yerel yönetimin faaliyetleri olmaktadır. Bu durumda gayrimenkul değeri artan kişiye
şerefiye adı altında bir bedel ödeme yükümlülüğü getirilir.

Günümüzde, kalabalıktan boğulan ve düzensiz genişliği sebebiyle de optimum hizmet düzeyine ulaşamayan kentleri bu durumlarından kurtarmak için, tıp deyimlerinden yararlanarak ifade edersek, biri koruyucu, diğeri tedavi edici nitelikteki iki ayrı yöntem geliştirilmiştir. Bunlardan koruyucu olanın amacı kentin genişlemesini önlemek, tedavi edicinin ki ise yoğunluğu hafifletmek suretiyle kenti nefes alır hâle getirmektir.

Kentlere göçün önlenmesi için alınan en önemli tedbirler sanayi siteleri kurulması ve yeni kentler kurulmasıdır.

Metropoliten alan ile ilgili tanımlardan bir diğeri şöyledir: Geniş bir şehir ve onu çevreleyen, idari yönden ayrı olmakla beraber, doğal ve ekonomik bir ayniyet gösteren çok sayıda uydu kentsel topluluklar. Bu toplanma elbette ki fiziki ya da coğrafi anlamda değildir; idari anlamdadır. Bir başka söyleyişle  metropoliten alanda bir çekirdek kent vardır. Bu çekirdek kent adeta bir cazibe merkezîdir. Bunun etrafında yine birçok irili ufaklı kentler vardır. Ancak bu sonuncuların varlığı ve yaşamı aslında cazibe merkezî olan çekirdek kentten kaynaklanmaktadır. Bunun etrafında yine birçok irili ufaklı kentler vardır. Ancak bu sonuncuların varlığı ve yaşamı aslında cazibe merkezî olan çekirdek kentten kaynaklanmaktadır.

Küçük toplulukların yönetimi biçiminde ortaya çıkan bu örgütler ilk olarak ortaçağda Avrupa’da ortaya çıkmıştır.

Merkeziyetçilik siyasi, hukuki ve yönetsel açıdan ülkenin tek bir el olan merkezden yönetilmesidir.

Yetki genişliği: Merkezden yönetimin bazı sakıncalarını
giderebilmek için merkez tarafından kendi memurlarına bazı yetkilerin
devredilmesidir.

Bu ademimerkeziyetçi anlayış yerel idarelerin katılımcılık ve demokratik
açıdan gücünü arttırmıltır. 20. yy.’ın yerel idareler gelişmesi için altın bir
dönem olmuştur.

Avrupa Kentsel şartı, Avrupa Konseyi Avrupa Yerel
Yönetimler Konferansı’nda Mart 1992’de kabul edilmiştir.

Bağımsız Devletler Topluluğu: Sovyetler Birliği’nin dağılmasının
ardından, Rusya’nın eski gücünü kazanma amacıyla
21 Aralık 1991 yılında (Alma-Ata Zirvesi) ile kurulmuştur.

Bağımsız Devletler Topluluğu: Sovyetler Birliği’nin dağılmasının
ardından, Rusya’nın eski gücünü kazanma amacıyla 21 Aralık 1991 yılında
(Alma-Ata Zirvesi) ile kurulmuştur.