MAKRO İKTİSAT

Ekonomiye müdahaleye çoğu koşulda karşı olan ve Klasik ekol kökenli olarak değerlendirilebilecek ekonomistler para politikalarının reel değişkenleri etkileyemeyeceği için yalnızca kısa dönemde yanıltıcı bir “olumlu hava” yaratabileceğini; uzun dönemde ise kısa dönemde yaratılan olumlu havadan çok daha olumsuz sonuçlara yol açacağını savunurlar. Onlara göre para arzında görülen artışlar kısa dönemde harcamaların artmasını ve ekonomide durgunluğun aşılmasını sağlayabilecektir ancak bunun karşılığında uzun dönemde fiyatlar genel düzeyinde bir artışı beraberinde getirirken ekonominin uzun dönem büyümesini ciddi biçimde baltalayacak olan tasarruf kaybına yol açacaktır. Bu yüzden liberal düşünürler para politikasının mümkünse otomatik bir mekanizmaya bağlanarak, gerekirse bir merkez bankası kullanmaksızın piyasa koşullarına göre düzenlenmesini; değilse de en azından çok katı koşullar altında uygulanabilmesini önermektedirler.

Öte yandan düzeltici maliye politikaları da liberal ekonomistler tarafından sert biçimde eleştirilmektedir. Onlara göre devlet ekonomide minimum rol üstlenmeli ve başta ekonomik alanda olacak biçimde özgürlük ortamını sağlayıp korumalıdır. Çünkü hiçbir kamu politikası piyasa koşullarından daha verimli bir sonuç ortaya koymayacak ve dolayısıyla kaynak israfına yol açacaktır. Gelişmiş ve ileri düzeyde sanayileşmiş ülkeler açısından uygulanması daha mümkün görünen bu şekilde bir görüşün de elbette birtakım getirileri ve maliyetleri söz konusu olacaktır.

Klasik ve Keynesyen görüşlerin temel ayrım noktalarından biri, ekonominin şoklar karşısında kısa dönemde tam istihdam gelir düzeyini koruyup koruyamayacağı sorusuna verdikleri yanıtlardır.

Bir IS-LM-FE modelinde bir şok sonrasında ekonomiye müdahale edilmemesi halinde bir süre sonra fiyatlar genel düzeyi piyasaları optimize edecek biçimde değişir ve ekonomi kendiliğinden tam istihdam dengesini yakalar. Başka bir deyişle otomatik dengelenme mekanizmasının temel aktörü fiyatlardır. Klasik ekonomistler fiyatların hızlı uyarlandığı ve dolayısıyla dengelenmenin de hızlı gerçekleştiği bir ekonomiyi tasvir ederler. Öte yandan Keynesyenler fiyatların uzun dönemde ekonomiyi otomatik olarak dengeye getireceğini kabul etmekle birlikte bu dengelenme sürecinin bazen yıllar sürebileceğini ve bu süreçte ekonominin ciddi hasar alabileceğini savunurlar.

Keynesyenlere göre bir şok sonucu tam istihdam dengesinden sapılması durumunda ekonominin geçici dengesi yalnızca IS ve LM eğrilerinin kesiştiği noktada oluşacaktır. Bu aşamada çıktı düzeyi yalnızca toplam talep tarafından belirleneceğinden toplam talebi etkileyecek politikalarla ekonomiyi hızlı biçimde dengelemek mümkün olacaktır.

Keynesyenlere göre paranın yansızlığı kısa dönemde mümkün değildir, çünkü ekonomide fiyat ayarlama süreci uzun sürecek ve bu aşamada uygulanan parasal genişlemeler ile hem çıktı düzeyinin artırılması hem de reel faiz oranının düşürülmesi mümkün olacaktır. Başka bir ifadeyle Keynesyenlere göre parasal değişimler uzun dönemde etkisiz olmasına rağmen kısa dönemde etkilidir ve ekonomiyi uyarıp hızlı bir şekilde dengelemek için kendi başına ya da toplam talebi uyaracak diğer politikalarla birlikte kullanılabilir.

İlk kez 1968 yılında kullanılan “Monetarist” terimi Milton Friedman ve Chicago Okulu ile özdeşleştirilmiştir. Monetarizm, para stokunun başta enflasyon olmak üzere ekonomideki sorunların temel kaynağı olduğunu savunan ekonomik düşünce sistematiğidir. Zaman içerisinde gelişen ekonometrik teknikler ve genişleyen veri setleri kısa dönemde parasal değişimlerin ekonomideki reel değişkenlere etkisi olduğunu ortaya koymuş ve paranın her zaman mutlaka nötr olduğunu savunan Klasik görüşü yanlışlayan bir çıkarım oluşturmaya başlamıştır.

Monetarist görüşe göre tüketim harcamaları, reel faiz oranının değil; sürekli gelirin bir fonksiyonudur. Sürekli gelir ise uzun dönemde beklenen ortalama gelir düzeyini ifade etmektedir. Bu durumda tüketim fonksiyonu aşağıdaki gibi ifade edilecektir.

C = f (Yp ).

Bir ekonomide üretim faktörlerinin (sermaye, emek, doğal kaynaklar ve girişimci) tamamının optimal biçimde üretime koşulması ile elde edilebilecek çıktı düzeyine potansiyel çıktı adı verilir. Tahminlenen potansiyel çıktı düzeyi gerçek hayatta teorideki tanımlamadan önemli ölçüde farklı olmakla birlikte ekonomilerin tahminlenen potansiyel hasıla düzeylerine erişilmesi makroekonomik performans açısından hayati öneme sahiptir. Bu nedenle politika yapıcılar potansiyel çıktı düzeyini olumsuz etkileyen ya da mevcut dönemde olumlu etkilemekle birlikte gelecekte olumsuz etkileme riski olan etkilere para ya da maliye politikaları ile cevap vermek isterler.

Tahminlenen potansiyel çıktı düzeyi gerçek hayatta teorideki tanımlamadan önemli ölçüde farklı olmakla birlikte ekonomilerin tahminlenen potansiyel hasıla düzeylerine erişilmesi makroekonomik performans açısından hayati öneme sahiptir. Bu nedenle politika yapıcılar potansiyel çıktı düzeyini olumsuz etkileyen ya da mevcut dönemde olumlu etkilemekle birlikte gelecekte olumsuz etkileme riski olan etkilere para ya da maliye politikaları ile cevap vermek isterler. Yalnız bu noktada karşılaşılan bazı önemli sorunlar bulunmaktadır. Para ve maliye politikalarının uygulanmasında karşılaşılan zorluklar şunlardır:

Dolayısıyla “Strateji Uyumsuzluğu ve Politikalara Direnç”, para ve maliye politikalarının uygulanmasında karşılaşılan zorluklar içerisinde sayılmamıştır.

Para politikaları parasal daralmadan ziyade para arzını artırma şeklinde uygulanır. Bir başka deyişle para politikalarının büyük kısmı genişlemeye yönelik iken yalnızca küçük bir kısmı daraltıcı etkiye sahiptir. Bunun iki nedeninden ilki büyüyen ekonomilerde göreli para talebinin artması ve bu talep artışının ekonomide sıkışıklık olmaması açısından karşılanması gereğidir. İkinci nedeni ise para arzındaki artışların ekonomide canlılık yaratması ve harcamaları uyarmasıdır. Politika yapıcılar para arzını azaltıcı politikaları uygulamaya çekinirler ve daraltıcı politikaları yalnızca çok gerekli olduğu durumlarda, yüksek hassasiyetle ayarlayarak kullanırlar. Parasal daralmalar vasıtasıyla örneğin enflasyon oranını hızla düşürebilmek mümkündür ancak bunun maliyeti resesyon yaşanması olabilir.

Arz şokları bir ekonomide verimliliğe etki eden ve fiyatlar genel düzeyi üzerinde maliyet aracılığıyla dolaylı etki ortaya çıkaran şoklardır. Pozitif arz şokları çoğu zaman teknolojik ilerlemeler neticesinde ortaya çıkarlar ancak ekonominin geneli açısından önemli bir girdinin fiyatının ucuzlaması ya da arzının belirgin biçimde artması da aslen pozitif bir arz şokudur. Örneğin üretimde robot kolların yoğun biçimde kullanılmaya başlaması ya da elektrik enerjisi maliyetlerini belirgin biçimde ucuzlatan bir yakıt türünün bulunması pozitif bir arz şoku olarak değerlendirilir.

Bir ekonomide daha önce yapılan ticaret anlaşmalarından vazgeçilemeyeceği için yerel paranın değer kaybetmesi sonucu kısa dönemde ticaret açığının büyümesi ve hemen ardından ithalatın azalması ile açığın kapanmaya başlamasını ifade eden ekonomik yaklaşım “J Eğrisi”dir. Normalde yerel para değer kaybettiğinde ithal malları pahalı hale geleceğinden ekonomide ithalatın azalması beklenir. Ancak bu etki kısa dönemde söz konusu olamaz. Bunu anlamak için imzalanmış fakat ödemesi (yabancı para cinsinden) ve mal teslimi henüz gerçekleşmemiş bir ithalat anlaşması yürürlükteyken yerel paranın birden %50 değer kaybettiğini varsayalım. Bu durumda anlaşma gereği aynı kalite ve miktarda mal teslim edilecek ancak yapılan ödeme yaşanan değer kaybı nedeniyle yerel para cinsinden daha fazla olacaktır. Bu mekanizma, yerel paranın değer kazanması durumunda da tersine çalışmaktadır.

Para ve maliye politikalarının uluslararası etki doğurmasını sağlayan değişkenler “net ihracat” ve “reel döviz kurudur”. Para ve maliye politikaları ile politika yapıcılar ekonomileri etkilemek ve düzenlemek isterler ancak bazen bu politikalar istemsiz ya da kasıtlı olarak başka ülkeleri de etkileyebilmektedir. Bir ülkede uygulanan bir para ya da maliye politikasının başka ülke ya da ülkeleri etkileyebilmesi için politika uygulanan ülkenin dünya ekonomisini etkileyebilen bir güce sahip olması veya politikalardan etkilenen ülkelerle arasında sıkı bir ticaret ya da yatırım ilişkisi bulunması gereklidir. Çünkü para ve maliye politikalarının uluslararası etki doğurmasını sağlayan değişkenler net ihracat ve reel döviz kurudur.

M . V = P . Y

Aşağıda adaptif beklentiler koşulu altında düzenli olarak artırılan para arzının uzun dönemde yol açtığı problem enflasyondur.

Yeni Klasik görüş

Beklentiler rasyoneldir.

Yeni Klasiklerin makroekonomi literatürüne yaptıkları önemli bir katkı da Lucas Kritiği kavramı olmuştur.

Yeni keynesyenler

Piyasayı temizleyen ücretin üzerinde ücret verildikçe çalışanların motivasyonu, sadakati ve bağlılığı artacağından verimlilikleri de artacaktır. İşte, etkin ücret ödeyerek bu şekilde dolaylı bir verimlilik artışı sağlanması da havuç etkisi olarak ifade edilir.

Ricardocu denkliktir.

Vergi hasılatını maksimize eden vergi oranı optimal vergi oranıdır

J eğrisidir.