MALİYE POLİTİKASI I - Deneme Sınavı - 9

Monetaristler enflasyon oranı ile işsizlik oranı arasında kısa dönemde istikrarlı ilişkinin olmadığını, uzun dönemde ise iki oran arasında bir değişimin olmadığını ileri sürmektedirler.

Stagflasyonun olduğu bir ekonomide iki temel sosyal maliyet ortaya çıkmaktadır. Birincisi, fiyat istikrarsızlığının ortaya çıkardığı sosyal maliyetler ki bunlar arasında kaynak tahsisinin bozulmasına bağlı olarak kaynakların etkin kullanılamaması, gelir dağılımının bozulması, ödemeler dengesinin olumsuz etkilenmesi, tasarruf hacminin etkilenmesi sayılabilir. İkincisi ise işsizliğin neden olduğu maliyetler olarak ortaya çıkmaktadır. Bunlar arasında üretim hacminin azalması, büyüme hızında yavaşlama, sosyal transferlerin artması, yoksulluğun artması, insanların yaşam kalitesinin düşmesi ve bunlara bağlı olarak diğer dolaylı etkiler sayılabilir. Görülmektedir ki stagflasyon ile hem enflasyonun ve hem de işsizliğin ortaya çıkardığı ekonomik ve bunlara bağlı sosyal sorunlar yaşanmaktadır.
Bu sorunlar toplumun bütün kesimlerini az veya çok etkilemektedir. O nedenle iki temel ekonomik sorunu çözmek için uygulanacak politikalar önem arz etmektedir.

Stagflasyon, temelde iki ekonomik sorunun bileşimi olduğundan bunların birlikte ve aynı anda çözümlenmesi gerekli olmaktadır. İki sorundan birini sabit tutarak diğerini çözüme kavuşturmak ve daha sonra geriye kalan sorunu çözmek mümkün değildir. Çünkü örneğin, işsizliği sabit kabul edip enflasyonla mücadele için daraltıcı bir politikanın yürütülmesi sonucunda fiyat istikrarı sağlanabilirken uygulanan politika nedeni ile işsizlik oranı daha fazla yükselir. İşsizlik sorununu çözmek için genişletici bir politikanın uygulanması hâlinde de enflasyon oranı daha da yükselebilir. Dolayısı ile stagflasyon ile mücadelede
makro politikaları bütüncül bir yaklaşımla uygulama, sorunun çözümüne katkı sağlamamaktadır.

Stagflasyonun oluşumunda fiyat ve ücretlerin artışı temel faktörler arasında gösterildiğinden hareketle fiyat ve ücret artışlarının kontrolü düşünülebilir. Gelirler politikası ile ücret ve fiyat artışlarına bağlı oluşan gelirlere müdahale anlaşılmaktadır. Gelirler politikası, kamu harcama ve gelirleri dışında toplam talebi ve toplam arzı etkileyen değişkenler üzerinde çeşitli kontrolleri içermektedir. Diğer bir deyişle gelirler politikası, bir ekonomideki enflasyonun oluşumuna etki eden faktörleri ortadan kaldırmaya ya da sınırlandırmaya yönelik uygulanması düşünülen önlemleri içermektedir. Gelirler politikası kapsamında, enflasyonu oluşturan ve artıran faktörleri ortadan kaldırmak ya da etkilerini en aza indirmek üzere en hafiften başlayarak oldukça sert, çeşitli önlemler söz konusudur.

Vergi temelli gelirler politikası: Vergi sisteminin parasal ücret artışlarını sınırlandırmak üzere kullanılmasını öngören bir politikadır. Vergi temelli gelirler politikası, devletin belirli bir fiyat ve ücret düzeyini gösterge olarak belirlemesi ve bu değeri geçmeyen ücret ve fiyat artışları yapan firmalara vergisel avantajlar sağlayarak onları ödüllendiren, gösterge değerini aşan fiyat ve ücret artışı yapan firmaların ise vergisel yükümlülüklerini artırarak onları cezalandıran bir vergi politikası izlemektir. Vergi temelli gelir politikasını savunanlar bu politikanın, fiyatlar üzerinde sıkı bir kontrole gerek kalmaksızın, ekonomide enflasyonu azaltabileceğini ve büyümeyi olumlu etkileyebileceğini ileri sürmektedirler.

Stagflasyon sorunu enflasyon, işsizlik ve istikrarsız büyüme sorunlarının karması şeklinde ifade edilebilir. Bu nedenle, stagflasyon, yüksek enflasyonun, atıl üretim kapasitesinin, yaygın işsizliğin, yetersiz büyümenin birlikte yaşandığı bir ekonomik istikrarsızlık sorunu olarak tanımlanabilir. Bu tanım içinde yer alan sorunların birbirleri ile olan ilişkileri, ekonomik düşünce anlayışlarının geliştirdikleri açıklamalar ve çözüm önerileri bu ünitenin devamında yer almaktadır.

Stagflasyon, kavram olarak iki kelimenin birleşiminden oluşmuştur. Bu kavramı ilk defa
İngiliz Parlamenter Iain Macleod 1965 yılında kullanmıştır. İngilizce durgunluk anlamına gelen “stagnation” ve enflasyon anlamına gelen “inflation” kavramlarını birleştiren
ve “stagflation” olarak kavramlaştıran Macleod, 1965 yılında İngiliz ekonomisinde ortaya çıkan enflasyon ile birlikte yaygın işsizlikten kaynaklanan durgunluğu ifade etmek
istemiştir.

Klasik ekonomi yaklaşımına karşı 1936 yılında yayımladığı “Para, Faiz ve İstihdamın
Genel Kuramı” isimli kitabı ile John Maynard Keynes, daha önce belirtildiği gibi tarafsız maliye anlayışının terk edilmesini ve müdahaleci bir devlet anlayışı ile devletin ekonomiye müdahale etmesini önermiştir. Maliye politikasının da şekillendiği söz konusu dönemde yürütülen müdahaleci maliye politikası ile başarılı sonuçlar elde edilmiştir. Bu süreç 1970’li yıllara kadar devam etmiştir. Keynesyen yaklaşım ile paralel olmak üzere, bir ekonomide yüksek enflasyonun olduğu dönemlerde düşük işsizlik oranları görülmüştür. İşsizliğin yaygın olduğu dönemlerde de daha düşük enflasyon oranları ortaya çıkmıştır.

OG =1− (ΔY⃰ ∕ ΔY) Denklemdeki ∆Y*, vergilerin mevcut olduğu durumda kamu harcamaları ve yatırım miktarındaki değişmelerin milli gelir üzerindeki etkisini, ∆Y ise vergilerin olmadığı bir durumda kamu harcamaları ve yatırım miktarındaki değişmelerin milli gelir üzerindeki etkisini göstermektedir. Buna göre, eğer vergilerin ekonomik büyüklükler üzerinde herhangi bir etkisi yoksa ∆Y*=∆Y olacak ve OG=0 olacaktır. Yani ekonomi otomatik istikrar gücünden tamamen yoksun demektir.

Çağdaş Keynesyen ekonomistler, Keynesyen bakış açısı ile bir yandan stagflasyon sorununu ortaya çıkaran faktörlerin neler olduğu ve oluşan stagflasyon sorununun çözüm arayışlarını, bir yandan da kendilerine yöneltilen eleştirileri açıklamak üzere geliştirdikleri yaklaşımda, stagflasyonun gerekçesini talep yönlü ve arz yönlü şokların ekonomiyi sürekli olarak etkilemesi görüşüne ve ücret ve fiyatların aşağıya doğru esnek olmaması ya da rijit olduğu varsayımına dayandırarak açıklamaktadırlar.

Bu kavramı ilk defa İngiliz Parlamenter Iain Macleod 1965 yılında kullanmıştır. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Stagflasyon: Bir ekonomide yaygın işsizlik ile beraber yüksek enflasyonun yaşandığı bir ekonomik istikrarsızlıktır. Bu kavramı, Paul Samuelson’un “durgunluk döneminde artan enflasyon” anlamında kullanmasının etkisi ile birlikte, stagflasyon ekonomi yazınında yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Stagflasyonu tanımlamak ve daha iyi analiz edebilmek için enflasyon, işsizlik ve ekonomik büyüme kavramları üzerinde  durmak gerekir.

Yeni Zelandalı ekonomist Alban William Phillips tarafından İngiliz ekonomisi üzerine yaptığı bir çalışma ile daha anlamlı hâle gelmiştir. A. W. Phillips, adı geçen çalışmada, parasal ücretlerin artışı ile işsizlik oranı arasındaki ilişkinin ters yönlü olduğu sonucuna varmıştır. Bunu bir grafik ile ifade etmiş ve Phillips eğrisi olarak ekonomi yazınında yerini almıştır. Phillips eğrisine göre bir ekonomide, işsizlik ile mücadele edildiğinde nispeten düşük işsizlik oranına ulaşılır, ancak bu durum yüksek parasal ücret artışı ile başarılabilir. Parasal ücretlerin artışı enflasyona yol açtığına göre, düşük işsizlik yaşandığı dönemlerde yüksek enflasyon söz konusu olur. Eğer enflasyon ile mücadele edilirse bunu başarmak ancak yüksek işsizlik sonucunda gerçekleştirilebilmektedir. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Monetarist görüşün kurucusu olarak kabul edilen Milton Friedman’dır. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Doğal işsizlik oranı, enflasyonun olmadığı işsizlik oranı olarak kabul edildiğinde, kısa dönem Phillips eğrisinin yatay ekseni kestiği noktada oluşan işsizlik oranı doğal işsizlik oranı olarak kabul edilebilir. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Ekonomi doğal işsizlik oranında iken reel ücret sabittir. Böyle bir durumda eğer enflasyon olursa işçiler ücret artışı talep ederek satın alma gücündeki azalmayı önlemek isterler. İşsizliği azaltmak üzere uygulanan bir genişletici politika durumunda artan talep nedeni ile firmalar ürettikleri mal ve hizmetlerin fiyatlarını işçilerin beklentilerinden daha fazla yükseltebilirler. Yüksek fiyatlar nedeni ile oluşan yüksek hasılat firmaları eski ücret düzeyinden geçerli iş gücü talep etmeye sevk eder. Kısa dönemde, işçiler ücret hadlerinin yükseldiğini sanarak bu talebe yanıt verirler. Bu durumda işsizlik oranı doğal işsizlik oranının altına inebilir. Uzun dönemde, işçiler fiyat artışının ücret artışından fazla olması nedeni ile reel ücretlerinin azaldığını anlayarak iş gücü arzını azaltmakta ve ücret artış oranının fiyat artış oranı ile hareket etmesini talep etmede ısrarlı olurlar. Dolayısı ile reel ücret düzeyi doğal işsizlik oranında tekrar dengesini bulur. Görüldüğü gibi işçi ve firmaların beklentileri dikkate alındığında işsizlik oranı doğal işsizlik oranına dönmekte ve reel ücret değişmemektedir. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Ekonomik istikrarın sağlanması da tam istihdam ile fiyat istikrarının birlikte sağlanması ile mümkün olmaktadır. Bir ekonomide ortaya çıkan stagflasyon ile bir taraftan fiyat istikrarsızlığının bir taraftan da tam istihdamın sağlanmadığı görülmektedir. Bu duruma sahip bir ekonomide iki temel sosyal maliyet ortaya çıkmaktadır. Birincisi, fiyat istikrarsızlığının ortaya çıkardığı sosyal maliyetler ki bunlar arasında kaynak tahsisinin bozulmasına bağlı olarak kaynakların etkin kullanılamaması, gelir dağılımının bozulması, ödemeler dengesinin olumsuz etkilenmesi, tasarruf hacminin etkilenmesi sayılabilir. İkincisi ise işsizliğin neden olduğu sosyal maliyetler olarak ortaya çıkmaktadır. Bunlar arasında üretim hacminin azalması, büyüme hızında yavaşlama, sosyal transferlerin artması, yoksulluğun artması, insanların yaşam kalitesinin düşmesi ve bunlara bağlı olarak diğer dolaylı etkiler sayılabilir. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Ekonomik istikrarın sağlanması da tam istihdam ile fiyat istikrarının birlikte sağlanması ile mümkün olmaktadır. Bir ekonomide ortaya çıkan stagflasyon ile bir taraftan fiyat istikrarsızlığının bir taraftan da tam istihdamın sağlanmadığı görülmektedir. Bu duruma sahip bir ekonomide iki temel sosyal maliyet ortaya çıkmaktadır. Birincisi, fiyat istikrarsızlığının ortaya çıkardığı sosyal maliyetler ki bunlar arasında kaynak tahsisinin bozulmasına bağlı olarak kaynakların etkin kullanılamaması, gelir dağılımının bozulması, ödemeler dengesinin olumsuz etkilenmesi, tasarruf hacminin etkilenmesi sayılabilir. İkincisi ise işsizliğin neden olduğu sosyal maliyetler olarak ortaya çıkmaktadır. Bunlar arasında üretim hacminin azalması, büyüme hızında yavaşlama, sosyal transferlerin artması, yoksulluğun artması, insanların yaşam kalitesinin düşmesi ve bunlara bağlı olarak diğer dolaylı etkiler sayılabilir. Doğru yanıt D şıkkıdır.

1970’li yıllarda ortaya çıkan stagflasyon olgusu ile birlikte bu sorunu gidermek üzere pek çok alternatif politika yaklaşımları geliştirilmiştir. Her yaklaşımın kendine özgü sınırlılıkları ve üstünlükleri bulunmakla beraber henüz hiç bir yaklaşım, sorunu gidermeye yetecek yeterlilikte değerlendirilememektedir. Esasında stagflasyon olgusuna bağlı olarak makro temelli çözümlerden ziyade mikro temelli yaklaşımlar, seçici politika alternatifleri gibi yaklaşımların gelişimi ve uygulanmalarına bağlı olarak başarılı bulunup bulunmadıkları fırsatını da sağlaması açısından önemli görülmektedir. Stagflasyonla mücadele yöntemleri genel anlamda mikro tabanlı çeşitli yaklaşımları içermektedir. Bunlar arasında, gelirler politikası, vergi temelli gelirler politikası, indeksleme, üretim teşvikleri ve toplam arz, sektörel ve bölgesel politikalar sayılabilir. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Stagflasyonun oluşumunda fiyat ve ücretlerin artışı temel faktörler arasında gösterildiğinden hareketle fiyat ve ücret artışlarının kontrolü düşünülebilir. Gelirler politikası ile ücret ve fiyat artışlarına bağlı oluşan gelirlere müdahale anlaşılmaktadır. Gelirler politikası, kamu harcama ve gelirleri dışında toplam talebi ve toplam arzı etkileyen değişkenler üzerinde çeşitli kontrolleri içermektedir. Diğer bir deyişle gelirler politikası, bir ekonomideki enflasyonun oluşumuna etki eden faktörleri ortadan kaldırmaya ya da sınırlandırmaya yönelik uygulanması düşünülen önlemleri içermektedir. Gelirler politikası kapsamında, enflasyonu oluşturan ve artıran faktörleri ortadan kaldırmak ya da etkilerini en aza indirmek üzere en hafifen başlayarak oldukça sert, çeşitli önlemler söz konusudur. En hafif önlem ücret ve fiyat artış eğilimi içinde olan firmaları ikna etmektir. İkinci olarak geliştirilen çeşitli göstergeler ile onların gönüllü olarak fiyat ve ücret artışına gitmelerini engellemektir. Doğru yanıt A şıkkıdır.