MALİYE POLİTİKASI I

İradi maliye politikaları, bir ekonomik sorun ortaya çıktığında tasarlanıp karara bağlanır ve uygulanır. Bu yönüyle, iradi politikaların başarısını etkileyen iki temel faktör vardır. Ekonomik tahminlerin doğruluğu ve gecikmeler sorunu. İradi politikalar, bir ekonomik sorunun ortaya çıkmasıyla gündeme geldiği için ekonomik tahminlerin doğruluğu büyük önem taşımaktadır. Uygulanacak maliye politikası, yapılan tahminlerin doğruluğuna ve konulan teşhislerin çerçevesine doğrudan bağlıdır.

Bir ekonomide herhangi bir sorunun ortaya çıkışı ile bir mali işlem için harekete gecçme kararı arasındaki gecikme tanıma gecikmesidir. Herhangi bir iradi maliye politikası işlemini gerektiren ekonomik sorunun zamanında teşhis edilmesi gerekir. Aksi hâlde, doğru tahmin edilerek doğru politikalar uygulansa bile zamanında yapılması gerekenler yapılmadığından beklenen sonuçlar alınamayabilir. Doğru cevap A'dır.

Maliye politikasındaki değişiklikler genellikle yasal ve iradi kararlar gerektirir. Örneğin, vergilerin yasallığı ilkesi çerçevesinde yeni bir verginin konulması veya bir verginin ortadan kaldırılması ancak yasa ile mümkün olabilir. Yasama süreci ise zaman alır. Bu durum uygulama gecikmesi olarak adlandırılmaktadır. Doğru cevap E'dir.

İradi maliye politikasının temel özelliği bir ekonomide istikrarı sağlamak için alınması gerekli bu önlemlerin maliye politikasını yürütmekle yetkili siyasi karar birimlerinin takdirine dayanmasıdır. Yani, bir ekonomide talebi yönlendirmek veya istikrar sağlamak amacıyla siyasal otoritenin iradi kararlar almasıdır. Bu bağlamda, talep yetersizliği, enflasyon, işsizlik gibi sorunların ortaya çıkması hâlinde, bu sorunların çözümüne yönelik olarak ekonomik paketler hazırlanarak karara bağlanır. Bu kararlar bazen yasama organı tarafından alınabileceği gibi bazen de yürütme organı tarafından alınır.

Maliye politikasında gecikmeler sorunu, ekonomik sorunların zamanında tahmin ve teşhis edilmesi ile uygulamaya başlanan politikanın zamanında sonuç verebilmesine ilişkindir. Gecikmeler sorunu üç aşamalı olarak karşımıza çıkabilir: Tanıma gecikmesi, uygulama gecikmesi ve tepki gecikmesi. E şıkkı ise A şıkkının tanımıdır. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Tanıma gecikmesi, bir ekonomide herhangi bir sorunun ortaya çıkışı ile bir mali işlem için harekete geçme kararı arasındaki gecikmedir. Herhangi bir iradi maliye politikası işlemini gerektiren ekonomik sorunun zamanında teşhis edilmesi gerekir. Aksi hâlde, doğru tahmin edilerek doğru politikalar uygulansa bile zamanında yapılması gerekenler yapılmadığından beklenen sonuçlar alınamayabilir. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Uygulama gecikmesi, bir maliye politikası paketi için harekete geçme anı ile bu paketin uygulamaya başlanması arasındaki gecikmedir. Maliye politikasındaki değişiklikler genellikle yasal ve iradi kararlar gerektirir. Örneğin, vergilerin yasallığı ilkesi çerçevesinde yeni bir verginin konulması veya bir verginin ortadan kaldırılması ancak yasa ile mümkün olabilir. Yasama süreci ise zaman alır. Tasarı olarak hazırlanan bir yasanın kamuoyunda tartışılması, meclise gelmesi ve öncelikle ilgili komisyonlarda görüşülmesi, ardından Meclis Genel Kurulu’nda tartışılarak yasalaşması, Cumhurbaşkanı tarafından onaylanarak resmi gazetede yayınlanması, Maliye Bakanlığı tarafından uygulamaya ilişkin hazırlıkların yapılması ve uygulanmaya başlanması zaman alan bir süreçtir. Bu yüzden, bazen uygulamada ortaya çıkacak gecikmelerin azaltılması için yürütmeye bazı yetkiler verilir. Gelir vergisi dilimlerinin enflasyona uyarlanması ve katma değer vergisi oranının arttırılması veya düşürülmesine ilişkin bazı yetkilerin Bakanlar Kurulu’na verilmesi buna örnek olarak verilebilir. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Tepki gecikmesi, bir maliye politikası işleminin uygulamaya konulması ile beklenen sonucu vermesi arasındaki gecikmedir. Herhangi bir maliye politikası işleminin uygulanmaya başlanması ile ekonomi üzerinde beklenen etkileri yaratması genellikle zaman almaktadır. Kamu harcamalarının arttırılmasına ilişkin bir uygulamayı düşünelim. Devletin mal ve hizmet alımını arttırması halinde, ilk etki alımın yapıldığı anda ortaya çıkar. Ancak bu alımın stoklardan karşılanması dikkate değer genişletici bir etki yapmayacaktır. Olumlu bir bekleyiş yaratarak üretimin arttırılması hâlinde ancak beklenen etki ortaya çıkabilecektir. Ya da kamu sektöründe ek istihdam yaratılması hâlinde çalışmaya başlayan bireylerin gelir elde etmesi ve bu gelirle ek talep ortaya çıkması hâlinde benzer bir durum yaşanacaktır. Bu ek talebin sürekli olması bekleniyor ve üretim arttırılıyorsa istihdam da artacak ve genişletici bir etki ortaya çıkacaktır. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Otomatik istikrar sağlayıcılar, hiçbir iradi karara gerek kalmadan durgunluk döneminde bütçe açığı veya enflasyon döneminde bütçe fazlası yaratarak ekonomide istikrar sağlayan mekanizmalardır. Bir ekonomide ekonomik istikrarın sağlanması amacıyla uygulanacak iradi maliye politikaları, ekonomideki dalgalanmaları önlemek için bir araç olarak kullanılan kamu harcamaları ve gelirlerinde yapılması gereken değişiklikleri kapsar. Doğru yanıt A şıkkıdır. Diğer şıklar otomatik istikrar sağlayıcılardandır.

OG =1− (ΔY⃰ ∕ ΔY) Denklemdeki ∆Y*, vergilerin mevcut olduğu durumda kamu harcamaları ve yatırım miktarındaki değişmelerin milli gelir üzerindeki etkisini, ∆Y ise vergilerin olmadığı bir durumda kamu harcamaları ve yatırım miktarındaki değişmelerin milli gelir üzerindeki etkisini göstermektedir. Buna göre, eğer vergilerin ekonomik büyüklükler üzerinde herhangi bir etkisi yoksa ∆Y*=∆Y olacak ve OG=0 olacaktır. Yani ekonomi otomatik istikrar gücünden tamamen yoksun demektir. OG=1 olması hâlinde ise ekonomideki otomatik istikrar gücü tamdır. Yani vergi sistemi meydana gelen değişmelerin tamamını emmekte ve gelir düzeyi değiş- meden kalmaktadır. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Marjinal tüketim eğilimi (c) 0.8 ve vergi oranı (t) 0.2 ise, vergi oranını içeren çarpan değeri 3 iken, vergi oranını içermeyen çarpan değeri 5 olacaktır. Bu durumda otomatik istikrar gücü OG = 0.40 olacaktır. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Bir vergi sisteminin esnek olduğunu söyleyebilmek için e >1 olması gerekir. Örneğin, e=1.5 olsun. Buna göre gelirde meydana gelen %1’lik bir artış, vergi gelirlerini %1.5 oranında arttırmış olacaktır. Vergi gelirlerindeki böylesi bir artışla ekonomik yapıdaki genişlemenin bir kısmı dengelenmiş olacaktır. Daralma döneminde ise tersi bir durum ortaya çıkar. Buna göre gelirdeki %1’lik bir azalmaya karşılık vergi gelirleri %1.5 azalacak ve daralmanın bir kısmı dengelenmiş olacaktır. Harcamalar veri iken ilk durumda bütçe fazlası, ikinci durumda ise bütçe açığı ortaya çıkar. Bilindiği gibi dönemsel dalgalanmalara karşı iradi maliye politikaları ile de yapılmak istenen budur. Doğru yanıt E şıkkıdır.

İradi maliye politikalarında ortaya çıkan gecikmeler sorunu ve otomatik istikrar sağlayıcı yöntemlerde kimi zaman görülen yetersizlikler söz konusu yöntemlerin etkinliğini azaltmaktadır. Formül esnekliği yöntemi bu yöntemlerin sakıncalarını gidererek, bir bakıma iradi maliye politikaları ile otomatik istikrar sağlayıcılar arasında bir köprü işlevi görmek üzere geliştirilmiş bir yöntemdir. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Vergi türleri arasında esnekliği en yüksek vergi kişisel gelir vergisidir. Kişisel gelir vergileri tarifelerinin artan oranlı olması nedeniyle ekonominin genişleme dönemlerinde vergi matrahından daha hızlı artan vergi hasılatları ortaya çıkmakta ve bu durum vergi yükümlülerinin tüketim ve yatırım harcamalarını arttırmalarına engel olmaktadır. Ekonominin daralma dönemlerinde ise vergi yükümlüleri gelirlerinin azalmasına karşın, ortalama vergi oranı düştüğü için tüketim ve yatırım harcamalarını bir ölçüde devam ettirebilmektedirler. Doğru cevap B'dir.

OG=1 olması hâlinde ekonomideki otomatik istikrar gücü tamdır. Yani vergi sistemi, meydana gelen değişmelerin tamamını emmekte ve gelir düzeyi değişmeden kalmaktadır. Bu değer 0 ise vergilerin otomatik istikrar sağlayıcı gücü hiç yoktur. Doğru cevap A'dır.

Gerek kamu harcamalarının gerekse kamu gelirlerinin otomatik istikrar gücüne sahip olması için gelirdeki değişiklikleri yakından izlemesi gerekmektedir. Kamu harcamaları açısından gelir arttığında harcamaların otomatik olarak düşmesi, gelir azaldığında otomatik olarak artması gerekmektedir. Oysa kamu harcamalarının çoğunluğu otonom olup, gelirdeki değişikliklerden etkilenmezler. Doğru cevap C'dir.

Vergilerin otomatik istikrar sağlayıcı fonksiyonu gayri safi milli hasıladaki değişiklikler karşısında vergi hasılatında meydana gelen değişikliklere göre ortaya çıkmaktadır. Gelire bağlı olarak ortaya çıkan vergi hasılatı, esnek bir vergi yapısında gelir artarken, daha çok artarak aşırı genişlemenin etkisini bastıran bir işlev görür. Gelir azalırken de daha çok azalarak aşırı daralmayı önler. Doğru cevap E'dir.

Aşırı esnek bir vergi sisteminde gelirler arttığında vergi gelirleri daha büyük bir oranda artabilir. Bu ise harcanabilir geliri azaltacağı için ekonominin durgunluktan çıkmasına engel olabilir. Bu durum mali sürüklenme olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Formül esnekliği yötemi iradi politikalar ile otomatik stabilizatörler arasında köprü olmak üzere geliştirilmiştir. Formül esnekliği yönteminde gelir, istihdam veya fiyatlar genel düzeyinde değişiklikler olduğunda önceden belirlenmiş önlemler otomatik olarak uygulamaya girer. Böylelikle alınan tedbirler iradi olmaktan çıkartılıp kısmen otomatikleştirilmiş olmaktadır. Bu anlamda formül esnekliği iradi politikalarla otomatik stabilizatörlerin belli özelliklerini birleştirmektedir. Doğru cevap B'dir.

Türkiye'de Mali Kural 2010 yılında tasarı olarak kamuoyuyla paylaşılmıştır. Bu kuralın bir boyutu kamu açıklarına ilişkindir. Eğer ekonomi %%'in altında büyürse bütçe açık verebilecek, %5'in üzerinde büyüdüğünde fazla verecektir. Doğru cevap C'dir