MALİYET ANALİZLERİ - Deneme Sınavı - 5

Mamul Miktarı x %100

İlk-Giren-İlk-Çıkar (First-In-First-Out=FIFO) Yöntemi

AÇIKLAMA: Bir üretim işletmesinde kullanılan safha maliyeti sisteminde eğer dönem başı yarı mamullerinin maliyeti, dönem içinde oluşan üretim maliyetlerinden ayrı tutularak hesaplama yapılıyorsa, bu hesaplama İlk-Giren-İlk-Çıkar (First-In-First-Out=FIFO) stok değerleme yöntemi altında yapılan bir hesaplama olacaktır.

Bir işletme müşteriye tek bir mamul üretebileceği gibi stok için de üretim yapabilir. İşletme her iki durumda da sipariş maliyet sistemini kullanabilir. Burada işletmenin dikkat etmesi gereken en önemli konu üretilen mamul ya da mamul gruplarının maliyetlerinin ayrı ayrı izlenme zorunluluğudur. Çünkü sipariş maliyeti sistemi; inşaat, gemi, otomobil, makine gibi büyük ve birbirinden farklı niteliklere sahip mamuller üreten işletmelerde kullanılır. Doğru yanıt C’ dir.

Her işletmede siparişi veren firma aynı ya da farklı da olsa her bir siparişe ayrı “Sipariş Maliyet Kartı” çıkarılır. Her bir siparişin ayrı numarası olur. Sipariş maliyeti kartı; verilen siparişin (mamul veya mamullerin) üretimin başlangıcından üretimin sonlanıp siparişin ambara gönderilmesine kadar esas üretim maliyet merkezlerinde üretim maliyetlerinin kaydedildiği belgedir. İkinci siparişin birinci sipariş maliyet kartına eklenmesi doğru maliyet sonucunu vermez. Doğru yanıt E’ dir.

Sipariş maliyet kartı üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, başlık, ikinci bölüm, maliyet toplama ve üçüncü bölüm özet kısmıdır. “Üretim miktarı” başlık bölümünde, “Birim maliyeti bilgileri” ise özet bölümünde yer alır. Doğru yanıt B’ dir.

Gider Merkezi-Tutar-Açıklama başlıkları İşçi Çalışma Kartındaki Endirekt İşçilik bölümünün başlıklarıdır. İşçi Adı Soyadı-İşçi No-Kart No, İşçi Çalışma Kartının başında yer alır. İşe Başlama-İşi Bırakma-Toplam Süre-Saat Ücreti İşçi Çalışma Kartının Süre bölümündeki başlıklardır. Açıklama-İlk Madde ve Malzeme No-Miktar-Fiyat-Tutar ise İlk Madde ve Malzeme İstek Fişinde bulunan başlıklardır. Doğru yanıt A’ dır.

İşletmelerde maliyet yerleri itibariyle genel üretim maliyeti yükleme oranlarının bir tek mi yoksa bölümsel yükleme oranlarının mı kullanılacağı üretim maliyetlerinin hesaplanmasında yer alır. Genel üretim maliyeti toplamını oluşturan unsurların ayrıntılarının belirlenmesi ile işletmede kullanılan yükleme anahtarlarının çok çeşitli olması ve bunların belirlenmesi ise sipariş maliyeti sisteminde mamullere yüklenecek genel üretim maliyeti için tahmini yükleme oranını hesaplamada önem taşır. Doğru yanıt D’ dir.

Sipariş maliyeti sisteminde işçi çalışma kartları; bir işçinin işletmede bulunduğu süre içinde hangi maliyet yerlerinde, hangi işler üzerinde, ne kadar süre çalıştığını, boşa geçirdiği zamanı ve varsa fazla çalışma süresini göstermektedir. İşçi Saat Kartları, işçinin iş yerinde kaç saat çalıştığını gösterir. Sipariş maliyeti kartı, her bir işçinin hangi maliyet yerlerinde, hangi iş için ne kadar süre çalıştığını gösterir. Sipariş maliyeti kartının direkt işçilik maliyeti bölümlerine kayıt yapılan bilgiler aynı zamanda işçi çalışma kartı özeti üzerine kaydedilir. Böylece işçi çalışma kartı özetinden yararlanılarak bir hafta, on gün ya da bir ay gibi belirli dönemlerde işçilik giderlerinin yevmiye kayıtlarının yapılması sağlanır. Doğru yanıt C’ dir.

Genel üretim maliyeti toplamının Yükleme anahtarı miktarına bölümüyle Tahmini Genel Üretim Yükleme Oranı bulunmaz. Toplam Üretim Maliyetlerinin Sipariş Miktarına bölünmesiyle işletmede Birim Üretim Maliyeti bulunur. Üretimde kullanılan işçilerin yevmiye kaydı, Direkt İşçilik Giderleri Hesabı ile Genel Üretim Giderleri Hesabının toplanmasıyla kayıt edilir. Yarı mamuller-üretim hesabında, Maliyet Yerinin Yükleme Ölçüsü ile Genel Üretim Maliyeti Yükleme Oranının çarpılmasıyla siparişe yüklenen toplam genel üretim maliyeti tutarı bulunmuş olur. Doğru yanıt B’ dir.

Müşterinin sipariş verdiği ürünün üretiminde işletmeler toplam üretim maliyetini ve birim üretim maliyetini belirleyebilmek için Sipariş Maliyet Kartı düzenler. Bu kartlarda maliyet yerlerine göre üç bölüm vardır. Bunlar: Direkt İlk Madde ve Malzeme Maliyetleri, Direkt İşçilik Maliyetleri ve Genel Üretim Maliyetleridir. Bu bölümlere maliyetler ilk madde ve malzeme istek fişlerine göre kaydedilirler. Doğru yanıt E’ dir.

Üretimle ilgili işçilik maliyetlerinin, direkt işçilik ve endirekt işçilik olmak üzere iki grubu vardır. Direkt işçilik maliyetleri, özellikle, esas üretim maliyet yerlerinde çalışan işçilerin işletmeye maliyetlerini ifade etmektedir. Direkt işçilik maliyetleri, Direkt İşçilik Saatleri (D.İ.S.) ile Saat Ücretinin çarpılmasıyla elde edilir. Direkt İşçilik Maliyetleri bölümüne kaydedilir. Endirekt İşçilik Maliyetleri ise Çalışan Direkt İşçilik Saatleri ile Saat Ücretinin çarpımı sonucunda bulunur ve Endirekt İşçilik Maliyetleri bölümüne yazılır. Doğru yanıt B’ dir.

Bir işletmede üretim sürecinde birçok aşamada fiili üretim maliyeti olmaktadır. Bütün bunların takibi 730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ HESABI’ nın kullanımı ile şu şekilde sağlanmaktadır. Üretimde kullanılan endirekt ilk madde malzeme, belirli dönemler itibariyle (bir hafta, on gün, bir ay gibi) hazırlanan ilk madde malzeme ve istek fişi özetleriyle toplam tutar üzerinden yevmiye defterine maliyet yerleri de dikkate alınarak kayıtlanacaktır. Böylece üretim boyunca fiili üretim maliyeti izlenebilecektir. Doğru yanıt C’ dir.

Kalite kontrol, bilgi işlem, yemekhane, revir, sosyal tesis, bakım onarım ve enerji merkezi gibi bölümler mamulün üretilebilmesi için destekleyici, yardımcı maliyet merkezlerini oluşturur. Mamuller esas üretim maliyet merkezlerinde üretilmektedir. Doğru yanıt B’ dir.

Yardımcı maliyet merkezlerinde birinci maliyet dağıtımı sonrasında toplanan genel üretim maliyetlerinin tamamının esas üretim maliyet merkezlerine dağıtılmasının nedeni doğru mamul maliyetlerini belirlemektir. Eğer yardımcı maliyet merkezlerinde dağıtıma tabi tutulmayan herhangi bir tutarda genel üretim maliyeti kalırsa doğru mamul maliyeti elde edilemez. Doğru yanıt E’ dir.

Birinci maliyet dağıtımı sırasında olduğu gibi ikinci maliyet dağıtımı sırasında da dağıtım anahtarları (ölçüleri) kullanılır. Dağıtım anahtarları ölçülebilir, mantıklı ve uygulanabilir özellikte olmalıdır. Dağıtım anahtarları ölçülebilir, mantıklı ve uygulanabilir olduğunda hizmet ilişkileri doğru belirlenir. Böylece ikinci maliyet dağıtımının doğruluk derecesi artar. Doğru yanıt B’ dir.

Geleneksel maliyet dağıtımı modelinde ikinci maliyet dağıtımı amacıyla kullanılan matematiksel dağıtım yönteminde, yardımcı maliyet merkezleri arasındaki karşılıklı hizmet ilişkileri “tam” olarak dikkate alınmaktadır. Bu nedenle maliyet dağıtımı sırasında maliyet akışı tek yönlü değil, karşılıklıdır. Maliyetleri dağıtılan bir yardımcı maliyet merkezi diğer yardımcı maliyet merkezlerine hizmet sunmuşsa, bunlara da dağıtım sırasında maliyet payı verilir. Böylece, geriye dönük olarak da maliyet dağıtımı yapılır ve yardımcı maliyet merkezlerinde hiç maliyet kalmayacak şekilde dağıtım yapılmış olur. Doğru yanıt C’ dir.

Birinci maliyet dağıtımı sonrasında maliyeti dağıtılacak yardımcı maliyet merkezine eğer ikinci maliyet dağıtımı sırasında gelen bir maliyet tutarı olursa; birinci maliyet dağıtımı tutarına, ikinci maliyet dağıtımı ile gelen bu tutar eklenir ve ikisinin toplam tutarı dağıtıma esas maliyet tutarını oluşturur. Bu şekilde yapılmasında amaç, geriye dönük olarak herhangi bir maliyet kalmamasıdır. İkinci maliyet dağıtımı ile yardımcı maliyet merkezine gelen bu maliyet tutarı maliyet dağıtımı sırasında dikkate alınmadığında, tüm maliyetler esas üretim maliyet merkezlerinde toplanamayacaktır. İkinci maliyet dağıtımının amacının tüm maliyetleri esas maliyet merkezlerinde toplayabilmek olduğu unutulmamalıdır. Doğru yanıt A’ dır.

Bir işletmede birinci aşamada genel üretim maliyetleri; yardımcı maliyet merkezlerine dağıtılır. İkinci aşamada; yardımcı maliyet merkezlerinde toplanan maliyetlerin tamamı esas üretim maliyet merkezlerine dağıtılır. Üçüncü aşamada ise esas üretim maliyet merkezlerinde toplanan maliyetler, dağıtım anahtarları ile mamullere atanır. Esas üretim maliyeti merkezinde yalnızca bir mamul üretiliyorsa mamulün birim başına genel üretim maliyeti şu formülle bulunur: Merkezde biriktirilen toplam genel üretim maliyeti tutarı üretilen mamul miktarına bölünür. Elde edilen genel üretim maliyeti payına, birim başına direkt ilk malzeme maliyeti ile direkt işçilik maliyeti eklenerek, mamulün birim başına genel üretim maliyeti elde edilir. Doğru yanıt D’ dir.

Bir işletmede esas üretim maliyet merkezlerinde toplanan genel üretim maliyetlerinden mamule pay verilirken dağıtım anahtarlarından en uygun olan seçilir. Dağıtım anahtarları; üretim miktarı, direkt ilk madde ve malzeme miktarı, direkt ilk madde ve malzeme maliyeti ya da bu maliyetin bir yüzdesi, direkt işçilik saatleri, direkt işçilik maliyeti ya da bu maliyetin bir yüzdesi ve makine saatleri gibi anahtarlardır. Maliyet merkezinde yürütülen işlemler çoğunlukla işçi ve işçiliğe yönelikse kullanılması gereken en uygun dağıtım anahtarı; direkt işçilik maliyetleri, işçilik maliyetin bir yüzdesi veya direkt işçilik saatleri gibi, direkt işçiliklerle ilgili bir anahtar olmalıdır. Doğru yanıt C’ dir.

İşletmelerde faaliyetler; birden çok görevin bir araya getirilmesiyle oluşur. Faaliyetlere dayalı maliyet sistemleri kullanan işletmelerde faaliyet maliyetinin mamullere aktarılmasında faaliyet taşıyıcılarından yararlanılmaktadır. Makinelerin hazırlanması faaliyetinin, faaliyet maliyeti taşıyıcısı “Üretim hattının çalıştırılma sayısı” olmalıdır. Çünkü makinelerin mamul üretimi boyunca kaç kez durdurulup çalıştırıldığı maliyetleme açısından önemlidir. “Paketleme sipariş sayısı” paketleme faaliyeti, “Kilovat saatlerinin miktarı” enerji faaliyetinin faaliyet maliyeti taşıyıcılarındandır. “Makine saatlerinin sayısı” bakım-onarım faaliyeti, “Üretim süreci değişikliklerinin sayısı” ise üretim kontrolü faaliyetinin faaliyet maliyeti taşıyıcılarındandır. Doğru yanıt E’ dir.