MALİYET ANALİZLERİ

İşçilikleri ve işçilik maliyetlerini, diğerlerinden ayıran bazı özellikler vardır. Bunları şöyle sıralamak mümkündür:
i. İşçilik; stoklanabilir bir üretim unsuru değildir. Bir başka ifade ile, ilk madde ve malzemelerde olduğu gibi, işçilikler ambarda korunamaz.
ii. İşçiler, bir iş sözleşmesine veya yasalara bağlı olarak emeklerini işletmeye sunmaktadırlar. Bu sözleşmeye veya yasalara göre, işletmede bulunduğu süre içinde emekleri kullanılmış kabul edilerek, kendilerine emeklerinin bedeli ödenecektir.
iii. İşçilik maliyetlerine, sözleşme gereği veya yasalardan doğan bazı nedenlerle, değişik ilaveler yapılabilir. Bir başka ifade ile, işletme, sadece işçinin bedensel ve/veya düşünsel emeğinin karşılığına değil, bu emeğin işletmede alıkonulabilmesi için, iş sözleşmeleri veya sosyal güvenlik ve diğer bazı yasal düzenlemelerde yer alan hükümlere ilişkin maliyetlere de katlanacaktır. Örneğin; işletme, bir işçinin çalıştırılması nedeniyle sağlık sigortası primi ödemek zorundadır. İşçilik maliyetinin doğru olarak hesaplanabilmesi için, öncelikle, işçilik maliyetini oluşturan unsurların bilinmesi gerekir. Bu unsurlar, geniş anlamıyla ücret ve sosyal güvenlik primi işveren payıdır.
iv. İşçilik, işletmenin verimliliğini etkileyen önemli bir unsurdur. Bedensel ve/veya düşünsel emeğini, yetenekleri doğrultusunda işletmeye doğru yansıtan bir işçiyle elde edilen ürün veya hizmet miktarının olabildiğince çok olması istenir.
v. İşçilikler, işletme için bir maliyet oluşturmasına karşılık, emek sahibi olan işçiler için bir geliri oluşturur. Bu nedenle, emek sahibi bu gelirinin belirli bir süre sonra elinde bulunmasını arzu edecektir. İşletmeler ise, işçiliklerin toplam maliyetini etkileyen tüm faktörleri dikkate alarak hesaplamak ve hak sahiplerine emeklerinin karşılığını belirli aralıklarla ödemek zorundadır.

İş Kanunu’na gore, ücret; genel anlamda “bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutar” olarak tanımlanır. İşçilere ödenen ücret, işçilik maliyetinin temelini oluşturur.

Parça başına ücret sisteminde, ücret; tanımlanan ve yapılan iş miktarına göre belirlenir. “Akord ücret sistemi” olarak da tanımlanan bu sistemde yapılan iş miktarıyla ücret arasında doğrusal bir ilişki vardır. İşçi tanımlanan işi yapmazsa ücret alamaz. Ancak, yapılan iş miktarı çoğaldıkça daha çok ücret alır. Bir işletmede parça başına ücret sistemi belirlenmişse, bir başka ifade ile, üretilecek ürün başına bir ücret tanımı yapılmışsa, işçi ürün üretmediği durumda bir ücret elde edemez, sadece ürün üretimi gerçekleştirilirse ücret elde edebilir.

Üretim birimlerinde çalışan işçilere ödenen yıllık izin ve tatil ücretleri, makinelerin ayarlanması, temizlik, madde/malzemenin taşınması, işçinin çalışmaması nedeniyle ortaya çıkan normal boşa geçen zaman, fazla mesai primleri ve ikramiyeler gibi işçilik maliyeti unsurları, endirekt işçiliğe örnektir. üretim faaliyetlerinin planlanan bir biçimde devamına yardımcı olan işçiliktir. Bu çerçevede yemekhane, temizlik, güvenlik, bakım-onarım faaliyetlerinin yürütülmesi için çalışan işçilere ilişkin işçilik maliyeti yardımcı işçiliğe örnek oluşturur. Direkt işçilik maliyeti; üretilen ürünlere doğrudan yüklenebilen ve mamulün temel yapısını oluşturan ilk madde ve malzemenin şeklini, yapısını ve niteliğini değiştiren, üretime yön veren, üretimin
başlamasını ve devamını sağlayarak bu çabalarını bir ürün elde ederek sona erdiren emeğin maliyetidir. Başka bir ifade ile, üretime katılan işçiye yaptığı üretimin karşılığında ödenen ücret, direkt işçilik maliyetini oluşturur.

Direkt işçilik maliyeti: üretim için çalışılan süre X işçilik saat ücreti

işçi 1: 100 saat X 5 TL: 500 TL

İşçi 2: 60 saat X 8 TL: 480 TL

İşçi 3: 80 saat X  8 Tl: 640 TL

500 TL+ 480 TL+640 TL: 1620 TL

İşçi zaman kartı, işçinin iş yerinde geçirdiği süreyi belirlemek için kullanılır. Genellikle iş yeri girişinde hazırlanan otomatik saat sistemleriyle işçi; işe giriş, işe ara verme ve işten çıkışlarında bu kartı işletir. Bu nedenle izin kullanan personel için işçi zaman kartı düzenlenmesine gerek yoktur.

Endirekt İşçilik Maliyeti Yükleme Oranı = Endirekt İşçilik Maliyeti Tutarı / Toplam Yükleme Ölçüsü Miktarı

Endirekt İşçilik Maliyeti Yükleme Oranı: 130.000 TL/ 250 D.İ.S: 560

(B) ürününün endirekt işçilik maliyeti payı = 50 D.İ.S. x 560- TL/D.İ.S.= 26.000

Normal boş zaman işçiliği; üretim sürecinde ve üretim faaliyetlerinin sürdürülmesinde doğal bir şekilde ortaya çıkan, genellikle, işletme tarafından önlenebilir nitelikteki boş zaman işçiliği açıklamaktadır. Örneğin; üretimde çalışan işçinin yıllık iznini kullanması sırasında aldığı ücret bir normal boş zaman işçiliğidir. Üretimde kullanılan bir makinenin bir üründen başka bir ürüne geçiş için ayarlanması sırasında üretim yapılamaması bir başka normal boş zaman işçiliği örneğidir. Normal boş zaman işçiliği, işin olağan akışı sırasında ortaya çıktığından, üretim maliyetinin bir parçası olarak kabul edilir ve üretim maliyetine yüklenir. Ancak, normal boş zaman işçiliğinin ürünlerle ilişkisi doğrudan kurulamadığı için genel üretim maliyeti olarak değerlendirilir.
Anormal boş zaman işçiliği; genellikle, kontrol edilemeyen nedenlerle ortaya çıkan, normal iş akışında ortaya çıkması beklenmeyen boş zaman işçiliğidir. Bu özelliği nedeniyle, anormal boş zaman işçiliği, üretim maliyetiyle ilişkilendirilmek yerine, doğrudan zarar olarak kabul edilir ve sonuç hesaplarıyla ilişkilendirilir. Elektrik kesintisi, makine arızası, su baskını ve benzeri nedenlerle üretimin durması, katlanılan ve genellikle yönetimin kontrolü altında olmayan nedenlerden kaynaklanan boş zaman işçiliği, anormal boş zaman işçiliğine örnek oluşturur.

Üretimle ilgili olarak işçilere ödenen ikramiyeler üretim maliyetinin bir parçasını oluşturur. Ürünlerle doğrudan ilişkisi olmadığı için, ikramiyeler, genel üretim maliyeti olarak ürün maliyetlerine yüklenir. İkramiye ödemesinin, ödemenin yapıldığı dönemde üretim maliyetine katılması durumunda; ikramiye ilgili dönemin üretim maliyetinin diğer dönemlerdeki üretim maliyetinden daha yüksek gerçekleşmesine neden olur. Bu nedenle, ikramiyelerin ödenme dönemlerinde değil, yılın genelinde eşit (dengeli) bir şekilde üretim maliyetine dağıtılması gerekir. Bir maliyet oluşturması nedeniyle Maliyet giderleri karşılığı hesabında izlenir.