MEDYADA DİL KULLANIMI - Deneme Sınavı - 7

Yazıda tartışmacı anlatım, okuyucuyu öngörülen düşünce ve davranışa yöneltmek için
başvurulan bir anlatım biçimidir. Tartışma savı ve karşı savı içerir. Bu yönüyle öteki anlatım biçimlerinden ayrılır. Bir konu üzerine farklı düşünenleri kendi düşünce düzlemimize
getirmek için tartışırız. Yazıda bir önerme ortaya atılır ve bu savın doğrulanması amaçlanır. Tartışmacı anlatım bütün yazı türlerinde kullanılabilir. Eleştiri, deneme, makale, fıkra
gibi yazı türlerinde sıklıkla kullanılır.

Arada bir yazılanlarla araya mesafe koyulup tekrar dönülmesi, yazara uzak açı kazandırır. Böylece fark edilmeyen yanlışlar, hatalar belirlenebilir.

Yazmak her şeyden önce bir seçim ve sınırlandırma işidir. Yazınsal anlatım, birbiriyle ilintili bir sistem ya da dizge oluşturmaktır. İlk yapılması gereken, bir konu seçmektir. Konunun anlaşılması ve sınırlandırılması yazının ilk aşamasını oluşturur.

Bütün iş ne yazmak istediğini bilmektir. Hiçbir şey anlatmayan sözcük ve cümleleri yan yana koymakla ya da sadece cümlelerin güzelliği peşinden gitmekle anlamsal olan açığa çıkmaz. Yazıda biçeme ilişkin kaygılarımız bir konu hakkındaki düşünceden önce değil sonra gelir. Yani ilk olarak daha önemli olan konudur.

Betimleme; okuyucunun çeşitli görüntüler, imgeler yoluyla izlenimlerini zenginleş­tirmeyi amaçlar.

Yazıda nasıl bir anlatım biçiminin seçileceği, “Okuyucu üzerinde nasıl bir etki yaratıl­mak isteniyor?” sorusunun yanıtıyla mümkündür. Bu yanıt, anlatım biçimle­rinden hangisinin seçileceğini ortaya koyar.

Örnekleme, soyut bir düşünceye somutluk kazandırmak, onu görünür kılma ve okuyucunun alımlama süreçlerinde canlandırabilmesi için kullanılan bir yön­temdir. Yerinde ve zamanında kullanılan bir örnek, sayfalarca yazılan yazıdan daha etkili olabilir.

Yazıda anlatıma yön veren dört amaç yazma süreçlerinde dört anlatım biçimini meydana getirir. Bunlar da sırasıyla açıklama, tartışma, betimleme ve öykülemedir. Bu anlatım biçimlerinden açıklama, okuyucuya bilgi vermeyi amaçlar.

Yazıda anlatıma yön veren dört amaç yazma süreçlerinde dört anlatım biçimini meydana getirir. Bunlar da sırasıyla açıklama, tartışma, betimleme ve öykülemedir. Bu anlatım biçimlerinden betimleme, okuyucunun çeşitli görüntüler, imgeler yoluyla izlenimlerini zenginleş­tirmeyi amaçlar.

Yazıda fiiller önemli araçlardandır. Cümleyi ileri taşırlar ve ivme kazandırırlar. Cümlelerde yer alan fiillerin kullanımında etken çatılı olanlara öncelik tanınmalıdır. Bu fiiller öznesi belirsiz edilgen fiillerden daha yeğdir. Örneğin, “Ayşe onu gördü.” güçlü, “Ayşe ta­rafından görüldü.” cümlesi ise zayıf bir cümledir.

Cümle anlam birimi olduğuna göre, anlatılmak isteni­leni eksiksiz ortaya koymalıdır. Farklı anlamlara gelebilecek belirsizlikte olmamalıdır. Cümlede açıklık anlatılmak istenen şeyin açıkça ortaya koyulmasıdır. Yazılanların anlaşılırlığı ancak bu yolla sağlanır.

Diller, bir yandan hüküm süren değerleri ve normları onaylayıp destekleyerek içinde barındırırken diğer yandan da istenmeyen pozisyonları bastırmaktadır. Örneğin, dünya dilleri, dilbilgisel cinsiyet bulunanlar ve bulunmayanlar olarak ikiye ayrılmaktadır. Hint- Avrupa dillerinde genelde eril, dişil gibi iki veya eril, dişil, belirsiz gibi üç türden oluşan dilbilgisel cinsiyet, özellikle Bantu dilleri gibi sını andırmalı dillerde daha fazla ayrıma sahiptir. Bu dillerde kişiler, canlılar, cansızlar, eşyalar, nesneler, organizmalar, vasıfar ve yönlerde cinsiyet sını andırması yapılmaktadır (Öztürk Dağabakan, 2011: 288). Rusça ve Arapça gibi birkaç dilde ise eylemler bile cinsiyet oluşumu göstermektedir. Bazı dillerde ise ya yoğun bir şekilde kullanılmakta ya da zamanla kaybolmaktadır. Örneğin Hint- Avrupa dil ailesindeki İran dilinde önceleri bulunan üç dilbilgisel cinsiyetin daha sonra yok oluşu gibi. İsimlerin cinsiyet konusu, dilbilgisel cinsiyet bulunan dillerde oldukça önemli bir yere sahiptir ve kullanım kuralları vardır. Tarihte ilk dilsel cinsiyet ayrımı 5. yüzyıl sofistlerinden Protagoras’a dayandırılmaktadır (Öztürk Dağabakan, 2011: 281). Buna karşılık Türkçede dilbilgisel cinsiyeti gösteren belirli veya belirsiz artikelleri ifade edecek ekler yoktur.

Toplumların düşünce sistemini tarihleri, kültürleri, yaşam biçimleri, gelişmişlik dü- zeyleri, ekonomileri, yurt edinilen coğrafyalar, göçler, savaş ya da barış nedeniyle ilişkide bulunulan ülkeler, din gibi toplumsal hafızalarda yer eden çok çeşitli ögelerin etkileme- sinden dolayı dillerin şekillenmesi de çok farklı kaynaklardan beslenmektedir. Örneğin, Türkçede akrabalık ilişkilerini ifade eden pek çok kelime bulunurken bir kelimeyle birden fazla akrabalık isminin karşılandığı diller de vardır. Bu durum, Türk kültüründe akraba ilişkilerine verilen önem ve bu önemin tarihî süreç boyunca yaşatılmasının dile yansı- masıdır. Yine yaşanılan coğrafyanın etkilerinden dolayı Türkçe renk adları konusunda dünyanın en zengin dillerinden biridir. Yeni Gine’de yaşayan Daniler ise renk adı olarak biri “karanlık ve koyu”; diğeri ise “aydınlık ve açık” anlamına gelen iki kelimeyle yetinmektedir. Eskimolar, yaşam şartlarından dolayı “kar”; Keçuvalar ve Aymaralar gibi Güney Amerika Kızılderilileri temel besin kaynaklarından olduğu için “patates” çeşitlerini bütün dillerden daha ayrıntılı tanımlayabilmektedir.

Türkçe kökenli olsa bile yanlış öğrenilen kelimelerin; anlamı bilinmeyen ya da yanlış bilinen kelimelerin; yanlış işitilen, yanlış telâfuz edilen ya da yanlış okunan kelimelerin; öğrenilemeyen noktalama işaretlerinin yazımında yanlışlık yapılmasına gittikçe daha fazla rastlanmaktadır. Yazım yanlışlarının nedenleri şöyle sıralanabilir:

Türkçede ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler

Türkçede Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler

laşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır: alaybozan, cankurtaran, çöpçatan, dalgakı- ran, gökdelen, yelkesen, barışsever, basınçölçer, değerbilmez, etyemez, hacıyatmaz, kadirbilmez, karıncaezmez, kuşkonmaz, külyutmaz, tanrıtanımaz, varyemez, çok- bilmiş, güngörmüş vb.

Bağlaç Olan da/de’nin Yazılışı
Bağlaç olan da/de ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak büyük ünlü uyumuna uyar: Beni de çağırdı seni de. Durumu babasına da bildirdi. Sen de mi kardeşim? Az da olsa ver. Oturur da oturur artık.

Cezmi dahi anlamında olduğu için -de nin ayrı yazılması lazım.

Numara sözünün kısaltması da kelime gibi okunduğundan getirilecek olan ek okunuşa göre olur: No.lu, No.suz

Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli kısaltmalara gelen ekler kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek, noktadan ve üs işaretinden sonra, kelimenin veya üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır: vb.leri, Alm.dan, İng.yi, cm3e (santimetreküpe), m2ye (metrekareye) vb.

Sert ünsüzle biten kısaltmalar, ek aldıkları zaman okunuşta sert ses yumuşatılmaz: AGİK’in (AGİĞ’in değil), CMUK’un (CMUĞ’un değil), RTÜK’e (RTÜĞ’e değil), TÜBİTAK’ın (TÜBİTAĞ’ın değil) vb.

Kişi adlarından önce ve sonra gelen unvanlar, saygı sözleri, rütbe adları ve lakaplar büyük harfle başlar: Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, Dr. Alâaddin Yavaşça, Sayın Prof. Dr. Yılmaz Büyükerşen, Mustafa Efendi, Zeynep Hanım, Yüzbaşı Cengiz Topel, Mimar Sinan, Fatih Sultan Mehmet vb.

Yalnız akrabalık bildiren kelimeler küçük harfle başlar: Aynur ablama gittim. Sevda yengemin keki çok güzel olur vb.

Virgül işareti kaldırılınca anlam: Tahta ev şeklinde tamlama haline gelir. Oysa bu cümlede virgül tahta kelimesinden sonra kullanıldığında "tahtanın evin önünde" olduğu belirtiliyor.

İki nokta işareti bir konuyu açıklarken ya da bir konuyla ilgili maddeler sıralanmadan önce kullanılır.