MEDYADA ELEŞTİREL YAKLAŞIMLAR - Deneme Sınavı - 17

Sevgi ve bilgelik "philosophy" sözcüğünü oluşturan kelimelerdir. Doğru cevap, E'dir.

Kafka, Dönüşüm eserinde insanın kendisine ve çevresine yabancılaşmasını anlatmaktadır. Doğru cevap, D'dir.

Soruda verilen aydın tanımı Jean Paul Sartre'ye aittir. Doğru cevap, A'dır.

Meşrutiyet dönemleri arasında yaygınlaşan Fransızca kökenli “critique” sözcüğünü karşılayan “kritik” sözcüğüdür. Kritik; sanat, edebiyat ve bilim alanındaki yapıtları inceleyerek, onlar hakkında bir hükme-yargıya varma, değerlendirme sanatı olarak tanımlanır.

Toplumsal bağlamda ya da boyutta eleştiri; Eleştirel düşünme, düşünebilme ortamının yaratılması, korunması ve bireyin en doğal hakkı olan eleştiri hakkını sonuna kadar, özgürce kullanabilmesi anlamında modern-modernlik-modernite-modernizm kavramlarıyla doğrudan bağlantılı olarak görülebilir.

“Düşünüyorum, öyleyse varım” diyerek insanın şüphe duymadan erişebileceği tek bilginin yine akıldan, akılcılıktan kaynaklanan bilgi olduğunu kanıtlayan René Descartes (1596-1650)’dir.

İnsan başarılarının tümünü “kültür” başlığı altında toplayabiliriz. Kültür, en genel anlamı-tanımı ile, insan için, insanlık için, insanlar tarafından hatta kimi insanların karşı çıkmalarına rağmen, yapılmış, yaratılmış, bulunmuş, kurulmuş olan her şeydir.

Modernite kavramı her ne kadar modern-modernlik ve modernizm kavramlarıyla ilişkili olsa ve ortak bir baglama dayansa da, modern ve modenizmden farklı, kendine özgü anlamı olan bir kavramdır. Eski ile bir karşıtlığı ve geleneksel olandan kopuşu ifade eder.

İnsanın durumu, insanlık durumu sürekli değişim halinde olduğu içindir ki sanatın da kendisiyle hep aynı kalan, hiç değişmeyen bir özü olduğu söylenemez. Goethe’nin (1749-1832) “Sanatta da hayatta olduğu gibi oluşumu bitmiş bir şey yaşamaz, hareket halinde, sürekli oluşum halinde bir sonsuzluk vardır” darken dile getirdiği şeyin bu sürekli değişim olduğu söylenebilir.

Aydın kimdir sorusunun Batıdaki, Avrupa’daki en yetkin karşılıklarından biri olarak modern edebiyatın, roman sanatının tanınmış ismi Emile Zola ve onun Dreyfus Olayı adlı yapıtı gösterilir. Söz konusu bu yapıt Emile Zola örneğinde, aydın olmanın gereklerini ve eleştirel düşünce arasında bağı daha somut olarak betimleyebiliriz.

Sanatın özerkliğini duyuran da Kant olur. Doğru ve yanlışın mantığın konusu, iyi ve kötünün ise ahlakın konusu olduğunu söyleyen, sanat mantığın doğru-yanlışından da ahlakın iyi-kötüsünden de farklı, kendine özgü yasaları olan bağımsız bir alan olarak ele almış ve tanımlamıştır.

Bireysel bağlamda eleştiri, herşeyden önce bir hak ve özgürlüktür. Kişinin kendisine sunulan şey ne olursa olsun ve hangi kaynak ya da otoriteden gelirse gelsin, o şeyi kendi aklının süzgecinden geçirmeden kabul etmeme hakkı, özgürlüğüdür.

Bir şeyi değerlendirmek için ya da değerlendirmek adına doğru ölçüt bulunmadığı durumda, onun yerini tutabilecek bir başka ölçütün bilinçli olarak kullanılması durumunda elde edilen değere, değer yakıştırma diyebiliriz. Değerlendirdiğimiz şey ile bizim aramızdaki özel bir ilişkiden dolayı, “bizim” için değerli ya da önemlidir.

Bizim dilimizde eleştiri kavramını karşılayan sözcük, tarihsel süreç içerisinde önce “muaheze”, sonra “tenkid”, daha sonra “kritik” ve nihayet “eleştiri”dir.

Bizim dilimizde eleştiri kavramını karşılayan sözcük, tarihsel süreç içerisinde önce “muaheze”, sonra “tenkid”, daha sonra “kr tik” ve nihayet “eleştiri”dir.

Bu durumda bir eleştiri için şu üç koşulun birarada, aynı anda bulunması gerekir:

a. Bir olgu, bir durum ya da bir nesne

b. Doğruluğu, geçerliliği denenmiş, sınanmış bir ölçüt

c. O şeyin (olgu, durum, nesne) niteliklerinibulup çıkarabilen, bir ölçütü tanıyıp kul- lanabilen ve bulgularını ifade edebilen bir özne (eleştiren-eleştirmen)

Ortaçağın ardından Rönesans ve daha sonraAydınlanma hareketiyle birlikte modern sözcüğü farklı bağlamlarda (toplumsal, ekonomik, bireysel, kurumsal vb.) farklı anlamlar içerse de genel olarak bir eskiden kopuşu, köklü (radikal) bir değişimle birlikte eskiden yeniye geçişi ve güncelliği dile getirir. Böylece modern, baz alınan bir eskiye göre yeniyi ya da yeni olma durumunu tanımlar da diyebiliriz. Bir örnek vermek gerekirse, Rönesans ortaçağagöre modern olarak tanımlanabilir.

Modernizm kültür tarihi açısından özel bir anlam taşır ve XIX. yüzyılın ikinci yarısında yaşanan toplumsal (bilimsel, teknolojik, siyasi ve felsefi) değişim ile özellikle sanat alanındaki değişimi, dönüşümü vurgular.

Söz konusu bu eleştiri anlayışının, doğrudan doğruya akıl ve akılcılıkla temellendirilmesini ise XVIII. yüzyıl Aydınlanma Felsefesine ve bu felsefenin önde gelen filozoflarından birisine; eleştirel felsefenin kurucusu olan Immanuel Kant’a(1724-1804) borçlu olduğumuzu söyleyebiliriz.

XIX. Yüzyıl ise Aydınlanma Felsefesinin yaşama geçirilmesiyle birlikte bilim, teknoloji ve endüstri alanında baş döndürücü gelişmelerin yaşandığı bir yüzyıl olarak karşımıza çıkar. Bu dönem, toplumsal ve tarihsel ilerleme düşüncesine; yani insanlığın daha iyi bir geleceğe doğru güçlü adımlarla yürüdüğüne inanılan, güven duyulan bir dönemdir. Tarihsel ve toplumsal ilerlemeye duyulan bu güvenin fikri temeli akılcılık ise, yöntemi olguculuk (pozitivizm), temel ilkesi de belirlenimcilik (determinizm)dir.