MEDYADA ELEŞTİREL YAKLAŞIMLAR

Arapça kökenli bir sözcük olan muaheze ayıplama, kınama, azarlama-paylama anlamını taşır. başka bir deyişle, muaheze sözcüğü ele aldığı konuya, nesneye, şeye yalnızca o şeyin “olumsuz” yanını öne çıkararak, vurgulayarak yaklaşmak demektir.

Eleştiri, bir olgunun, bir durumun ya da nesnenin, onu o yapan özgün niteliklerinin, belli bir ölçüt esas alınarak saptanması ve ortaya konması demektir.

Modernite de eski ile bir karşıtlığı ve geleneksel olandan kopuşu ifade eder.

Modernizmin toplumsal ve felsefi temelleri eleştirel akıl
ve eleştirel bakış üzerine kurulmuştur.

Olgular arasında neden sonuç ilişkisi kurmamızı sağlayan ise determinizmdir.

Bireysel bağlamda da toplumsal bağlamda da eleştirinin, eleştirel düşüncenin temelinde “akıl” ve “akılcılık” olduğu söylenebilir.

Eleştirinin bir de yalnızca özünü içeren dar anlamı vardır. Bu özü tek bir sözcükle
ifade etmek istersek, “değerlendirme”dir diyebiliriz.

Sanatın öncelikli işlevi, insanı anlamak ve anlatmaya
çalışmaktır.

Sanatın öncelikli işlevi, insanı anlamak ve anlatmaya
çalışmaktır.

Eleştirinin yaptığı çağrışımlardan biri de elleştirmedir.

Kritik; sanat, edebiyat ve bilim alanındaki yapıtları inceleyerek, onlar hakkında bir hükme-yargıya varma, değerlendirme sanatı olarak tanımlanır.

Gündelik dilde ya da günlük konuşmalarımızda “eleştiri” sözcük anlamıyla kullanılır ve kötülemek, yermek, küçümsemek, en hafif haliyle “kusur bulmak” gibi anlamlar taşır. Bunlar arasında A seçeneğinde verilen "değerlendirme" yer almamaktadır.

Bireysel bağlamda eleştiri, her şeyden önce (ya da eleştiri sözcüğüne yüklenen yermek, kusur bulmak, kötülemek vb. tüm yan anlamlardan önce) bir hak ve özgürlüktür. Kişinin kendisine sunulan şey ne olursa olsun ve hangi kaynak ya da otoriteden gelirse gelsin, o şeyi kendi aklının süzgecinden geçirmeden kabul etmeme hakkı, özgürlüğüdür. Bu özgürlük sadece kişinin kendi dışında olanları değil, kendini de eleştirmesi, eleştirebilmesiyle - ki buna “özeleştiri” diyoruz - bir sorumluluğa; kendisini sürekli sorgulayan, dolayısıyla geliştiren-yetkinleştiren bir bilince giden yolu da açacaktır.

Bireyi olduğu kadar toplumu ve tüm toplumsal kurumları aklın ve akılcılığın araçlarıyla düzenleyerek örgütleyen modernitenin felsefi temeli XVIII. yüzyıl Aydınlanma Felsefesine bağlanırken, politik olarak Fransız Devrimine ve ekonomik olarak da Sanayi Devrimi ile kapitalizme bağlanır.

Bireysel bağlamda da toplumsal bağlamda da eleştirinin, eleştirel düşüncenin temelinde “akıl” ve “akılcılık” olduğu söylenebilir.

Batının yazdığı tüm bir kültür ve uygarlık tarihi eleştirel aklın yazdığı tarih olarak okunabilir. Eski Yunan filozofu Sokrates’in “Sorgulanmayan, üzerinde düşünülmeyen hayat yaşanmaya değmez” diyerek öncülüğünü yaptığı bu anlayış binlerce yıl öncesinden günümüze kadar uzanan eleştiri anlayışıdır ve modernizmin felsefi olduğu kadar toplumsal temelleri de aynı eleştirel bakış üzerine inşa edilmiştir. Söz konusu bu eleştiri anlayışının, doğrudan doğruya akıl ve akılcılıkla temellendirilmesini ise XVIII. yüzyıl Aydınlanma Felsefesine ve bu felsefenin önde gelen filozoflarından birisine; eleştirel felsefenin kurucusu olan Immanuel Kant’a borçlu olduğumuzu söyleyebiliriz. Kant’tan önce söz konusu bu şüpheyi duyan ve nihayetinde “düşünüyorum, öyleyse varım” diyerek, insanın şüphe duymadan erişebileceği tek bilginin yine akıldan, akılcılıktan kaynaklanan bilgi olduğunu kanıtlayan René Descartes'dır. Olgular arasında neden sonuç ilişkisi kurmamızı sağlayan ise determinizmdir ve determinizme göre aynı nedenler aynı koşullar altında zorunlu olarak aynı sonuçları doğurur. Doğa bilimlerinin yöntemi olarak da bilinen pozitivizmin topluma, sosyal bilimlere de uygulanabileceğini gösteren ise Auguste Comte olur ve onun çalışmaları toplumsal ilerleme düşüncesini daha da güçlenir. Modernizmin felsefi temelinde pozitivizm olduğu kadar aklın ve akılcılığın putlaştırılmasına karşı çıkan ünlü Alman filozofu Nietzsche’nin yaşam felsefesi olduğunu görürüz.

Değer, herhangi bir varolanın, bir şeyin değeri, o şeyin kendisiyle aynı türden şeyler arasındaki özel yeridir.

Değer yakıştırmadan ve değer biçmeden ayrı olarak, “değerlendirme” ya da doğru değerlendirme (değerini bulma) dediğimiz şey doğru ölçüt kullanarak, ölçüt verilerini doğru okuyarak ve ifade edilerek yapılan değerlendirmedir diyebiliriz. De- ğerlendirme, değerlendirilecek nesnesine (objesine) göre farklı şekillerde anlamlandırılıp, sınıflandırılabilir. Buna göre; a. Olayların ve durumların değerlendirilmesi b. İnsan başarılarının (Sanat, teknik-teknoloji, bilim, felsefe vb.) değerlendirilmesi c. Tek tek yapıtların değerlendirilmesi d. Bir insanın değerlendirilmesi e. Kişi değerlerinin ve kişilerarası ilişkilerde değerlerin değerlendirilmesinden söz edilebilir.

Sanat alanında eleştirinin görevi, bu kavramın kök aldığı eleştirel düşünceden hareketle, bir yapıt hakkında, o yapıtı sanat yapan öğelerin ne olduğunu anlamak, açıklamak, aydınlığa kavuşturmak amacıyla keyfi değil; sistemli, tutarlı, akılcı sorular sormak ve bu sorulara yine akılcı yanıtlar vermektir.

Aydın kimdir sorusunun Batıdaki, Avrupa’daki en yetkin karşılıklarından biri olarak modern edebiyatın, roman sanatının tanınmış ismi Emile Zola ve onun Dreyfus Olayı (ya da Dreyfus Davası) adlı yapıtı gösterilir. Söz konusu bu yapıt ve Emile Zola örneğinde, aydın olmanın gereklerini ve eleştirel düşünce arasındaki bağı daha somut olarak betimleyebiliriz.