MEDYADA ELEŞTİREL YAKLAŞIMLAR

Berna Moran eleştirinin işlevini şöyle açıklar: “İyi bir eleştirmen, dolayısıyla iyi bir eleştiri bizim eser karşısındaki yaşantımızı zenginleştirebilir, eserin öğeleri arasında görmediğimiz birtakım ilişkileri kavramamızı sağlayabilir, bunların meydana getirdiği bir dokuyu fark ettirebilir. Böylece esere bakışını bize aktarabilmiş, biz de eseri bu açıdan görmekle bir şeyler kazanmışsak, eleştirmen (eleştiri) görevini yapmış demektir. Gerçi işaret ettiği nitelikler her eserde iyi-kalıcı olmayacağından, yargının doğruluğu değil, akla yatkınlığı söz konusu edilebilir ancak. Bu da öyle sanıyorum ki eleştiriye yeter...”. Dolayısıyla cevap E şıkkıdır.

Kavram olarak eleştiri; bir olgunun, bir durumun ya da nesnenin, onu o yapan özgün niteliklerinin, belli bir ölçüt esas alınarak saptanması ve ortaya konması demektir.

Bireyi olduğu kadar toplumu ve tüm toplumsal kurumları aklın ve akılcılığın araçlarıyla düzenleyerek örgütleyen modernitenin felsefi temeli XVIII. yüzyıl Aydınlanma Felsefesine bağlanırken, politik olarak Fransız Devrimine ve ekonomik olarak da Sanayi Devrimi ile kapitalizme bağlanır. Bu açıdan baktığımızda modernlik de, moderniteyi esas alan bir hayat anlayışının, dünya görüşünün özümsenmesi sonucunda ortaya çıkan yaşam biçimi olarak tanımlanabilir.

Eleştiri anlayışının, doğrudan doğruya akıl ve akılcılıkla temellendirilmesi,  XVIII. yüzyıl Aydınlanma Felsefesine ve bu felsefenin önde gelen filozoflarından eleştirel felsefenin kurucusu olan Immanuel Kant (1724-1804)’tır.

“Düşünüyorum, öyleyse varım” diyerek, insanın şüphe duymadan erişebileceği tek bilginin yine akıldan, akılcılıktan kaynaklanan bilgi olduğunu kanıtlayan René Descartes (1596-1650) dır.

Tarihsel ve toplumsal ilerlemeye duyulan bu güvenin fikri temeli akılcılık ise, yöntemi olguculuk (pozitivizm), temel ilkesi de belirlenimcilik (determinizm) dir. Bir yöntem olduğu kadar bilim felsefesi olarak da tanınan pozitivizm olgu ile değeri birbirinden ayırır ve insan için olanaklı tek bilginin olgulara dayanan, gözlemlenip sınanabilen, ölçülebilen bilgi olduğunu söyler. Olgular arasında neden sonuç ilişkisi kurmamızı sağlayan ise determinizmdir ve determinizme göre aynı nedenler aynı koşullar altında zorunlu olarak aynı sonuçları doğurur.

Değerlendirme, değerlendirilecek nesnesine (objesine) göre farklı şekillerde anlamlandırılıp, sınıflandırılabilir. Buna göre;

Nesnel dünyaya ve bu dünyada yer alan olgulara ilişkin yansız gözlem ve sistemli deneye dayalı nedensel ilişkileri araştıran zihinsel etkinliklerin ortak adı “bilim” olarak tanımlanmaktadır.

Felsefe ise adından hareketle (philosophy: iki sözcüğün birleşmesi ile oluşmuş bir sözcüktür. Philo, yani sevgi ve sophy, yani bilgi, bilgelik) bilgi-bilgelik sevgisi ya da bilgi ile, bilgelikle dostluk olarak tanımlanabilir. Felsefi bilgi “kavram” düzeyinde elde edilen bilgidir ve felsefenin en önemli görevlerinden birisi de kavramlara açıklık getirmek, anlaşılır kılmaktır. Felsefenin olmazsa olmazı, nefes alıp verdiği, yaşadığı ortam “dil”dir. Bu nedenledir ki, felsefenin bir tanımı da dış dünyanın dil ve düşünce ile olan ilişkilerini kendisine sorun, konu edinen uğraş olarak yapılır. Kavramlar felsefe için önemlidir ama felsefe yalnızca kavram demek de değildir. Kavramın yanısıra dizgeli (sistemli) düşünme, düşüncenin temellendirilmesi ve gerekçelendirme, çözümleme (analiz), bireşim (sentez), bütüncül düşünebilme ve tutarlılık da felsefe için, felsefi bilgiye giden yolda çok önemlidir. Felsefe belli bir bilginin konusu olmadığı için (soyut-somut her şeyi konu edinebilir felsefe), felsefede önemli olan bilgiye ulaşmak, sahip olmak değil, bilginin aranması, bulmaya çalışmanın amaç edinilmesidir. Bu nedenledir ki, felsefede bir yere varmaktan çok, henüz ve hep yolda olmanın önemli olduğu söylenir. Ve yine aynı nedenledir ki, felsefede doğru yanıtları bulmaktan daha önemli olan şey, doğru soruları sormak ve verilmiş yanıtları sorgulamaktır.

Tıpkı bilim ve felsefe gibi sanatın da öncelikli işlevi dünyayı, insanı, insanın anlam dünyasını anlamaya ve anlatmaya çalışmasıdır. Sanatın öncelikli işlevi, dünyayı, yaşamı, insanı ve insan yaşamını yeni bir açıdan görme, idrak etme, yorumlama ve değerlendirme biçimi sunmasıdır da denebilir.

Bilimsel bilgi akıl yoluyla elde edilen, neden-sonuç ilişkisine dayanan, deneyi dolayısıyla deneme yanılma yöntemini kullanan, ardardalık ilkesiyle (kendinden önceki bilgiye dayanan) hareket eden, süreklilik içeren, karşıtı kanıtlanmadığı sürece doğru kabul edilen, dolaylı yoldan edinilebilen ve genellenebilen bilgidir.