MEDYADA ELEŞTİREL YAKLAŞIMLAR

Hegemonya Antonio Gramsci’ye ait bir kavram olup devletin ve yönetici sınıfın toplum içindeki inançları düzenleme yetisi olarak tanımlanmaktadır. Hegemonya yönetici sınıfın tahakkümünün güç kullanımına değil rıza üretimine bağlı olmasını ifade eder. Gramsci için hegemonya eşitsizliği güçlendiren ve eleştirel girişimleri engelleyen bir yapıdır ve egemenlerin kitleleri daha etkili bir şekilde yönetmesini sağlar. Gramsci, bir hegemonik bloktan söz eder. Hegemonik blok toplumdaki egemen güçlerin bloğudur. Bu blokta sanayiciler, aristokratlar, küçük burjuva yer alır. Hegemonik blok sınıfsal konumların üzerini örtmek için milliyetçi ve ortak düşünüşün görünümlerini birleştiren ideoloji yayar.

Frankfurt Okulu 1923 yılında Frankfurt Üniversitesi’ne bağlı olarak Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü adıyla kurulmuştur. Önde gelen düşünürleri arasında Theodor Adorno, Max Horkheimer, Herbert Marcuse, Walter Benjamin ve Jürgen Habermas bulunmaktadır ve bu araştırmacıların ortak noktası kapitalist modern sistemleri ve Marksizm’i eleştirmeleridir. Frankfurt Okulu, revizyonist Marksist akımlardan biridir ve Batı Marksizmi’inin önemli bir temelidir. Ortodoks Marksistler ise onları Marksizm’in dışında kabul eder. Okul temsilcileri, işçi sınıfının kapitalizmle bütünleştiğini ve devrimci bir güç olmadığını savunmuşlardır. Çünkü kapitalizm, Marx’ın görüşlerini ortaya koyduğu zamanlardan sonra çok değişmiştir ve bu nedenle Marksizm’e ait temel yaklaşımlar yeni yapıya uyarlanmalıdır.

Kitle toplumu eleştirisinin yapıldığı Aydınlanmanın Diyalektiği eseri Frankfurt Okulu düşünürlerinden Theodor Adorno ve Max Horkheimer’e aittir.

Adorno ve Horkheimer 1940’lı yıllarda Amerika’da yaptıkları çalışmalarda kültür endüstrisi kavramını geliştirmişler, bu kavramla kapitalizmin kitle kültürüne nasıl egemen olduğunu ortaya koymaya çalışmışlardır. Kitle kültürü kavramı kültürel ürünlerin, kapitalist sistemlerde ucuz, derinliği olmayan, ideoloji içeren bir yapıda endüstri şeklinde üretilmesini nitelemektedir.

Louis Althusser yapısalcı bir yaklaşımla kapitalist toplumdaki işleyişin sorunsuzluğunu inceleyen, Marksizm’deki kültür ve politikaya ilişkin eksikleri gidermeye çalışan bir düşünürdür. Marx’ın tamamen yanlış anlaşıldığını, yeterince değerlendirilmediğini öne süren Althusser, Marks’ın son dönem eserlerinden yola çıkarak Marksist temelli bir kültür kuramı ortaya çıkarmaya çalışmıştır. Althusser yapısalcı bir yaklaşımla hareket etmiş, Marx’ın ekonomik temelli kuramına, yapı ve bilinçdışı gibi kavramları eklemiştir. Aynı zamanda üstyapıya geleneksel Marksizm’den daha fazla güç atfeden Althusser, üst yapının göreli bir özerkliği olduğunu savunmuştur. Alhusser kapitalist sistemin zamanı gelince kendiliğinden devrimi doğuracağı fikrine de karşı çıkar. Çünkü ona göre politika ve devletten oluşan üstyapının kapitalizmi destekleyici ve koruyucu bir işlevi vardır.

Althusser’e göre devlet, kapitalizmi üretirken baskı aygıtları ve ideolojik aygıtlardan oluşan ikili bir yapı kullanır. Devletin baskı aygıtları, polis, asker, cezaevi gibi zor kullanan kurumlardan oluşur. Bu aygıtlar gerektiğinde güç kullanarak muhalif görüşleri ortadan kaldırır. Devletin ideolojik aygıtları ise din, okullar, hukuk kurumları, siyaset kurumu, sendikalar, medya kurumları, kültürel yapılar gibi kurumlardan oluşur.

Althusser’in geliştirdiği sınıflandırmaya göre devletin ideolojik aygıtları baskı aygıtlarından farklı olarak işlevini güçten ziyade ideolojiyi kullanarak yerine getirir ancak baskı aygıtlarıyla da arasında sürekli bir işbirliği ve birbirini tamamlayan bir işleyiş vardır. Althusser’e göre bu ideolojik aygıtları kullanmadan devletin iktidarını sürekli elinde tutması mümkün değildir. İktidarın ideolojik aygıtlara doğrudan müdahalesi söz konusu değildir. Çünkü devletin ideolojik aygıtlarında farklı sınıfların direnişi, birtakım çelişkilerin kullanılması yoluyla proletaryanın etkisi söz konusudur. Sivil yapıda olmalarına rağmen devlet kurumu gibi işleyen bu ideolojik aygıtların başlıcaları; kilise, okullar, hukuk sistemi, siyasi sistem, sendikalar, kitle iletişim araçları, edebiyat, güzel sanatlar, spor gibi kültürel kurumlardır.

Frankfurt Okulu 1923 yılında kurulmuştur. Okulun tarihçesi dört döneme ayrılarak incelenmektedir. İlk dönem 1923-1933 yılları arasındaki Almanya dönemidir. 1933’te Enstitü üyeleri Hitler’in iktidara gelmesiyle birlikte görevden alınmıştır. Horkheimer ve Adorno, Columbia Üniversitesi’ne geçerek 1950’ye kadar orada çalışırlar. Benjamin ise Paris’ten İspanya’ya geçmeye çalışırken polis tarafından yakalanacağını anlayınca 1940 yılında intihar etmiştir. İkinci dönem Amerika’ya sürgün edilmeleriyle başlayan ve 1950’ye kadar süren bu dönemdir. 1950-1970 arasındaki üçüncü dönem, yeni Almanya dönemidir. Enstitünün Frankfurt Okulu kimliğini kazandığı ve eleştirel teoriyi oluşturarak Batı Marksizmi’ne katkıda bulunduğu dönemdir. 1970’ten sonra ise ilk dönem üyelerinin hayatını kaybettiği ve Habermas’ın yeni yaklaşımlarla sürdürdüğü dördüncü dönemdir.

Adorno ve Horkheimer  “Aydınlanmanın Diyalektiği” adlı ortak eserlerinde kitle toplumunu eleştirirler. Doğru cevap B'dir.

Marx, ideolojiyi temelde yönetici sınıfın fikirlerinin toplumda doğal ve normal görünmesini sağlayan bir araç olarak değerlendirmiştir. Dolayısıyla cevap A şıkkıdır.

Lukács’nın, “Ekonomik ve Felsefi El Yazmaları” adlı eseri üzerinden Marx’ı yeniden yorumlayan çalışmaları, kültürel bir Marksizm’in yolunu açmıştır. Dolayısıyla cevap B şıkkıdır.

Gramsci, “devletin ve yönetici sınıfın sivil toplum içindeki inançları düzenleme yetisi” olarak tanımladığı hegemonya kavramını Marksist terminolojiye sokmuştur. Dolayısıyla cevap C şıkkıdır.

Hegemonya, belli güçlerin tahakkümünün ideolojik güç kullanılarak değil, kültürel liderliğin ele geçirilmesiyle sağlandığını ifade eder. Dolayısıyla cevap D şıkkıdır.

Gramsci, özellikle kentsel ve kırsal aydınlar arasında farklılıklar bulunduğunu, kentteki aydınların sanayiyle birlikte gelişen ve sanayiden bağımsız özerk girişimleri bulunmayan ve dolayısıyla devrim süreci açısından yararsız bir kesim olduğunu düşünür. Dolayısıyla cevap E şıkkıdır.

Sonradan Frankfurt Okulu olarak anılacak olan Frankfurt Üniversitesine bağlı Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü 1923’te kurulmuş olmakla birlikte, 1933’e kadar olan dönem, bir okul olarak adlandırılmamıştır. Dolayısıyla cevap A şıkkıdır.

Sonradan Frankfurt Okulu olarak anılacak olan Frankfurt Üniversitesine bağlı Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü temel olarak dört döneme ayrılmaktadır. Dolayısıyla cevap B şıkkıdır.

Frankfurt Okulu’nun ikinci kuşağının en önemli ismi Jürgen Habermas’tır. Dolayısıyla cevap C şıkkıdır.

Marx, erken dönem yazılarında örneğin Ekonomik ve Felsefe El Yazmaları eserindeki yaklaşımlarında felsefesinin düşük ve olgunlaşmamış bir boyutunu ortaya koyar. Althusser bu nedenle Marx’ın sonraki dönem çalışmalarına odaklanır. Özellikle daha materyalist bir görüşün olduğuna inandığı Kapital’i temel alır. Bu son dönem eserlerinden yola çıkarak Marksist temelli bir kültür kuramı ortaya çıkarmaya çalışır. Dolayısıyla cevap D şıkkıdır.

Althusser’e göre, hiçbir sınıf, devletin ideolojik aygıtları üzerinde ve içinde kendi hegemonyasını uygulamadan devlet iktidarını sürekli olarak elinde tutamaz. Dolayısıyla cevap E şıkkıdır.

Marx, son eseri olan Kapital’de (1986), kapitalist toplumun itki gücünün ekonomi olduğu şeklinde ifade eder. Toplumda üretim araçlarına sahip olanlar ve emeği sömürülenler arasında bir üretim ilişkisi ve dolayısıyla sınıf sistemi şeklinde oluşmuş bir toplumsal yapı olduğunu savunur. Maddi üretim araçlarına sahip olan veya üretimi denetleyen sınıfın, düşünsel üretimi de denetleyeceğini, egemen düşüncenin maddi ilişkilerin ifadesinden ibaret olduğunu söyler. Toplum mülkiyet sahipleri ve işçiler şeklinde iki sınıftan oluşur. Kültür ve ideoloji ekonomik altyapının üzerine inşa edilmiş üstyapılardır. Kültür, egemen ideoloji olarak işler ve temelde burjuvazinin yani yönetici, mülkiyet sahibi kapitalist sınıfın çıkarlarını ve görüşlerini yansıtır, onların otoritesini meşrulaştırmaya hizmet eder.