MİMARLİK TARİHİ - Deneme Sınavı - 4

Modernizm, geçmişe karşı şimdiki zamanın yüceltilmesini ifade eden dünya görüşüne paralel gelişen, sosyal, sanatsal ve kültürel bir akımdır.

İş bölümü ve ihtisaslaşma yaratan, insan davranış ve ilişkilerinde kentlere özgü değişikliklere yol açan bir birikim süreci” (Keleş, 1978: 68; Suher, 1991: 3,4) şeklinde tanımlanmaktadır. Irmak (1974) geniş kapsamlı bir yaklaşımla, kentleşmenin farklı boyutları olduğunu vurgulayan bir tanımlama yapmıştır. Bu tanıma göre kentleşme; kırsal yerleşmenin kente dönüşmesi veya kentin büyümesi nedeniyle demografik; kentsel işgücü biçimlerinin, tarımdan sanayi ve hizmetlere kayması nedeniyle ekonomik; fiziksel çevre ve yaşama koşullarında değişim nedeniyle mekânsal; sosyal değişme ve yeni biçimlenme nedeniyle sosyal ve yönetimsel boyutları olan bir süreçtir.

1839 tarihli İlmuhaber, Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk imar mevzuatı olan ve yalnızca İstanbul için çıkarılan 1848 tarihli Ebniye Nizamnamesi’ne öncülük etmiştir

1936 yılında Fransız mimar ve plancı Henri Prost, İstanbul’u planlamak üzere davet edilmiş ve 1936 ile 1951 yılları arasında İstanbul`da bulunarak, kentin planlanmasında önemli bir rol oynamıştır.

1831 yılında sadece erkeklerin sayıldığı bir sayım yapılmış ve erkek nüfusu 3.722.738 kişi olarak bulunmuştur. Kadın nüfusunu da hesaba katmak amacıyla bu sayının iki ile çarpılması halinde toplam nüfus, 7,5 milyon olarak bulunmaktadır. Bu sayının toplam sayının çok altında olduğu tahmin edilmektedir. Müslüman olmayanlara vergi uygulaması getirmek ve Müslüman erkekleri askere almak amacıyla, kadınlar, yetimler, ergenlik çağına gelmemiş Hıristiyanlar, zihinsel ve fiziksel özürlüler, vergi ödeme yükümlülüğü olmayan yüksek düzey devlet görevlilerinin kayıt altına alınmaması nedeniyle sayım sonuçlarının sağlıklı olduğunu söylemek olanaklı değildir.

Lozan Antlaşması uyarınca yapılan mübadele, çözümlenmesi oldukça güç yerleşme sorunları yaratmıştır. En yoğun göç hareketi, 1923-1929 yılları arasında olmuş, Yunanistan başta olmak üzere Bulgaristan ve Yugoslavya’dan 500.000’den fazla göçmen gelmiştir.

Hızlı kentleşme sürecinin temel nedenleri, teknolojik gelişme, uygun tarım arazilerinin marjinal sınırlara kadar kullanılması, toprak sahipliğinin bölünmesi ve kutuplaşması gibi “kırın itim- itici faktörler” ile birlikte hızlı nüfus artışıdır.

Sanayileşmenin, kentleşmeye koşut olarak gelişmemesi nedeniyle kentlerde yaratılan iş olanaklarının sınırlılığı, kırdan kente göç edenlerin marjinal sektör adı verilen mevsimlik işçilik, seyyar satıcılık gibi örgütsüz işlerde çalışmaları sonucunu doğurmuştur. Sahte Kentleşme (Pseudo Urbanization) olarak nitelendirilen bu gelişme kentlerin 1950’li yıllardan itibaren plansız gelişmesine yol açmıştır.

Kent planlaması, sanayileşme sonucunda kentlerde ortaya çıkan sorunlara bir tepki olarak gelişmiştir. 1890’lı yıllarda, “Güzel Kent “ hareketi, Ebenezer Howard’ın “Bahçe Kent” önerisi, Camillo Sitte’nin tarihi çevreye duyarlı yaklaşımı, Berlage’nin Amsterdam’daki uygulamaları ve Tony Garnier’in Sanayi Kenti- Cite Industriel gibi çok yönlü planlama yaklaşımları gündeme gelmiştir.

Önceleri yabancı harita mühendislerince hazırlanan kent planları, 1860’lı yıllarda, Erkan-ı Harbiye‘nin harita subayları ve Mühendishanede görev yapan öğretim elemanlarınca da hazırlanmaya başlamıştır. Hocapaşa yangın yerinin düzenlemesini 1864-1866 yılları arasında erkân-ı harp subayı olan Mehmet Kemalettin Bey hazırlamıştır.

Ankara kentinin planını hazırlamak üzere J. Brix, L. Jausseley ve H. Jansen isimli 3 plancı arasında uluslararası sınırlı bir yarışma açılmıştır. Yarışmayı, H. Jansen kazanmıştır.

Toplumsal yapıda ortaya çıkan yeni sosyal tabakalaşmanın ortaya çıkardığı sıra ev, apartman tipi konutların yanında devlet erkânı, gayrimüslim zenginler ve elçiliklerin inşa ettirdiği saray, köşk ve malikâne türü yeni konut biçimleri ve alanları, banliyöleşme ve mübadeleler sonucunda oluşan göçmen mahalleleri konut alanlarında gözlemlenen değişikliklerdir.

Tanzimat Dönemi’ndeki mekânsal gelişmelerden kamusal alan biçimi ve sosyalleşme mekânı olarak Millet Bahçeleri Osmanlı kentlerinde gözlenen diğer kullanım alanlarıdır.

Yerel yönetimlerle ilgili ilk gelişme, 1984’te çıkarılan 3030 sayılı Büyükşehirlerin Yönetimine İlişkin Yasa’dır. Bu yasa ile Büyükşehir belediyelerinin kurulmasına olanak sağlanmış, Ankara, İstanbul ve İzmir olmak üzere üç ilde Büyükşehir belediyeleri kurulmuştur.

Yerel yönetimlerle ilgili ilk gelişme, 1984’te çıkarılan 3030 sayılı Büyükşehirlerin Yönetimine İlişkin Yasa dır.

1950-1980 Döneminde Türkiye’de Kentleşme Kırsal alanda görülen yapısal dönüşüme paralel olarak ülkemizde, İkinci Dünya Savaşı’nı izleyen yıllarda, kentlere göçün arttığı ve 1950’lerden sonra hızlı bir kentleşme sürecine girildiği izlenmiştir. (Yavuz, Keleş, Geray, 1978: 26) 1950 yılında % 25 civarında olan kentte yaşayan nüfus oranı, sürekli bir artış göstererek 2000 yılında % 64,9’a yükselmiştir (DİE,2000: 25). 1950 yılında nüfusu 10.000’in üzerinde olan yerleşme yeri sayısı 106 iken, 1980 yılında 281 yerleşme yerinin nüfusu 10.000’i aşmış, 59 kentimiz 50.000’in üzerinde nüfusa sahip olmuştur. Kentsel nüfus artış hızı ise 1940-1945 yılları arasında 1,3 iken, 1950 - 1955 döneminde %7,4, 1965-1970 döneminde de oldukça yüksek bir seyir izleyerek % 6,3‘e ulaşmıştır (DİE, 2004: 45, 46; Yavuz, Keleş, Geray, 1978: 26). Hızlı kentleşme sürecinin temel nedenleri, teknolojik gelişme, uygun tarım arazilerinin marjinal sınırlara kadar kullanılması, toprak sahipliğinin bölünmesi ve kutuplaşması gibi “kırın itim- itici faktörler” ile birlikte hızlı nüfus artışıdır. Bir diğer neden, ulaşım olanaklarının artması, altyapının özellikle ulaştırma bağlantılarının 1950’li yıllardan sonra hızla gelişmesi, kırın köy yerleşmesinin dışına açılması, aynı şekilde haberleşme olanaklarının artması sonucunda dış dünya ile ilişkilerinin güçlenmesini sağlayan iletici faktörlerdir

Gecekondu Yasası 1966 yılında çıkarılmıştır.

Yanıt A seçeneğidir.

A seçeneği Tanzimat Dönemi’nde Mekânsal Gelişmeler (1839-1923)'dir.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde planlama ve imarla ilgili olarak yürürlüğe giren yasa ve yönetmelikler incelendiğinde mevzuatın, modern kent planlamasının geçmişte oluşan kentsel dokuları tasfiye edici nitelikte olduğu gözlenmektedir. Tasfiye edici bu uygulamalar, imar faaliyetlerinden çok, İmparatorluğun birçok kentinde ortaya çıkan yangınlarca gerçekleştirilmiştir. Yangınlar ve depremler kentin mevcut dokusunun büyük oranda harap olmasına yol açtığından, modernleşmeye karşıt görüşlere rağmen uygulamaları kolaylaştırmıştır (Ergin, 1938: 40). Bu yangınların sonucunda, yangına maruz kalan alanın yollarının genişletilmesi, binaların kâgir binalara dönüştürülmesi için bir Islahat-ı Turuk Komisyonu kurulmuş ve yangın geçiren bölgelerin mevzi planları hazırlanmıştır.