MİTOLOJİ VE DİN - Deneme Sınavı - 12

Ningirsu: Lagaş şehrinin baş tanrısıdır. İlk defa Fara tanrı listelerinde geçer.Bütün Lagaş kralları tarafından tapınım görmüştür.Bir şehir tanrısı olarak yalnızca sınırları koruyan biri olmayıp ayrıca ovalara bereket getiren bir özelliğe sahiptir. Adına kanallar ve su yolları yapılmış, festivaller düzenlenmiştir.

Sümer/Babil Tufan Miti: Mezopotamya’da Tufan olayı Sümerler tarafından yazılmış daha sonra ise Eski Bābil’de ve Yeni Asur Devrinde tekrar ele alındığı görülmüştür. Tufan olayı Yeni Asur Devri’nde yazılmış olan Gılgamış destanının 11.tabletinde geçer. Tufan olayının nerede gerçekleştiği konusunda farklı görüşler ortaya atılmıştır. Prof. Dr. Mehmet ÖZDOĞAN Atlas Dergisinin Nisan 2006 sayısında, Fırat ırmağının dar bir boğazdan geçtiği ve günümüzde Karakaya barajı olan yerde meydana gelen bir deprem sonucu kayaların ırmağın önünü keserek doğal bir baraj gölü haline gelip sonra yıkılmasıyla buradan itibaren Basra körfezine kadar suların ırmak kenarındaki tüm yerleşim yerlerinin çamur altında bıraktığını ve Fırat nehri üzerindeki bazı höyüklerde yapılan kazılarda büyük taşların bulunduğundan hareketle Tufan olayının burada gerçekleşmiş olduğunu belirtmiştir.

Sümer/Babil Tufan Mitinde bahsedilen Mezopotamya’da yaşanan Tufan olayının M. İlmiye Çığ Orta Asya’da meydana geldiğini, burada bulunan bir büyük denizin taşması sonucu Sümerlerin bölgeden kaçarak Önasya’ya geldiklerini ve hafızalarından kaybolmayan bu olayı daha sonra yazıya geçirdiklerini söylemektedir.

Gudea’nın Rüyası: Sümer edebî ürünlerinden olan ve döneminin en önemli belgesi niteliğindeki iki adet silindir kitabe üzerine yazdırılmış olan eser, Lağaş beyi Gudea’nın Ningirsu adına bu şehirde yaptırdığı tapınağı anlatmaktadır.

MÖ II. binyıl boyunca Akadça yazılmış tabletlerde Babil mitleri diye bilinen destanlar yer almıştır. Bu destanların çoğunluğu Yeni Asur ve Yeni Babil devri arşivlerinden korunmuş olarak ele geçmiştir. Ninive, Uruk ve Babil gibi kentlerde ele geçen tabletlerin giriş bölümlerinde eski materyalin bir kopyası olarak bulunur. Mısır’daki Amarna ve Türkiye’de Boğazköy ve Sultantepe gibi merkezlerden MÖ II.binyıl ortalarına ait kaynaklarda Babil mitlerinin versiyonları
ortaya çıkmıştır. Babilliler Sumer dini ve kültürünü benimsemişlerdir. Eski Babil Devri katipleri Sumer mitolojik belgelerini kendi dillerine tercüme etmişlerdir. Ayrıca Suriye ve Batı Sami geleneği de benimsenmiştir. Asur ve Babil mitlerinin hemen hemen aynı oldukları bilinmektedir.

Yunan dilinde söz kavramını ifade etmek için, mythos, epos ve logos gibi üç değişik kelime söz konusudur. Mitos (mit), söylenen ve duyulan sözdür; yani anlatıla gelen masal, öykü ve efsane anlamına gelir. Epos, daha üst ve değişik bir anlam taşır. Belli bir düzen ve ölçüye göre söylenen, okunan sanatlı, ustaca söylenmiş sözdür.

Mitik dünya görüşünü konu alan bilgi alanları: Theos, tanrı bilgisi; Kozmos, evren bilgisi; Mythos, mit bilgisi; Physis, doğa bilgisi; Bios, hayat bilgisi; Astron, yıldız bilgisi; Geo, yer bilgisi; Antropos, insan bilgisidir.

Mitler’in işlevleri dört ana noktada toparlanabilir. İlk olarak, mitler, evrenin ürpertici ve bağlayıcı bir gizem’e sahip olduğunu insan bilincine yansıtmaktadır. İkinci olarak, mitler, insana hayatı, olayları ve insanın geleceğine ait yorumlayıcı-izah edici bütüncül bir imge geliştirmekte ve sunmaktadır. Mitler, uyanan insan bilincini kendini besleyen kaynakların gücüne devamlı tekrarlanan olaylarla inandırma işlevi görmektedir. Üçüncü olarak, mitler, oluşturduğu inançlar ile doğa karşısında ve toplumda görece istikrarlı ve ahlaki bir düzeni savunmaktadır. Mitlerin dördüncü en canlı, önemli işlevi, insanın evren ve toplumsal dünya içindeki yeri ve anlamıyla ilgilidir.

Dini sembollerden bazıları şunlardır: İslam için ‘kelime-i şehadet, ezan, cami’; Hristiyanlık için ‘teslis, vaftiz, haç ve istavroz çıkarma, kilise’; Yahudilik için ‘ yedi kollu şamdan, kipa ve havra’ gibi.

Bütün çeşitliliğine rağmen, dinlerdeki ortak özellikler şöyle sıralanabilir: inanç, ibadet, duygu, bilgi ve etki boyutu.

Dinin duygu boyutu çoğunlukla ümit, korku, huşu, vecd hali, mutluluk ve huzur bulma şeklinde tezahürlere sahiptir.

Pratik boyutunda ibadet, ayin ve törenler vardır.

Dinin bilgi boyutuyla, bütün dinler inananlarından asgari düzeyde de olsa bilmelerini istediği inanç ilkesi ve kutsal metinlerin olduğu düşünülür.

Fransız sosyolog Emile Durkheim, dinin hayata karşı eşsiz bir cevap sunduğunu ve bu cevabın toplumda ortak olarak paylaşılan inançlar yoluyla sosyal birlik ve dayanışmayı sağladığını söylemiştir.

İnsan, kendi başına yaşayan bir varlık değildir ve o ancak doğal ve toplumsal çevresiyle var olabilir. Aristo’nun diliyle, insan zoon politikon ’dur; yani siyasal-sosyal bir varlıktır.

Bilimsel disiplinlere göre dinler, evrimci, pozitivist, hümanist dinler; animist, naturalist, totemist dinler; düalist ve monist dinler; Musevilik, Hristiyanlık ve İslamiyet ilahi dinler; Hinduizm, Budizm, Konfüçyanizm ve Taoizm Uzak Doğu dinleri olarak tasnif edilir. Başka bir tasnife göre, milli (Yahudilik) veya evrensel (İslam, Hristiyanlık) dinler şeklinde yapılmaktadır.

Mitik inançlar, antroposentrik, yani insanmerkezli ve çok tanrılı bir yapı sergilerken, ilahi dinler tanrı merkezli, yani teosentrik’tir ve tek tanrılı bir yapı sergiler .Doğru cevap E şıkkıdır.

Logos, gerçeği nedenlere dayalı olarak açıklamak, sözü, insan düşüncesinin ürünü olan kavramlar halinde ifade edilmesi demektir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Din etimolojik olarak, Arapça ‘usul, adet, tutulan yol, ve huy’ anlamına gelirken, eski Yunanca’da ‘korku ile karışık sevgi ve saygı’ anlamına gelmektedir. Rudolf Otto ise, dini ‘korkutucu, büyüleyici sır’ olarak tarif etmekte ve bu tanımın öne çıkan iki özelliğine vurgu yapmaktadır: Esrarengiz ve kutsal İnsan ile Tanrı’yı birleştirme anlamına gelen religare, evreni ve yaşamı meydana getiren sebep ya da insanları bir araya getiren kutsal sebep anlamına gelmektedir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Birincil ilişki ağı veya birinci tür toplumsallık, akrabalık, komşuluk ve arkadaşlık gibi bireyler arası, gerçekten yüz yüze ilişkiler çerçevesinde kurumsallaşan toplumsal ilişkilerdir. Bunlara sosyoloji literatüründe birincil toplumsallık veya birincil ilişkiler denir.Doğru cevap C şıkkıdır.

‘Canlılar yaratıldıktan sonra onları donatma işi iki kardeş tanrıya, Prometheus ve Epimetheus’a verilir. Epimetheus, doğaya ve birbirlerine karşı korunmaları
için hayvanlara bol bol post, diş, tırnak dağıtmaya başlar. Sıra insana gelince ona verecek bir şeyin kalmadığını dehşetle görür. Çıplak, yumuşak insan, eli önünde acıklı bir şekilde acıklı bir durumda bakınıp durmaktadır. Prometheus insanın imdadına yetişir. Olympos’a çıkıp tanrılardan ateşi, ateşin yardımıyla yapılan araçları, dolayısıyla zanaatları, çalarak hayvanlardan korunması ve kendini
donatması için insana verir. Böylece insanlar kendilerini, öteki hayvanlardan ve doğadan koruyabilecek duruma gelirler. Doğru cevap B şıkkıdır.

Mitler, evrenin ürpertici ve bağlayıcı bir gizem’e sahip olduğunu -mysterium tremendum et fascinans- insan bilincine yansıtmaktadır. Kendisi aracılığıyla evrende varolan ve gerçekleşen herşeyin olduğu gibi kabul edilmesini sağlamaktadır:
Evren ve içinde barındırdığı varlıklar alemi, birbiriyle bağlantısız ve anlamsız değildir. Doğru cevap A şıkkıdır.