MUHASEBE DENETİMİ - Deneme Sınavı - 4

Denetçiler günümüzde çalışmalarını örnekleme tekniklerine dayalı testler biçiminde yürütmektedirler. Günümüzdeki globalleşen ve yoğunlaşan işlemler böyle bir uygulamayı gerekli kılmaktadır. Aksi takdirde denetçi faaliyeti çok uzun zaman ve maliyet alacaktır. Ayrıca günümüzde bilgi teknolojilerindeki gelişmeler de kontrol sistemlerinin güvenilirliğini artırmıştır. %100 bir inceleme yapılması gereksiz hale gelmiştir.

Sermaye Piyasası Kurulu, 2006 yılında daha önce yayınladığı tüm tebliğleri iptal ederek, dünyadaki bağımsız denetimle ilgili tüm gelişmeleri yansıtan ve onlarla örtüşen “Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim Standartları Hakkında Tebliğ” isimli düzenlemesini yayınlamıştır.

3568 sayılı yasaya göre muhasebe denetimi görevi Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlere (S.M.M.M) ve Yeminli Mali Müşavirlere (Y.M.M) verilmiştir. SMMM’ler denetimin dışında işletmelerin muhasebe kayıtlarını tutma hakkına da sahiptirler. YMM’lerin kayıt tutma hakkı yoktur ancak onların da ayrıca tasdik adı verilen bir görevleri vardır. YMM’ler işletmelerin vergi beyannameleri ve bu beyannameye dayanak teşkil eden finansal tabloların, muhasebe belge ve kayıtlarının vergi mevzuatı açısından denetlerler ve onaylarlar.

Sahipler veya ortaklar işletmeye koymuş oldukları sermayenin gelişimini ve karlılığını takip edebilmek için bilgiye ihtiyaç duyarlar. Ayrıca sahipler, işletme yöneticilerinin başarısını takip edebilmek için de finansal bilgi ihtiyacındadır.

İşletme sahipleri ve ortakları; işletme içi bilgi kullanıcıları iken devlet, borç verenler, müşteriler ve iş ilişkisinde bulunanlar işletme dışı bilgi kullanıcılarıdır.

Denetimin muhasebe dünyasında yapılan en geniş tanımı şu şekildedir: “Denetim, ekonomik faaliyetlerle ilgili beyanların önceden belirlenmiş ölçütlere uygunluk derecesini araştırmak için dışarıdan tarafsız bir biçimde kanıt toplanması, değerlendirilmesi ve sonuçların ilgili taraflara iletilmesi
sürecidir.”

Denetimin planlanması sırasında aşağıdaki çalışmaların da yerine getirilmesi gerekir: • İşletmenin iç kontrol sistemi hakkında bilgi edinme ve kontrol riskinin ön değerlemesi, • Önemlilik düzeyinin ön belirlemesi, • Denetim riskinin ön belirlemesi, • Denetim çalışmasını bölümleme ve denetim programının oluşturulması.

Denetim firması potansiyel müşteriyi kabul etmeden önce, onun hakkında ne tür bilgiler toplaması gerektiğini şöyle sıralayabiliriz: • Hangi sektörde faaliyet gösterdiği, sektörün kendine özgü özellikleri, • İşletme ile iş ilişkisinde bulunanların görüşleri, • Denetlenecek işletmenin finansal durumu, • İşletme yöneticilerinin ve sahiplerinin dürüstlüğü, • İşletmenin çalışma ortamı vb. gibi konularda bilgi toplar.

Denetimin Yürütülmesi Denetimin yürütülmesi sırasında denetçiler iki önemli test gerçekleştirirler. Bu testler uygunluk testleri (kontrol testleri) ve tözel testlerdir (maddi doğruluk testleri). Uygunluk testleri (kontrol testleri) işletmenin iç kontrol sistemi ile ilgilidir. İç kontrol sisteminin üç temel amacı vardır: işletmenin faaliyetlerinin yasalar ve diğer tüm düzenlemelere uygun olarak yürütülmesini sağlamak, finansal tabloların güvenirliğini sağlamak, işletmedeki faaliyetlerin etkin ve etkili bir şekilde yürütülmesini sağlamak.

Denetimde Kanıt Toplama Yordamları Denetçiler denetim işlerini yürütürken görüşlerini oluşturacak kanıtları toplamaları gerekmektedir.şu şekilde sıralanabilir: • Fiziki inceleme • Gözlem • Soruşturma • Doğrulama • Belgeleri inceleme • Yeniden hesaplama • Analitik inceleme

Denetim kanıtlarını çeşitli niteliklerine göre sınıflandırabiliriz: • Dış Kanıtlar – İç Kanıtlar: Dış kanıtlar işletmenin dışında oluşturulan ve elde edilen kanıtlardır. Örnek olarak satıcıdan alınan fatura, banka tahsil makbuzu, taşıma irsaliyesi, kira kontratı gibi. İç kanıtlar ise işletmenin içinde oluşturulan kanıtlardır. İşletmenin muhasebe defterleri, muhasebe bölümünün oluşturduğu belgeler, mizanlar, finansal tablolar iç kanıtlara iyi birer örnektir. Dış kanıtlar daha objektif bilgi sağlamaları nedeniyle, iç kanıtlara göre daha güvenilirdirler.

Denetimde Kanıt Toplama Yordamları Denetçiler denetim işlerini yürütürken görüşlerini oluşturacak kanıtları toplamaları gerekmektedir. Kanıtların toplanması için kullanılan çeşitli yordamlar bulunmaktadır. Burada sayılanlarla sınırlı olmamakla beraber, kullanılan yordamlar şu şekilde sıralanabilir: • Fiziki inceleme • Gözlem • Soruşturma • Doğrulama • Belgeleri inceleme • Yeniden hesaplama • Analitik inceleme

Denetimin yürütülmesi sırasında denetçiler iki önemli test gerçekleştirirler. Bu testler uygunluk testleri (kontrol testleri) ve tözel testlerdir (maddi doğruluk testleri). Uygunluk testleri (kontrol testleri) işletmenin iç kontrol sistemi ile ilgilidir.

Yeniden hesaplama, muhasebe kayıtlarına temel teşkil eden hesaplamaların denetçi tarafından yeniden hesaplanarak kontrol edilmesidir. Ancak muhasebe sürecinde çok sayıda hesaplama yapılmaktadır. Örneğin bir satış faturasının oluşturulması, amortisman hesaplama, hesapların borç veya alacak toplamlarının alınması bu hesaplamalara kolayca örnek olarak gösterilebilir. Bir denetçinin muhasebe bilgi sisteminde yapılan tüm bu hesaplamaları tekrarlayarak kontrol etmesi mümkün değildir.

Kanıt toplama maliyeti: Denetim standartları gereğince, denetim görüşüne ulaşmak için yeterli miktarda ve güvenilir kanıt toplanması gereklidir. Bu nedenle denetçi daha yüksek güvenirlikle bir görüşe varmak için kanıt sayısını arttırmak isteyebilir.

İç kanıtlar ise işletmenin içinde oluşturulan kanıtlardır. İşletmenin muhasebe defterleri, muhasebe bölümünün oluşturduğu belgeler, mizanlar, finansal tablolar iç kanıtlara iyi birer örnektir.

Denetim firması, müşterisinin finansal tablolarını oluşturan koşullar, olaylar, işlemler ve uygulamaları anlayabilmek için aşağıdaki bilgileri toplar: • İşletmenin hukuki yapısı, • Organizasyon yapısı, • Personel durumu, • Üretim süreci, • Müşteri ve tedarikçilerle olan ilişkileri, • Varsa yan faaliyetleri vb.

Denetim firması potansiyel müşteriyi kabul etmeden önce, onun hakkında ne tür bilgiler toplaması gerektiğini şöyle sıralayabiliriz: • Hangi sektörde faaliyet gösterdiği, sektörün kendine özgü özellikleri, • İşletme ile iş ilişkisinde bulunanların görüşleri, • Denetlenecek işletmenin finansal durumu, • İşletme yöneticilerinin ve sahiplerinin dürüstlüğü, • İşletmenin çalışma ortamı vb. gibi konularda bilgi toplar.

Denetçilerin yeterli sayıda kanıt toplamanın yanında, güvenilir kanıtlar toplamaları gerekir. Bir kanıtın güvenilirliğini etkileyen çeşitli faktörler vardır. Bunlar: • Kanıtın ilgili olması ,•Kanıtın kaynağı,• Kanıt elde etme zamanı,• Kanıtın nesnel olması

Denetçinin toplanması gereken kanıt sayısını belirlerken göz önünde bulunduracağı bazı faktörler vardır. Bunlar: • İncelenen kalemin önemlilik derecesi,• İncelenen kalemin risk düzeyi,• Kanıt toplama maliyeti,• Evrenin büyüklüğü' dür. 

evrenin büyüklüğü: Denetçilerin mutlak bir güvenilirlikle denetim görüşüne ulaşmak için, tüm işlemleri ve belgeleri inceleyerek kanıt toplamaları mümkün değildir. Böyle bir yaklaşım, denetimin maliyeti ve denetim süresi açısından olanaksızdır. Çünkü her hangi bir işlemin ve belgenin incelenmesi, o işlemin yapılması ve belgenin düzenlenmesi için gereken zamandan daha fazladır.

Sermaye Piyasası Kanununa göre denetim firmaları müşterilerine ait çalışma kağıtlarını düzenlenmelerini izleyen yıldan itibaren 5 yıl süre ile saklamak zorundadır. Bu çalışma kağıtlarının bir davaya konu olması durumunda ise, dava sonuçlanıncaya kadar saklanması zorunluluğu bulunmaktadır.

Çalışma Kağıtlarının Türleri Denetim sırasında elde edilen her türlü bilginin kayıt altına alınması için çalışma kağıtları kullanıldığından, çalışma kağıtları çok çeşitli olabilir. Çalışma kağıtları basit bir not şeklinde olabileceği gibi, listeler, tablolar, şekiller, kayıtlar şeklinde de olabilir. Ancak bir denetim sırasında standart olarak kullanılan çalışma kağıtları şunlardır: • Denetim planı ve programı,• Düzeltici ve yeniden sınıflandırıcı günlük defter kayıtları,• Hesap analiz tabloları (cetvelleri),• Çalışma mizanı,• Denetim notları' dır. 

Dış kanıtlar işletmenin dışında oluşturulan ve elde edilen kanıtlardır. Örnek olarak satıcıdan alınan fatura, banka tahsil makbuzu, taşıma irsaliyesi, kira kontratı gibi. İç kanıtlar ise işletmenin içinde oluşturulan kanıtlardır. İşletmenin muhasebe defterleri, muhasebe bölümünün oluşturduğu belgeler, mizanlar, finansal tablolar iç kanıtlara iyi birer örnektir

Doğru Cevap E'dir.

Denetimin yürütülmesi sırasında denetçiler iki önemli test gerçekleştirirler. Bu testler uygunluk testleri (kontrol testleri) ve tözel testlerdir (maddi doğruluk testleri). 

Denetçilerin işletmenin iç kontrol sistemini yeterli düzeyde tanımaları ve anlamaları, denetim standartlarına göre bir zorunluluktur. Çünkü iç kontrol sisteminin yakalayamadığı ve engelleyemediği bazı hataların finansal tablolara kadar yansıması riski vardır. Bu riske kontrol riski adı verilmektedir. Denetçi iç kontrol sistemini değerleyerek, iç kontrol risk düzeyini belirler.

Denetimde Kanıt Toplama Yordamları Denetçiler denetim işlerini yürütürken görüşlerini oluşturacak kanıtları toplamaları gerekmektedir. Kanıtların toplanması için kullanılan çeşitli yordamlar bulunmaktadır. Burada sayılanlarla sınırlı olmamakla beraber, kullanılan yordamlar şu şekilde sıralanabilir: • Fiziki inceleme • Gözlem • Soruşturma • Doğrulama • Belgeleri inceleme • Yeniden hesaplama • Analitik inceleme

Denetçi, soruşturma yapmak için işletme yöneticilerinden başlayarak, işletmede kilit rol oynayan personelle soruşturmasını sürdürür. Denetçinin soruşturma yapacağı kişileri doğru seçmesi çok önemlidir. Yetkisiz ve bilgisiz kişilerle yapacağı soruşturmalar denetçiyi yanıltabileceği gibi, denetçinin işletme içindeki saygınlığına zarar verebilir. Denetçi, soruşturma yaparak özellikle iç kontrol sisteminin işleyişi, iç kontrol konusunda yönetimin desteği, yetki ve sorumluluk hiyerarşisinin işleyişi gibi konularda önemli bilgiler edinebilir.

• Yıllık dosya: Denetçinin inceleme yapılan yıla ait çalışma kağıtlarından oluşan dosyadır. Her yıl yeniden oluşturulan bir dosyadır. Bu dosyada yer alabilecek bilgilere aşağıdakiler örnek olarak verilebilir. • Denetim sözleşmesi, • Finansal tabloların örneği, • Denetim planı ve programı, • İç kontrol ile ilgili incelemeler, akış şeması, soru formu, • Düzeltici ve yeniden sınıflandırıcı günlük defter kayıtlar, • Hesap analiz tabloları, • Çalışma mizanı, • Yazışmalar, notlar, listeler, • Denetim raporunun bir örneği.

Çalışma kağıtları denetçi tarafından iki ana dosyaya bölünerek saklanırlar: • Sürekli dosya: İşletme hakkında gelecek dönemlerde de kullanılması gereken, işletme hakkında temel ve genel bilgilerin bulunduğu çalışma kağıtlarından oluşan dosyadır. Bu dosyada yer alabilecek tipik bilgilere şunlar örnek verilebilir: • Şirket ana sözleşmesinin bir örneği, • İşletme hakkında genel bilgiler, • İşletme ortakları ile ilgili bilgiler, • Örgüt şeması, • Hesap planı, • Muhasebe yönetmeliği, • Geçmiş yıllarda iç kontrol sistemi hakkında elde edilen bilgiler, • Genel kurul, yönetim kurulu toplantı tutanaklarından önemli olanlarının örneği, • Önemli ve uzun vadeli sözleşmelerin örnekleri,• Geçmiş yıllara ait faaliyet ve denetim raporları, • Geçmiş yıllarda yapılan analitik incelemelere ait bilgiler, • Hisse senedi ve tahvillere ilişkin bilgiler, • Vergi beyannameleri ve ödemeleri ile varsa vergi cezalarına ait bilgiler.

Denetimin muhasebe dünyasında yapılan en geniş tanımı şu şekildedir: “Denetim, ekonomik faaliyetlerle ilgili savların önceden belirlenmiş ölçütlere uygunluk derecesini ölçmek için dışarıdan tarafsız bir biçimde kanıt toplanması, değerlendirilmesi ve sonuçların ilgili taraflara iletilmesi sürecidir.

Kontrol, bir örgütün, olayın, faaliyetin veya işlemin amacına ulaşabilme gücünü ifade eder. Oldukça soyut bir kavram olması nedeniyle anlaşılması güç olan kontrol tanımındaki unsurları şöyle sıralayabiliriz: • Kontrol konusuna göre bir örgüt, olay, faaliyet veya işlemle ilgili olabilir. Örneğin bir kamu işletmesinde veya özel bir işletmede kontrolden söz edebiliriz. Benzer biçimde olay olarak bir yangın veya bir tartışmanın kontrol altında olup olmadığından söz edilebilir. Faaliyet veya işlem olarak bir yardım faaliyetinin kontrol edilip edilmediğinden söz edilebilir. • Kontrol tanımındaki ikinci ve önemli bir unsur amaçlardır. Örgüt, olay, faaliyet veya işlem için varılması gereken bir amaç olması gerekir. Örgüt olarak işletmenin belirlediği amaçlarına ulaşması söz konusudur. Olay için; yangında amaç söndürmektir. Tartışmada istenilen amaç, istenilen yöne veya konuyu kapatmaya yöneltmektir. Yardım dağıtma faaliyetinde ise amaç istenen kişilere yardımların ulaştırılmasıdır. Denetim ve Denetçi

4 • Kontrol tanımındaki üçüncü unsur ise; örgüt, olay, faaliyet veya işlemin önceden belirlenmiş amaçlara ulaşabilme gücüdür. İşletmenin iç kontrol sistemi kuvvetli demek, işletmenin amaçlarına ulaşabilme gücünün olduğu anlamına gelir. Tartışma kontrol altında demek, tartışmayı istediğimiz gibi yönlendirebildiğimiz anlamına gelir. Yardım faaliyetleri kontrolsüz biçimde yapılıyor demek, yardımlarım ihtiyaç sahiplerine ulaşmadığı anlamına gelir.

Denetimin Konusu: Muhasebe denetiminde denetimin konusu finansal tablolar ve bu tablolardaki bilgilerdir.

Faaliyet Denetimi Faaliyet denetimi; bir örgütün tamamının veya bir biriminin faaliyetlerinin etkin ve verimli çalışıp çalışmadığıyla ilgilenen denetim türüdür. Bu denetim türünde denetimin konusunu bir örgüt veya örgütün bir bölümünün faaliyet sonuçları teşkil eder. Konuyu işletmeler açısından ele alırsak, işletmenin faaliyet sonuçları veya üretim, pazarlama gibi bir bölümünün sonuçları denetimin konusunu teşkil eder. Önceden belirlenmiş ölçütler ise işletmenin veya bir bölümünün amaçları, planlanmış bütçeleri gibi performans ölçütleridir. İşletmenin üst yönetimi veya bölümlerinin yöneticileri faaliyet sonuçlarını bu performans ölçütleri ile tarafsız olarak test ederler ve gerektiğinde sonuçları üst yönetime raporlarlar.

Denetim Türleri Genel anlamda kontrol ve denetim kavramları açıklandıktan sonra, muhasebe denetiminin genel denetim tanımı içerisindeki yerini tespit edebilmek için denetim türleri üzerinde durulmalıdır. Bu çerçevede denetim türlerini faaliyet denetimi, uygunluk denetimi ve finansal tablo denetimi olmak üzere üç grup altında sınıflandırabiliriz.

Uygunluk Denetimi Uygunluk denetimi, kişilerin yapmış oldukları işlemlerin veya faaliyetlerin bir otorite veya üst yönetim tarafından belirlenmiş kural veya düzenlemelere uyumunun test edilmesidir. Bu denetim türünde denetimin konusunu bir örgüt içerisindeki veya bireysel olarak kişilerin yapmış olduğu işlemler veya faaliyetler oluşturur. Önceden belirlenmiş ölçütler ise devletin koyduğu yasalar, yönetmelikler, tüzükler olabileceği gibi bir örgütün üst yönetiminin belirlediği politikalar, yöntemler veya kurallar olabilir.

Muhasebe denetimi esas itibariyle bir finansal tablo denetimidir. Ancak muhasebe denetimi sırasında denetçi, finansal tablo denetimini yerine getirebilmek için zaman zaman uygunluk denetimi tekniklerini de kullanır. Ancak denetçinin temel amacı uygunluk denetimi yapmak değildir. Finansal tablo denetimini yürütebilmek ve finansal tablolarla ilgili görüş oluşturabilmek için özellikle iç kontrolün incelenmesi sırasında uygunluk denetimine de zaman zaman başvurur.

Uygunluk Denetimi Uygunluk denetimi, kişilerin yapmış oldukları işlemlerin veya faaliyetlerin bir otorite veya üst yönetim tarafından belirlenmiş kural veya düzenlemelere uyumunun test edilmesidir. Bu denetim türünde denetimin konusunu bir örgüt içerisindeki veya bireysel olarak kişilerin yapmış olduğu işlemler veya faaliyetler oluşturur. Önceden belirlenmiş ölçütler ise devletin koyduğu yasalar, yönetmelikler, tüzükler olabileceği gibi bir örgütün üst yönetiminin belirlediği politikalar, yöntemler veya kurallar olabilir. Konuyu işletme açısından örneklendirdiğimizde, uygunluk denetiminde denetimin konusunu işletmede çalışan kişilerin yapmış oldukları işlemler veya eylemler oluşturur. Önceden belirlenmiş ölçütler ise yönetimin belirlediği politikalar veya kurallardır. Bu denetim türünde denetçi işletme yönetiminin koyduğu politikalara ve kurallara çalışanların uygun hareket edip etmediğini test eder.

İşletmenin üst yönetimi veya bölümlerinin yöneticileri faaliyet sonuçlarını bu performans ölçütleri ile tarafsız olarak test ederler ve gerektiğinde sonuçları üst yönetime raporlarlar. Tanımda sözü edilen etkinlik belirlenen ölçüt ile elde edilen sonuç arasındaki uyumdur. Verimlilik ise bu sonuca ulaşabilmek için katlanılan maliyet ile elde edilen sonuç arasındaki ilişkidir. Konuyu şöyle bir örnekle açıklayabiliriz: Pazarlama bölümü yöneticisi için 20.000 birim satış tutarı bir performans ölçütü olabilir. Eğer işletme bu birim sayısına yakın veya üzerinde bir satış gerçekleştirmiş ise etkinlikten söz edilebilir. Verimlilik ise bu satış tutarına ulaşabilmek için yapılan pazarlama gideri ile bu satış tutarı arasındaki ilişkidir. Yapılan reklam, promosyon vb. harcamalar ile satış tutarı arasında bir denge var ise verimlilikten söz edilebilir.